Banje i banjice u srednjem i gornjem ponišavlju
Banje i banjice u srednjem i gornjem ponišavlju su termalnomineralni izvori u ovom delu Ponišavlja koji su bili poznati kao lečilišta još u davna antička vremena.[1] Pored Zvonačke banje,[2] i Dag banje, čije su vode zagrejane na 28-30 °C, u gornjem i srednjem Ponišavlju javlja se i veći broj termalnomineralnih izvora sa vodama čije se temperature kreću 17—19 °C. U Pirotskoj kotlini to su:[3] Pirotska banjica, Krupačka banjica, Čubrina banjica i Banjica u selu Vlasi.[4] U Belopalanačkoj kotlini u ovu grupu spadaju Belopalanačka i Krupačka banjica i Banjica Pensko.[5][6]
Banje u Gornjem ponišavlju[uredi | uredi izvor]
| Naziv banje | Geografske karakteristike |
|---|---|
| Zvonačka banja | Tektonski sklop i geološki sastav terena odredio je osnovne oblike termomineralne vode ove banje. Zaključeno je da najveći deo vode padavina ponire kroz pukotine krečnjačke mase, hemijski i mehanički ih porširuje i produbljuje. Kako su krečnjaci zagađeni vodonepropustivim sedimentima, voda se pojavljuje na topogrfsku površinu u vidu vrela raselinskog tipa. S obzirom na temperaturu vode od 28 °C, pretpostavlja se da dolazi do dubine 500–600 m. Lekovita voda izbija iz pukotina viših od bigrene barijere. Izvor je kaptiran za kupatilo, česmu ispred kupatila, česmu sa bočne strane kupatila, potrebe hotela „Mir” i bazena na otvorenom prostoru. Temperatura vode je 28,5 °C, a izdašnost 9l/s. |
| Dag banja | Je razbijeno je izvorište u kanjonu Gradašničanske reke, na 4 km severoistično od Pirota u podnožju planine Vidlič, na nadmorskoj visini 470–510 m. Izvor i njene termalne vode u narodu su poznate od davnina, po lekovitim svojstvima, pre svega zbog prisustva srebra (čija je koncentracija 0,2 µg/l, ili ispod maksimalno dozvoljene koncentracije (10 µg/l) koja je propisana za vode za flaširanje. Takođe na obali i u samom koritu Gradašničke reke konstatovana je zona isticanja termalnih voda u dužini oko 500 m.[7]
Izvorište Dag banjice čije vode izbijaju u manjim erozionim proširenjima su neuređeni, pa se može reći da pacijenti ovde dolaze „na svoju ruku“, a ne po preporuci lekara. Temperatura vode je konstantna 29 °C pa mnogi veruju da voda leči različite vrste bolesti. Zbog toga u Bag banjici se tokom cele godine mogu sresti posetioci iz cele Srbije, Makedonije, Bugarske, Austrije, Hrvatske.[8] |
Banjice u Gornjem ponišavlju[uredi | uredi izvor]
| Naziv banje | Geografske karakteristike |
|---|---|
| Pirotska banjica | Termomineralni izvori ove banjice izbijaju pod krečnjačkom gredom Sarlaka, koja je duboko zašla u ravan kotline. Izvorište banjice je razbijeno a izvori se javljaju u tri grupe, na rastojanju od oko 400 metar i na visinama od 365 do 382 metara. |
| Krupačka banjica (Pirot) | Termomineralni izvor ove banjica izbija između Krupca i Velikog Sela, nedaleko od Pirota. Voda se javlja pod severoistočnim obodom kotline, duž „nišavskog raseda“, a na kontaktu krečnjaka i jezerskih sedimenata. Izvorište Krupačke banjice je razbijeno, a voda izbija na više mesta.
Pod istim odsekom Tepoške kraške površi izbijaju i Krupačka vrela, u kratkoj i plitkoj dolini, ispod kojih se razliva Krupačka močvara, tresava. |
| Čubrina banjica | Se nalazi u izvorištu Gradiškog vrela, na krajnjem jugoistočnom obodu Pirotske kotline. Gradiško vrelo i termomineralni izvori banjice izbijaju pod niskim krečnjačkim odsekom Tepoške kraške površi, na kontaktu baremskih krečnjaka i jezerskih sedimenata.
Topli izvori izbijaju na desnoj obali Ginske reke. Gornji, slabiji izvor izbija sifonski na visini od 410 meatara, iz šljunkovitopeskovitog rečnog nanosa, koji pokriva kontakt između krečnjačkih stena i jezerskih sedimenata i raseda. Izdašnost ovog izvora je oko 2,5 l/sec. Donji, izdašniji termalni izvor izbija između Gradiškog vrela i korita reke. Izdašnost ovog izvora, merena u oktobru 1994. godine, iznosila je oko 12 l/sec. Voda na njemu zagrejana je na 19 °C. |
| Vlaška banjica | Ovu banjici čini grupa termomineralnih izvora koji izbijaju na desnoj strani reke Jerme, neposredno pošto ona napusti njen kanjonski deo i zađe u kotlinski deo doline.[9][10]
Voda izbija nedaleko od kraškog vrela Đeverice, u visini aluvijalne ravni, ispod kamenog potpornog zida stare pruge a sada puta, na visini od oko 430 metara, i potom se uliva, niže od sela Vlasi u nivou aluvijalne ravni reke Jerme.[11] Vrelo Vlaška banjica je izvorište razbijenog tipa. Vode izvora izbijaju duž raseda kojim je predisponirana dolina reke Jerme, a koji preseca Pirotsku kotlinu i Tepošku površ, sve do Odorovačkog polja. Rasedna zona je pokrivena jezerskim sedimentima i rečnim nanosom, a na desnoj strani doline javljaju se masivni baremski krečnjaci.[12] |
Banjice u Srednjem ponišavlju[uredi | uredi izvor]
| Naziv banje | Geografske karakteristike |
|---|---|
| Belopalanačka banjica | Ona predstavlja najznačajniji i najjači termomineralni izvor srednjeg Ponišavlja. Nalazi se na južnom obodu centralnog dela Belopalanačke kotline, uz obod samog urbanod dela administrativnog centra srednjeg Ponišavlja i naslanja se na padine Malog kurila.
Izvršene analize ukazuju da je kvalitet vode sa izvora „Banjica” van svake sumnje visok. Ona može da se koristi za piće i u terapeutske svrhe na licu mesta, ili da se flašira i tako prodaje. |
| Krupačka banjica | Vod ove banjice izviru zapadno od sela Krupca, nedaleko od Modrog oka, neposredno ispod sipara i vertikalnih stena Rustičine, na samoj ivici aluvijalne ravni Nišave, na visini 1 – 1,5 m iznad nivoa reke.
Banjica nema određeno izvorište. Izvorište je razuđeno, voda izbija iz siparskog materijala na više mesta, tako da je zona dugačka skoro 50 m. Ispod izvorišta je obrazovano, danas najveće, tresetište koje se pruža do obale reke. S obzirom na destabilizaciju nivoa vode, koja je usledila posle kaptiranja Modrog oka, jedini izvor za napajanje tresave je preostala Krupačka banjica. |
| Banjica Penjsko | Izvori termomineralne vode ove banjice nalaze se uz samu levu obalu Koritničke reke, u donjem delu klisure, kojom je odvojeno Malo od Velikog kurila (koja povezuje Koritničku i Belopalanačku kotlinu).
Izvor je na drugoj strani Malog kurila, a udaljen je od Belopalanačke banjice oko 1 km. Izvori izbijaju i u samom krečnjačkom koritu i dostupni su pogledu samo u vreme minimalnog vodostaja na reci. Tada im je izdašnost 1-2 l/sec, dok je u maksimumu oko 5 l/sec. Temperatura vode kreće se od 16,5 do 17,5 °C. |
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Stanković, Stevan M. (2009). Banje Srbije. Beograd: ZUNS.
- ^ „Zvonačka Banja, kanjon Cedilka i Vetrensko jezero”. www.pirotskikraj.com. Pristupljeno 2021-02-02.
- ^ Banjeglav, Simonida, Planino, Stara planino, Pirotski zbornik, knj. 23– 24, Pirot, 1998, str. 109–114.
- ^ Živković, Nenad, Neke hidrološke osobenosti Stare planine, Zbornik radova, knj. XLVIII, Geografski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd, 1998, str. 49–60.
- ^ Petković K., Milojević N. (1956) - Zvonačka banja, Geološki institut „Jovan Žujović“, Beograd.
- ^ Milojević N. (1968/69) - Hidrologija Pirotske banjice, Zbornik radova RGF, sv. 11-12, Beograd.
- ^ Vukidevid, M. 2003. Elaborat o rezervama termalne vode sa glavnog izvora Dag banjice kod Pirota.- Fond stručne dokumentacije Geofizika-ING,Beograd.
- ^ Ž. Martinović, M. Kostić, Dag-banjica u Gradašnici, „Pirotski zbornik“ br. 6, Pirot.
- ^ Cvijić J. (1896) - Izvori, vodopadi i tresave u istočnoj Srbiji, Glas SKAN, knj. Li, Beograd.8.
- ^ Stanković S. (1998) - Geografija Ponišavlja, Srpsko geografsko društvo, Beograd.
- ^ P. Čubrilović, Lj. Palavestrić, Karsne izdani šireg oboda Pirotske kotline, Fond Geološkog zavoda, Beograd. Raspored vrela Pirotske kotline može se videti na str. 58. Izvori, vrela i površinske vode Gornjeg Ponišavlja. Izdanje Javnog preduzeća vodovod i kanalizacija Pirot, 2000. g.
- ^ Z. Protić, K. Petković, Tumač za geološku kartu lista „Pirot“ razmere 1:100.000. Povremena izdanja Geološkog instituta Beograd, 1932. g.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Ceo Pirot leži na jezeru Biic novine, Beograd, 29.8.2001.