Arheološki lokalitet Vranj

Vranj je arheološki lokalitet koji se nalazi u selu Hrtkovci kod Rume. Radi se o višeslojnom lokalitetu, na kome su otkriveni ostaci rimskog poljoprivrednog imanja (vile rustike) iz 3. i 4. veka, ranorimskog naselja iz 1. i 2. veka i srednjovekovne nekropole iz 14–15. veka.

Istorijat

Lokalitet Vranj smešten je na lesnoj gredi, jugozapadno od lokaliteta Gomolava, u selu Hrtkovci kod Rume, ulica Ive Lole Ribara 73–79, parcele br. 1430/3, 1428, 1425, 1422-1423 i evidentiran u Zavodu za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica. Lokalitet je ugrožen poljoprivrednim radovima jer se ostaci vile rustike nalaze već na 30 cm ispod površinskog sloja. Pored toga, preti stalna opasnost od krađe arheološkog blaga, s obzirom na laku dostupnost metal-detektora i njihovu široku primenu u Sremu.

Muzej Vojvodine iz Novog Sada od 1979. godine, sa prekidima, radi na zaštitno-sistematskim iskopavanjima na potesu Vranj. Iskopavalo se tokom sezona 1980–1989, 1991, 1994, 2004–2008. godine i otkrivena je vila rustika iz 3. i 4. veka, ranorimsko naselje iz 1. i 2. veka, a na temeljima vile rustike ukopana je srednjovekovna nekropola iz 14–15. veka.

Vila rustika

Izgrađena je na ruševinama rimskog naselja iz 1. i 2. veka, a potom dograđivana u nekoliko navrata. Danas se nalazi pod zemljom u sklopu bašta seoskih kuća, te njena očuvanost nije na zavidnom nivou. Uglavnom su očuvani temelji, koji su različite visine i tek ponegde delovi zidova u vidu otiska opeka, kao i pojedinačni nalazi zidnih opeka. Tokom 15. veka u zidove i temelje vile rustike ukopavani su grobovi, koji su pripadali srednjovekovnoj nekropoli velike površine. Do sada je istraženo ukupno 105 grobova. Uništavanju zidova vile rustike u velikoj meri doprinelo je srednjovekovno ukopavanje, ali i kasnija poljoprivredna delatnost.

Vila rustika iz 3. i 4. veka za sada je jedino istraživano poljoprivredno dobro na široj gradskoj teritoriji antičkog Sirmijuma.

Brojni nalazi fresaka, podnih pločica, štukature i drugih ostataka ukazuju na to da se radilo o bogato opremljenoj vili, sa više pomoćnih objekata.

Rezultati arheoloških iskopavanja vile rustike u Hrtkovcima pokazali su se veoma značajnim za proučavanje rimsko-provincijske arhitekture, graditeljstva, kao i socio-ekonomskih prilika u provinciji. Takođe, od izuzetnog značaja je i činjenica da je ovo višeslojni lokalitet, sa tragovima života od neolita do srednjeg veka.

• Galerija
• 
  Situacioni plan vile rustike zaključno sa 2007. godinom
• 
  Statua od terakote boga Prijapa pronađena na lokalitetu Vranj

Literatura

• Dautova Ruševljan V., Zaštitna iskopavanja na lokalitetu Vranj kod Hrtkovaca u Sremu (1980—1989), Rad vojvođanskih muzeja 33, Novi Sad 1991, 41-63.
• Dautova Ruševljan V., Sondažno-zaštitna iskopavanja rimske nekropole u Hrtkovcima, Rad vojvođanskih muzeja 34, Novi Sad 1992, 91-106.
• Dautova Ruševljan V., Zaštitno iskopavanje rimskog naselja u Hrtkovcima (1991), Rad vojvođanskih muzeja 35, Novi Sad 1993, 57-74.
• Dautova Ruševljan V., Sistematsko-zaštitna iskopavanja vile rustike u Hrtkovcima 2004. godine, Glasnik Srpskog arheološkog društva 21, Beograd 2005, 239-249.
• Dautova Ruševljan V., Vila rustika u Hrtkovcima, Sistematsko-zaštitno iskopavanje, Zbornik Matice srpske za klasične studije 6, Novi Sad 2004, 171-173.
• Dautova Ruševljan V., Imported Terra sigillata and Panonian Production from the site Vranj in Hrtkovci (Srem), Zbornik Narodnog muzeja XVIII-1, arheologija, Beograd 2005, 395-416.
• Dautova Ruševljan V., Kasnoantički grob na lokalitetu Vranj u Hrtkovcima, Rad Muzeja Vojvodine 40, Novi Sad 1998, 97-101.
• Dautova RuševljanV., Sistematsko zaštitna iskopavanja u Hrtkovcima 1997. godine, Glasnik Srpskog arheološkog društva 15, Beograd 1999-2000, 163-174.
• Dautova Ruševljan V., Vila rustika na lokalitetu Vranj u Hrtkovcima, Rad Muzeja Vojvodine 4-42, Novi Sad 1999-2000, 15-28.
• Dautova Ruševljan V., Rekognosciranje terena oko sela Hrtkovci u Sremu, Arheološki pregled 18, Beograd 1976, 177-180.
• Dautova Ruševljan V., Vranj, Hrtkovci-antičko naselje, Arheološki pregled 21, Beograd 1980, 109-113.
• Dautova Ruševljan V., Vranj, Hrtkovci-antičko naselje, Arheološki pregled 24, Beograd 1985, 110-114.
• Dautova Ruševljan V., Coinage of Viminacium from Hrtkovci in Srem, Macedonian Numismatic Journal 3, Skopje 1999, 59-65.
• Dautova Ruševljan V., Rimski period u Hrtkovcima, Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture, Novi Sad, 2016.