Вере и завере

Vere i zavere
Naslovna strana prvog izdanja
Nastanak i sadržaj
Autor	Aleksandar Tišma
Zemlja	SFRJ
Jezik	srpski jezik
Izdavanje
Datum	1983.

Vere i zavere je roman srpskog književnika Aleksandra Tišme, prvi put objavljen 1983. U središtu zapleta je ljubavna afera između Sergija Rudića, heroja Drugog svetskog rata koji se nije snašao u posleratnom životu, i Inge Lebenshajm, novosadske Nemice, koja se sa svojim mužem vraća iz Beča u rodni Novi Sad, ne bi li vratila stanarsko pravo na porodični stan, koji joj je oduzet budući da joj je otac bio nacista i u kojem trenutno žive Rudićevi roditelji. U romanu se tematizuju društvene, političke i etničke promene u Vojvodini tokom i nakon Drugog svetskog rata, krvavi mehanizam istorije, kao i Tišmina opsesivna ideja o ideološkim zloupotrebama i manipulacijama iz kojih se rađaju individualne tragedije običnog čoveka. Knjiga je napisana u formi poglavlja ispisanih bez upotrebe pasusa.

Roman je 2016. adaptiran u istoimenu televizijsku seriju iz dvanaest epizoda u produkciji Radio-televizije Vojvodina.

Zaplet romana

Sergije Rudić je nesnađeni pojedinac u Jugoslaviji nakon Drugog svetskog rata, koji radi u izdavačkoj kući u Beogradu, ali koji se gotovo svakog vikenda vraća u rodni Novi Sad kod svojih roditelja. U Novom Sadu redovno posećuje i svog jedinog prijatelja Eugena Pataka, siromašnog pojedinca jevrejskog porekla, koji obitava u trošnoj kući opsesivno čitajući stare knjige sa tavana napuštenih jevrejskih kuća. Njih dvojica su u Drugom svetskom ratu zajedno robovali u mađarskom zatvoru nakon što su spalili nemački ambar. Prilikom Sergijevog novog dolaska kod roditelja, saznaje se da će njihov stan zbog jugoslovenskog potpisivanja novog međunarodnog ugovora biti vraćen Ingi Lebenshajm, unuci preminulog predratnog vlasnika zgrade. Inge zajedno sa svojim suprugom Baltazarom Šultajs dolazi u Novi Sad, i smešta se kod Ingine sestre od strica Magde, koja je udata za Srbina Milana Stepanova, sa namerom da se dogovore sa Rudićima oko pravnog postupka vezanih za stan. U nizu digresija čitalac se upoznaje sa prošlošću ova dva novosadska Nemca. Ingin deda Jakob Lebenshajm je bio starosedelac Novog Sada, vlasnik mlina i zgrade u centru grada. Imao je dva sina, Petera (Magdinog oca) i Karla (Inginog oca). Dolaskom nacista u okupiranu Jugoslaviju, Jakob i Peter iskazuju nepoverenje prema nacistima i tvrde da nije moralno činiti zločine nad komšijama, dok se Karl i njegova žena Gizela uključuju u nacistističku stranku i teraju svoju decu, Inge i Ditrih, da oblače nemačke uniforme i učestvuju na vojnim paradama. U Novi Sad uskoro dolazi porodica Gizeline polusestre Boni Šultejs. Njen muž Albert je visoki oficir nacista i zajedno sa njim ima dvoje sinova dobroćudnog Franca i Baltazara, koga se otac stidi jer ima jednu kraću nogu. Franc postaje dobar prijatelj Sergiju Rudiću i postaje emotivno vezan za Inge, sa kojom deli mržnju prema autorativnom ocu nacisti. Po naredbi oca priključuje se nemačkoj vojsci i gine na istočnom frontu. Nakon što saveznici 1944. sve više napreduju na evropskim frontovima, žene i Baltazar napuštaju Novi Sad, a bolešljivog Ditriha na silu šalju u rat gde gine. Pošto su Beč kao i mnogi drugi nemački gradovi razrušeni u savezničkom bombardovanju, sklanjaju se na imanje, gde uskoro dolaze ruski vojnici koji siluju žene, osim Inge, koja je sakrivena na tavanu. Ruski vojnici ubijaju Gizelu pri njenom pokušaju bega. Baltazar izjavljuje ljubav Inge, sa kojom će se nakon završetka rata i oženiti.

Na ručku kod Magde i Milana Stepanova susreću se Baltazar, Inge, Sergije i Eugen, ne bi li se dogovorili oko visine novca koji Rudići treba da plate za otkup stan. Kada Sergej odlazi da telefonira u drugoj sobi, između Inge i njega dolazi do slobodnijih dodira. Sergije se vraća za Beograd, ali ne prestaje da misli na Inge. Sledećeg vikenda na ponovnom ručku moli Eugena da krišom prenese Nemici poruku o susretu. U šest sati u Patakovom stanu se nalaze Sergej i Inge i vode ljubav. U nizu digresija, čitalac se upoznaje sa Sergijevom traumatičnom prošlošću. Tokom robovanja u mađarskom logoru, prilikom pokušaja bekstva poginula je njegova prva devojka Mara Mirković. Nakon oslobođenja postao je pomoćnik atašea za kulturu Dimitrija Mite Gardinovačkim u jugoslovenskoj ambasadi u Varšavi. Tamo se ženi sa Micikom, neodgovornom i rasipnom devojkom. Kada sazna da je Micika zapravo ljubavnica njegovog šefa, Gardinovačkog ubija u sukobu. Ambasada usred krize izazvane raskolom Jugoslavije i SSSR-a odlučuje da zataška ubistvo, a samog Sergija isključuju iz partije, otpuštaju iz službe, oduzimaju pasoš i vraćaju natrag u Jugoslaviju. Sergije odlazi u Beograd gde se zapošljava u izdavačkoj kući. Tamo upoznaje Ljiljanu, ćerku četničkog vojnika, sa kojom se ženi. Iako je brak na početku bio srećan, par se nakon rođenja ćerke Stojanke sve više udaljava, usled spletki Ljiljine odgajivačice Nadežde Nestorović.

Inge u Beču saznaje da je ostala trudna. Krišom se vraća za Jugoslaviju i zajedno sa Sergijom odlazi u Titel na odmor. Pri povratku u Novi Sad zatiču i Baltazara. Saznavši da je Inge trudna Baltazar je napada, ali ipak odlučuje da želi da odgaja to dete kao svoje. Sergije želi da ubije Baltazara pošto je svestan da on nikada neće dati svojoj ženi razvod. Tokođe, svestan je da ne može počiniti zločin a da ga ne osumnjiče. Iz tog razloga ucenjuje svog prijatelja Pataka da učini zločin umesto njega. Patak u prvi mah pristaje, ali na dan dogovorenog izvršenja odlučuje se na samoubistvo pred njihovim očima.