Bretvelda
| Anglosaksonska Engleska | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Heptarhija | ||||||||||
|
||||||||||
| Vojska | ||||||||||
|
||||||||||
| Državna uprava | ||||||||||
|
||||||||||
| Književnost | ||||||||||
|
||||||||||
Bretvelda (engl. Bretwalda) je anglosaksonska reč koja označava vrhovnog ili najmoćnijeg kralja u Britaniji, čiju vlast priznaju drugi kraljevi. Ova titula postojala je u anglosaksonskim kraljevinama u Engleskoj[1] u periodu od 6. do 10. veka, sve do ujedinjenja Engleske pod vođstvom kralja Atelstena od Veseksa (924–939).[2][3]
Pozadina[uredi | uredi izvor]
Posle odlaska Rimljana iz Britanije (407. godine) u Engleskoj se formirao niz malih, lokalnih kneževina, koje su neprekidno međusobno ratovale. Tokom Velike seobe naroda, sredinom 5. veka na teritoriju Engleske prodiru germanska plemena Angli, Saksonci i Jiti. Do kraja 6. veka, oni su ovladali većim delom Engleske i obrazovali sedam svojih ranofeudalnih kraljevina (Nortambrija, Istočna Anglija, Veseks, Mersija, Eseks, Kent i Saseks) - period poznat kao doba heptarhije. Za vreme osvajanja Engleske, ta germanska plemena delom su uništila keltske i romanske starosedeoce, delom ih potisnula na sever (Kaledonija) i zapad (Kambrija, Vels, Kornvol) ili primorala da se presele na kontinent (u Bretanju), a ostatak, uglavnom, pretvorila u robove.[4]
Anglosaksonski kraljevi[uredi | uredi izvor]
Svaka od anglosaksonskih kraljevina imala je na čelu kralja i veće, ili vitan (engl. Witan), u kome su se nalazili najvažniji plemići. Vitan je birao kralja iz redova etelinga[a], savetujući ga u toku vladavine o svim važnijim pitanjima.[2]
Drevno običajno pravo sprovodili su narodni sudovi kojima su predsedavali kraljevi zastupnici iz redova ratnika. Svi slobodni ljudi su učestvovali u ovakvim sudovima, čija je odluka predstavljala volju većine prisutnih. Kralj je, uz saglasnost vitana, mogao da izdaje dekrete koji su menjali ili proširivali celinu običajnog prava.[2]
Kralj Britanije[uredi | uredi izvor]
Glavna preokupacija anglosaksonskih kraljeva bilo je vođenje međusobnih ratova. Kada bi jedan kralj porazio drugog, država pobeđenog bila je ili osvojena, ili su joj bile nametnute dažbine. S vremena na vreme neki od kraljeva bi uspeo da porazi sve svoje suparnike i bude priznat za vrhovnog gospodara čitave Engleske, ili bretvelda (engl. Bretwalda). Krajem 5. veka vrhovnu vlast imao je južnosaksonski kralj Ela (488-514), a krajem 6. veka - kralj Zapadnih Saksona Kelin (560-592). Etelbert, kralj Kenta, vladao je Engleskom od 584. do 616. godine, a nasledio ga je Redvald (600-624), kralj Istočne Anglije. Ovi rani bretveldi su se, po svemu sudeći, zadovoljavali dažbinama koje su uzimali od pokorenih neprijatelja, tako da nisu ni pokušavali da prisajedine okolne manje države.[2]
Prevlast Nortambrije[uredi | uredi izvor]
Ovakva politika je napuštena uzdizanjem kralja Nortambrije Edvina (616-632). Edvin je sjedinio dva nortambrijska kraljevstva: Bereniku, čija je prestonica bila Bamboro, i Deiru, sa sedištem u Jorku, sa samostlnim Keltima koji su živeli zapadno od ove dve zemlje. Posle ovoga on je na jugu prisajedinio tri anglosaksonske državice. Pod Edvinom se Nortambrija protezala od Voša do zaliva Fort na istoku i od reke Di do Solveja na zapadu. Edvin i njegovi naslednici Osvald (633-641) i Osvi (654-670) bili su najmoćniji vladari koje je Engleska do tada imala.[2]
Prevlast Mersije[uredi | uredi izvor]
Sve do 7. veka države u središnjem delu Engleske su bile male i nejake, zbog čega su veća kraljevstva iz primorja lako nad njima vladala. Najjača među ovim zemljama bilo je kraljevstvo Mersija, čija se prestonica nalazila u Tamvortu. Nedugo posle 630. godine je Penda, sposoban i snažan monarh, postao vladar Mersije. Penda (633-655) se u nizu ogorčenih ratova borio sa nortambrijskim kraljevima Osvaldom (633-641) i Osvijem (654-670), radi tri državice koje su ležale između njihovih kraljevstava. I mada su Pendine pobede bile samo privremeni uspesi, njegovi su naslednici bili dovoljno snažni da skrše moć Nortambrije i prisajedine sve državice u unutrašnjosti ostrva. Kraljevi Mersije Vulfir (657-674), Etelbald (716-757) i Ofa (757-796) kao bretvelde bili su gospodari države koja se prostirala od Temze do Hambera i od Usa do garnice sa Velsom. Kralj Ofa je utvrdio granicu prema Velsu, naredivši kopanje velikog jarka, koji je i danas poznat kao Ofin šanac.[2]
Prevlast Veseksa[uredi | uredi izvor]
Za to vreme su kraljevi Zapadnih Saksonaca marljivo uvećavali svoje zemlje na štetu Kelta iz Devona i Kornvola. Do 802. godine su Zapadni Saksonci već bili gospodari čitave Engleske južno od Temze i zapadno od Kenta i Saseksa. Njihov kralj Egbert (802-839) je 825. godine porazio kralja Mersije i postao bretvelda. Poslednja dvojica anglosaksonskih bretvelda Ofa od Mersije i Egbert od Veseksa su bili savremenici Karla Velikog. Iako Engleska stvarno nije bila ujedinjena, broj njenih kraljevstava sveden je na sedam. To su bili Nortambrija, Istočna Anglija, Eseks, Saseks, Veseks, Mersija i Kent.[2]
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ Anglosaksonska reč aethelings može se privližno prevesti kao prinčevi, kneževi ili kraljevići.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. A-B. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 177. ISBN 86-331-2075-5.
- ^ a b v g d đ e Peinter, Sidni (1997). Istorija srednjeg veka. Beograd: Clio. str. 96—97.
- ^ „Istorija srednjeg veka I 6 — Vikizvornik, slobodna biblioteka”. sr.wikisource.org. Pristupljeno 2020-07-10.
- ^ Gažević, Nikola (1971). Vojna enciklopedija (knjiga 2) (2. izd.). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 688.
