Pređi na sadržaj

Verski praznici u Srpskom narodu u 16. veku

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Oko crkve se svetkovao svaki važniji crkveni praznik.

Verski praznici u Srpskom narodu u 16. veku ili Crveno slovo u kalendaru bili su pojedini dani u toku jedne kalendarske godine, koje je crkva posvetila značajnim događajima iz Spasiteljevog života, i velikim svetiteljima. Ti dani koji su upisani crvenim slovom u pravoslavnom kalendaru, bili su jedno od obeležja verske i etničke posebnosti Srba.[1] Prema kalendarima iz 16. veka u periodu od 1520–1536. godine slavio se 31 praznik, 1547. godine 54 praznika a prema Zborniku za putnike ili Zborniku za putnike (Časlovac) iz 1566. godine, u kome je objavljen i jedan od srpskih verski kalendar obeležena su čak 73 nepokretna i pet pokretnih zapovednih praznika.[2][3][4]

Opšte informacije o verskim praznicima[uredi | uredi izvor]

Verski praznici, su posebni dani u godini kada u taj dan pravoslavni hrišćani praznuju, odnosno, ne rade. Dakle, svaki dan koji je u kalendaru upisan kao crveno slovo, po crkvenom pravilu je neradan dan. Toga dana hrišćani odlaze u crkvu na sveta bogosluženja, vode se ozbiljni i pobožni razgovori u vezi sa praznikom, i ne obavljaju se uobičajeni poslovi u njivi, radionici ili na nekom drugom radnom mestu. U kući se obavljaju samo nužni poslovi – pripremanje hrane i sl.[5][6][7]

Prema mišljenju Manojla Grbića proslavljanje velikog broja verskih praznika u Srpskom narodu proširilo se iz manastira,

...u kojima su se čuvale mošti svetitelja i gde se svetkovao svaki važniji crkveni praznik. To je brzo prihvaćeno u narodu zbog pobožnosti, ali i zbog toga što se tih dana nisu radili fizički poslovi.

Ovaj proces je počeo u ranom srednjem veku i veruje se da nije poznavao granice carstava u kojima su tada živeli Srbi.

Do danas nije razređeno koliko je realno ovaj proces uticao na pobožnost jednog seljaka koji je u sezoni najobimnijih poslova morao da prekine, na primer, setvu radi praznovanja nekog novog crvenog slova, a koliko sveštenici kaznama koje su izricali zbog nepoštovanja određenog praznika.[8]

Obeležavanje praznika

U nekim knjigama praznici različitih kategorija su, prema rukopisnoj tradiciji, bili obeleženi posebnim znacima. Osim od davnih vremena korišćenog krsta praznicu su obeležavani crvenom štamparskom bojom, ali i znakovima za dve grupe srednjih praznika (krst u polukrugu i samo krst), kao i za jednu od tri grupe malih praznika (tri tačke u polukrugu). Nazivi srednjih i malih praznika pisani su obično crnim mastilom.[9] U drugim knjigama, kakav je na primer Praznični minej koji je štampao Božidar Vuković u Veneciji 1538. godine, crvenom bojom označeni su takođe pretpraznici i potpraznici velikih praznika.[10]

Crkveni kalendar praznika, razvio se od prihvatanja hrišćanstva u 4. veku do 8. veka, a od 11. veka uvedena je podela na tri osnovne grupe praznika. Na osnovu sadržaja i načina crkvene službe praznici su razvrstani na velike, srednje i male, a oni na podgrupe. Prema klasifikaciji Nikona Crnogorca iz 11. veka, veliki praznici bili su 12 Hristovih i Bogorodičinih praznika:[11]

Dok su kao pokretni praznici uvedeni:

U grupu velikih praznika svrstani su:

Poseban značaj među velikim praznicima ima Pasha – Uskrs, kao najveći hrišćanski praznik.

Veliki praznici obeležavani su u sinaksarima i bogoslužbenim knjigama posebnim znakom crvene boje – krstom u krugu. I sam naziv praznika pisan je crvenim mastilom, zbog čega im je do danas ostalo opšte ime „crveno slovo”.

Posebnu grupu praznika ćinili su zapovedni praznici koji su proslavljani neradno tokom celog dana.[12]

Kalendari iz 16. veka[uredi | uredi izvor]

Vezano za ove praznike kroz vekove nastao je veliki broj kalendara u kojima su oni prikazani. Na osnovu jednog od njih koji je objavljen u drugoj polovini 16. veka u Zborniku za putnike (Molitvoslov), u Srbiji prikazano je 73 praznika.[13]


U drugim knjigama, kakav je na primer Praznični minej koji je štampao Božidar Vuković u Veneciji 1538. godine, crvenim mastilom obeleženi su takođe pretpraznici i potpraznici velikih praznika.[14]

Možemo pretpostaviti da je jednom slabo obrazovanom parohijalnom svešteniku ili monahu iz 16. veka crveni znak pored naziva praznika ili crvenim slovima obeležen pretpraznik bio dovoljan razlog da pomisli da je reč o velikom zapovednom prazniku. Od ideje sveštenika do njene realizaciji odnosno do uspostavljanja zapovednog praznika, bio je mali korak do broja nepokretnih zapovednih praznika prema Zbornicima za putnike iz 16. veka.[15]

Vremenom počeli su da nastaju i Zavetni praznici, koji su mimo dana koje je crkva odredila za praznovanje. Njih su određivali pojedinci, čitave porodice, pa i pojedina sela ili krajevii tog dana praznovali ništa ne radeći. Tako su iz određenih razloga vernici počeli da praznuju i te dane i tako su se oni vremenom pretvorili u zavet koji ima snagu crkvene zapovesti.

Verski praznici prema Zborniku za putnike iz 1566. godine[uredi | uredi izvor]

Zbornik za putnike iz 1566. godine koji je u Veneciji objavio Jakov od Kamene Reke [16] imao je 73 praznika različito raspoređena po mesecima,[15] koja su prikazana na donjoj tabeli.

Broj nepokretnih i zapovednih praznika po godinama, prema Zborniku za putnike iz 16. veka.[15]
Mesec u godini 1520–1536. 1547. 1566.
Januar 5 10 11
Februar 1 4 6
Mart 1 2 3
April 1 3 1
Maj - 3 5
Jun 1 3 4
Jul 1 3 6
Avgust 3 5 4
Septembar 3 4 6
Oktobar 4 4 5
Novembar 7 7 13
Decembar 4 6 9
Ukupno 31 54 73

Kalendar verskih praznika u 16. veku prema Zborniku za putnike, imao je mnogo grešaka. Izostavljeni su neki zapovedni praznici koji se navode u ranijim izdanjima (npr oni posvećeni apostolima Tomi (6. oktobar), Mateju (16. novembar), Marku (25. april) ili prepodobnom Antoniju Velikom (18. januar).

To bi značilo da je crvenih slova bilo više. Uprkos greškama, nesporno je da je u periodu od samo trideset godina, odnosno od drugog izdanja Zbornika Božidara Vukovića do Zbornika Jakova od Kamene Reke, broj zapovednih praznika više nego udvostručen.[17]

Iz Zbornika za putnike saznajemo da su se oko sredine 16. veka počeli da slave kao veliki i neki praznici iz kategorije srednjih i manjih. Tako su, na primer, 1566. godine kao crveno slovo obeleženi praznici:

  • Sveti Joakim i Ana (9. septembar)
  • Časne verige Svetog apostola Petra (16. januar),
  • veći broj praznika posvećenih hrišćanskim mučenicima.

Prema mišljenju dr Isidore Točanac Radović iz Istorijskog instituta u Beogradu

....na to su svakako uticale rukopisne i štampane bogoslužbene knjige koje su u nekim slučajevima pogrešno tumačene. One su bile namenjene sveštenicima da bi znali kako da pravilno obavljaju bogosluženje u hramu i u njima su navedene molitve za svaki dan i praznik u godini. U nekim knjigama praznici različitih kategorija su, prema starijoj rukopisnoj tradiciji, bili obeleženi posebnim znacima. Osim ranije pomenutog znaka krsta u krugu za velike praznike, crvenim mastilom obeležavani su i znakovi za dve grupe srednjih praznika (krst u polukrugu i samo krst), kao i za jednu od tri grupe malih praznika (tri tačke u polukrugu). Nazivi srednjih i malih praznika pisani su obično crnim mastilom.[18]

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Zakonopravilo svetog Save, priredili i preveli Miodrag M. Petrović i Ljubica Štavljanin-Đorđević, Beograd 2005, 162–164.
  2. ^ V. Gavrilović, G. Vasin, Znamenita dokumenta za istoriju srpskog naroda 1538–1918, Novi Sad 2007, 16, 20. 2
  3. ^ L. Mirković, Heortologija ili istorijski razvitak i bogosluženje praznika Pravoslavne istočne crkve, Beograd 1961, 5–6. 3
  4. ^ K. Mano-Zisi, „Zbornici za putnike Božidara Vukovića u svetlu sačuvanih primeraka”, Štamparska i književna djelatnost Božidara Vukovića Podgoričanina, Titograd 1986, 151–171
  5. ^ S. Bojanin, Zabave i svetkovine u srednjovekovnoj Srbiji od kraja XII do kraja XV veka, Beograd 2005.
  6. ^ J. Radonić, M. Kostić, Srpske privilegije od 1690. do 1792, Beograd 1954, 38, 47, 91
  7. ^ L. Mirković, Heortologija ili istorijski razvitak i bogosluženje praznika Pravoslavne istočne crkve, Beograd 1961, 5–6.
  8. ^ V. Gavrilović, G. Vasin, Znamenita dokumenta za istoriju srpskog naroda 1538–1918,Novi Sad 2007
  9. ^ O znacima za obeležavanje praznika u: L. Mirković, Heortologija, 10–13
  10. ^ Zbornik za putnike, štamparija Božidara Vukovića, Venecija 1520 (Narodna biblioteka Srbije, Odeljenje za arheografiju, mikrofilm A4532 i A4688); Zbornik za putnike, štamparija Božidara Vukovića, Venecija 1536 (Biblioteka Matice srpske, Odeljenje stare i retke knjige i legata, R Sr I 3.1).
  11. ^ S. Bojanin, Zabave i svetkovine u srednjovekovnoj Srbiji od kraja XII do kraja XV veka, Beograd 2005.
  12. ^ L. Mirković, Heortologija, 8, 10, 13–14.
  13. ^ 2 Zbornik za putnike – Molitvoslov, štamparija Vićenca Vukovića, Venecija 1547 (Rossiйskaя gosudarstvenaя biblioteka – http://dlib.rsl.ru/01004090452)
  14. ^ Praznični minej (Sabornik), štamparija Božidara Vukovića, Venecija 1538 (Biblioteka Matice srpske, Odeljenje stare i retke knjige i legata, R Sr IV 1.1).
  15. ^ a b v Dr Isidora Točanac Radović Srpski kalendar verskih praznika i terzijska reforma, Istorijski institut Beograd, Originalni naučni rad, UDC 050.8/9.(=163.41)"17" str. 12
  16. ^ Zbornik za putnike (Časlovac), izdavač Jakov od Kamene Reke, Venecija 1566 (Biblioteka Matice srpske, Odeljenje stare i retke knjige i legata, R Sr I 1.1).
  17. ^ Dr Isidora Točanac Radović Srpski kalendar verskih praznika i terzijska reforma, Istorijski institut Beograd, Originalni naučni rad, UDC 050.8/9.(=163.41)"17" str.10
  18. ^ Dr Isidora Točanac Radović Srpski kalendar verskih praznika i terzijska reforma, Istorijski institut Beograd, Originalni naučni rad, UDC 050.8/9.(=163.41)"17" str.12-13

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Верски_празници_у_Српском_народу_у_16._веку&oldid=26838609”