Vizantijska bazilika u Ćurlini

Vizantijska bazilika u Ćurlini
Osnova Vizantijske bazilike u Ćurlini po Feliksu Kanicu
Mesto	Ćurlina
Sagrađen	11. vek – 12. vek
Graditelj	Rimljani
Tip strukture	Hrišćanska bogomolja
Doljevac

Vizantijska bazilika u Ćurlini jedan je od arheoloških lokaliteta i kulturno - istorijska riznica Srbije u okolini Doljevca, koja se nalazi u okviru porte i ispode temelja, današnje novopodignute, crkve posvećene Svetoj Petki, na nekada vidljivim ostacima ove impozantne vizantijske bazilike.

Status i kategorija zaštite

Zbog svog istorijskog, arhitektonskog i verskog značajaV izantijska bazilika u Ćurlini je, 1948. godine, proglašeni za „Kulturno dobro od velikog značaja“ i uvedeni u centralni registar spomenika kulture u Republici Srbiji. Kao osnov za upis u registar poslužilo je rešenje Zavoda za zaštitutu i naučno proučavanje spomenika kulture NRS br.671/48 od 6. maja 1948. godine.

Nadležni zavod koji vodi lokalni registar i brigu o ovom arheološkom lokalitetu je: Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš.

Položaj

Vizantijska bazilika se nalazi u naselju Ćurlina u opština Doljevac i Nišavskom upravnom okrugu.

Istorija

Nakon rimsko-vizantijskog perioda stvorena je srpska država. U srednjem veku srpski vladari i vlastela izgradili su veliki broj crkava i manastira. Tako je u Južnom pomoravlju i Toplici nastao je veliki broj crkava. Tekovine srednjovekovne srpske države, na koje je srpski narod posebno ponosan, spadaju u najvrednije i najvažnijespomenike srednjeg veka na tlu Evrope. Jedan od takvih je i Vizantijska bazilika kod Ćurline, koja se ne pominje u raspoloživim istorijski izvorima iz tog perioda, već mnogo kasnije.

Detaljan opis nalazišta „Vizantijska bazilika“, među prvima dao je naš poznati književnik i naučnik Milan Đ. Milićević, koji je odmah po oslobođenju od Turaka 1882. godine, obišao novooslobođene krajeve Srbije. O ovoj crkvi i njenim materijalnim ostacima, sa zidovima, tada sačuvanim, do visine od oko jednog metra, on je između ostalog zapisao: Crkva je zidana od pečenih opeka nalik na opeke rimske, oltar je okrenut pravo ka istoku. Dužina crkve je 26,19 m od kojih na oltar dolazi 6,80 m na pravu crkvu 12,46m i na pripratu 3,75 m. Milićević je opise crkve dao nakon što je nalazište Vizantijske bazilike posetio u vreme njenog otkopavanja, očemu kaže:

„ Neki Blagoje Maslar iz sela Malošišta počeo je prvi da otkopava i da traži crkvu. Videvši da se Blagojeva pobožna revnost nagrađuje tako nenadanim otkrićem i drugi seljaci navale pomagati Blagoju i do sada je otkopano svuda oko zida. ”

Međutim različita su mišljenja o njenom datovanju. Svojom osnovom najbliža je građevinama iz post-Justinijanove epohe, starije od 12. veka, dok bi je istorijske okolnosti u ovim delovima Srbije, mogle bliže datovati u prvu polovinu 11. veka.

„ Do sistematskih arheoloških iskopavanja, koja bi trebalo da slede, mnoga pitanja, kao i to, da je možda bazilika u Ćurlini, kakvih mišljenja ima, katedralna crkva Sv. Prokopija, moraju ostati otvorena? ”

Na lokalitetu ove drevne bazilike iz ranog vizantijskog perioda, više vekova kasnije podignuta je 1900. godine nova crkva, današnji hram Svete Petke u Ćurlini. Devedesetih godina prošlog veka pao je krov crkve, posle toga crkva je restauirana, a slika kralja Milana je odneta u niški zavod za zaštitu spomenika.

Arhitektura

Svi značajni istraživači iz naše dalje i bliže prošlosti bavili su se vizantijskom bazilikom u Ćurlini. Zahvaljujući njima, a pre svega književniku i naučniku Milanu Đ. Milićeviću raspolažemo značajnim podacima o arhitektonskom izgledu bazilike.

Bazilika je bila pravougaone osnove, ukupne dužine 26,19 m od kojih na oltar dolazi 6,80 m na pravu crkvu 12,46 m i na pripratu 3,75 m. Rešena je u obliku trobrodne bazilike sa narteksom. Oba rebarna zida i onaj treći što deli pripratu od crkve debeli su po 0,92 m. Oltar je jedan veći u sredini, a sa obe strane ima po jedan manji na onoj pruzi koja rastavlja oltar od prave crkve bila su četiri granitna zelena stuba na fino uglačanoj mermernoj bazi.

Sa zapadne strane pouzdano se zna da je bazilika imala trem, koji je najverovatnije okružavao crkvu duž južne i severne strane. Svaki brod na istočnoj strani završavao se trostranom apsidom. Duž unutrašnjeg najvećeg luka i u prostor izbačene središnje apside nalaze se stepenasti ispusti za episkopska sedišta - sintronos.

Glavni brod od bočnih odvajaju po tri četvrtasta stuba izidana opekom, a za vezivni materijal korišćen je hidrostatni - vodonepropusni malter. U svaki brod iz narteksa vode po jedna vrata. Na narteksu pored glavnih, nešto većih ulaznih vrata na zapadnoj strani, postoji i po jedan otvor severno i južno od njih. Srednja vrata su široka 2,15 m a druga dva po 1,75 m.

Prava crkva je dugačka 12,46 m a široka 15,40 m Njena šupljina podeljena je na tri dela, svaki deo prema svom oltaru. Srednji deo širok je 8,5 m a dva sporedna po 3,45 m.

Priprata je široka koliko i prava crkva 15,40 m a dugačka je 3,77 m. Opeke od kojih je crkva zidana trojake su po veličini. Jedne su dugačke po 0,37 m, druge po 0,40 m, treće po 0,44 m a široke po 0,25 m, 0,30 m i 0,32 m a debele 0,03 m do 0,05 m. Na nekima imaju dva znaka kao neka slova a na nekima krst.

Od nekad impozantne građevine, na osnovu materijalnih ostataka naziru se zidovi ispod velikog nanosa šuta od maltera i opeka (debljinne oko 5 santimetara), i dva lepo obrađena stuba od sivo-zelenog granitnog kamena (dužine 2 m i 1,7 m, prečnika 0,40 m), koji su pripadali oltarnoj pregradi.

Vidi još

• Spomen crkva Sv. Petka u Ćurlini
• Spisak spomenika kulture u Nišavskom okrugu
• Spisak spomenika kulture od velikog značaja