Vikiliks

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Vikiliks
1Graphic of hourglass, coloured in blue and grey; a circular map of the eastern hemisphere of the world drips from the top to bottom chamber of the hourglass.
Snimak ekrana
Screenshot of WikiLeaks' main page as of 27 June 2011
Veb-adresawikileaks.org
KomercijalnostNe[1]
Tip
Arhiva dokumenata i obelodanjivanje
RegistracijaNe
Dostupan naEngleski, mada su izvorni dokumenti na izvornom jeziku
VlasnikSanšajn pres
TvoracDžulijan Asanž
Ključni ljudi
Džulijan Asanž (direktor)
Kristin Hrafnson (Glavni urednik)
Pokrenut4. oktobar 2006. god.; pre 17 godina (2006-10-04)[2]
Trenutni statusOnlajn

Vikiliks (engl. WikiLeaks) je međunarodna neprofitna medijska organizacija koja objavljuje na drugi način nedostupne materijale od anonimnih izvora.[3][4] Njen veb-sajt, pokrenut 2006. na Islandu vodi Sanšajn pres.[5] Od nastanka sajta, Vikiliks tvrdi da ima bazu podataka koja je narasla na više od 10 miliona dokumenata do 2015. godine.[6] Džulijan Asanž, australijski internet aktivista, generalno se opisuje kao njegov osnivač i direktor.[7] Od septembra 2018. godine Kristin Hrafnson je bio glavni urednik.[8][9] Iako koristi viki tehnologiju, sajt Vikiliks je nezavisan od Vikipedije i drugih Vikimedijinih projekata.

Grupa je objavila brojne prominentne setove dokumenata. Rana izdanja obuhvatala su dokumentaciju o troškovima opreme i zalihama u avganistanskom ratu,[10] izveštaj o istrazi korupcije u Keniji,[11][12] i priručnik o operativnim proceduramaa za američki zatvor u zalivu Gvantanamo, Kuba.[13][14] U aprilu 2010. Vikiliks je objavio snimke kolateralnog ubistva tokom vazdušnog napada Bagdada 12. jula 2007. godine u kojem su među ubijenima i irački novinari Rojtersa. Druga izdanja u 2010. godini uključuju Avganistanski ratni dnevnik i „Iračke ratne dnevnike”. Ovo poslednje izdanje omogućilo je mapiranje 109.032 smrtnih slučajeva u „značajnim“ napadima pobunjenika u Iraku koji su prijavljeni Višenacionalnim snagama Iraka, uključujući oko 15.000 koji nisu prethodno objavljeni.[15][16] Godine 2010, Vikiliks je takođe objavio diplomatske „kablovske“ poruke američkog Stejt departmenta, klasifikovani materijal koji je poslat američkom Stejt departmentu. U aprilu 2011. Vikiliks je počeo da objavljuje 779 tajnih dosijea koji se odnose na zatvorenike zatočene u logoru u zalivu Guantanamo.[17] Godine 2012, Vikiliks je objavio „Sirijske datoteke“, preko dva miliona imejlova koje su poslali sirijski političari, korporacije i vladina ministarstva.[18][19] Godine 2015, Vikiliks je objavio saudijsko-arabijske diplomatske poverljive poruke,[20][21] koji detaljno opisuju špijuniranje američke Nacionalne bezbednosne organizacije uzastopnih francuskih predsednika,[22][23] i poglavlje o intelektualnoj svojini Trans-pacifičkog partnerstva, kontroverznog međunarodnog trgovinskog sporazuma o kojem je pregovarano u tajnosti.[24][25]

Tokom Američke predsedničke predizborne kampanje 2016. godine Vikiliks je objavio e-poštu i druge dokumente Demokratskog nacionalnog komiteta i menadžera kampanje Hilari Klinton, Džona Podeste, pokazujući da je nacionalni komitet stranke favorizovao Hilari Klinton u odnosu na njenog suparnika Bernija Sandersa na primarnim izborima.[26] Ova izdanja nanela su značajnu štetu Klintonovoj kampanji, i pripisana su kao potencijalni faktor koji je doprineo njenom neuspehu.[27] Američka obaveštajna zajednica izrazila je „veliko poverenje” da je procurelu e-poštu Rusija hakovala i dostavila je Vikiliksu. Vikiliks je izjavio da izvor dokumenata nije bila Rusija ili bilo koja druga država.[28] Tokom kampanje, Vikiliks je promovisao teorije zavere o Hilari Klinton i Demokratskoj stranci.[29][30][31]

Godin 2016, Vikiliks je objavio skoro 300.000 imejlova za koje je opisano da dolaze iz turske vladajuće Partije pravde i razvoja,[32] a kasnije je utvrđeno da su preuzeti iz javnih poštanskih arhiva,[33] i preko 50.000 imejlova od turskog ministarstva energetike.[34] Godine 2017, Vikiliks je objavio unutrašnje dokumente agencije CIA koji opisuju alate koje agencija koristi za hakovanje uređaja, uključujući mobilne telefone i rutere.[35][36]

Vikiliks je kritikovan zbog odsustvo uzbunjivanja ili kritike Rusije, i zbog kritikovanja Panamskih papira kojima su izloženi kompanije i pojedinci sa inostranim bankarskim računima.[37][38] Organizacija je dodatno kritikovana zbog neadekvatne obrade njenog sadržaja i kršenja lične privatnosti pojedinaca. Vikiliks je, na primer, otkrio brojeve socijalnog osiguranja, medicinske informacije, brojeve kreditnih kartica i detalje pokušaja samoubistva.[39][40][41][42]

Koren i poreklo reči (etimologija)[uredi | uredi izvor]

Naziv Vikiliks je složenica od reči „viki“ (engl. wiki — viki softver), i „liks“ (engl. leaks — ono što je procurilo, u ovom kontekstu informacije koje su procurile). Ovim nazivom se na engleskom jeziku asocira da se radi o vrsti viki sajta koja objavljuje informacije koje su „procurile“.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „About”. WikiLeaks. Arhivirano iz originala 19. 9. 2012. g. Pristupljeno 11. 10. 2012. 
  2. ^ „Whois Search Results: wikileaks.org”. Domaintools.com. Pristupljeno 8. 12. 2016. 
  3. ^ Karhula, Päivikki (5. 10. 2012). „What is the effect of WikiLeaks for Freedom of Information?”. International Federation of Library Associations and Institutions. Arhivirano iz originala 30. 6. 2012. g. Pristupljeno 11. 10. 2012. 
  4. ^ The Editors (16. 8. 2012). „WikiLeaks”. The New York Times. Pristupljeno 24. 8. 2012. 
  5. ^ Chatriwala, Omar (5. 4. 2010). „Wikileaks vs the Pentagon”. Al Jazeera. Arhivirano iz originala 9. 2. 2014. g. Pristupljeno 27. 1. 2011. 
  6. ^ „What is Wikileaks”. WikiLeaks. Pristupljeno 14. 4. 2020. 
  7. ^ McGreal, Chris (5. 4. 2010). „Wikileaks reveals video showing US air crew shooting down Iraqi civilians”. The Guardian. London. Arhivirano iz originala 26. 6. 2011. g. Pristupljeno 15. 12. 2010. 
  8. ^ „WikiLeaks names one-time spokesman as editor-in-chief”. Associated Press (na jeziku: engleski). Pristupljeno 26. 9. 2018. 
  9. ^ Bridge, Mark (27. 9. 2018). „Loss of internet forces Assange to step down from Wikileaks editor role”Neophodna novčana pretplata. The Times. Pristupljeno 11. 4. 2019. 
  10. ^ Joseph, Channing (9. 9. 2007). „Wikileaks Releases Secret Report on Military Equipment”. The New York Sun. Arhivirano iz originala 21. 2. 2014. g. Pristupljeno 28. 2. 2008. 
  11. ^ Dahir, Abdi Latif (13. 4. 2019). „It all started in Nairobi: How Kenya gave Julian Assange's WikiLeaks its first major global scoop”. Quartz Africa. Pristupljeno 20. 4. 2019. 
  12. ^ Rice, Xan (31. 8. 2007). „The looting of Kenya”. The Guardian. Pristupljeno 20. 4. 2019. 
  13. ^ Ryan Singel (14. 11. 2007). „Sensitive Guantánamo Bay Manual Leaked Through Wiki Site”. Wired magazine. Arhivirano iz originala 10. 2. 2014. g. Pristupljeno 14. 11. 2007. 
  14. ^ „US: Leaked Gitmo Manual Out of Date”. Associated Press. 14. 11. 2007. Arhivirano iz originala 18. 11. 2007. g. Pristupljeno 14. 11. 2007. 
  15. ^ „Wikileaks Iraq: data journalism maps every death”. The Guardian. London. 23. 10. 2010. Arhivirano iz originala 7. 1. 2011. g. Pristupljeno 26. 7. 2012. 
  16. ^ „Wikileaks Iraq: what's wrong with the data?”. The Guardian. London. 25. 10. 2010. Arhivirano iz originala 9. 6. 2013. g. Pristupljeno 26. 7. 2012. 
  17. ^ Leigh, David; Ball, James; Burke, Jason (25. 4. 2011). „Guantánamo files lift lid on world's most controversial prison”. The Guardian. London. Arhivirano iz originala 26. 6. 2011. g. Pristupljeno 25. 4. 2011. 
  18. ^ „Syria files: Wikileaks releases 2m 'embarrassing' emails”. BBC. 5. 7. 2012. Pristupljeno 20. 4. 2019. 
  19. ^ Greenberg, Andy (5. 7. 2012). „WikiLeaks Announces Massive Release With The 'Syria Files': 2.4 Million Emails From Syrian Officials And Companies”. Forbes. Pristupljeno 20. 4. 2019. 
  20. ^ Hubbard, Ben (20. 6. 2015). „Cables Released by WikiLeaks Reveal Saudis' Checkbook Diplomacy”. New York Times. Pristupljeno 20. 4. 2019. 
  21. ^ Zorthian, Julia (19. 6. 2015). „WikiLeaks Begins Releasing Leaked Saudi Arabia Cables”. Time Magazine. Pristupljeno 20. 4. 2019. 
  22. ^ Regan, James; John, Mark (23. 6. 2015). „NSA spied on French presidents: WikiLeaks”. Reuters. Pristupljeno 20. 4. 2019. 
  23. ^ Rubin, Alyssa J.; Shane, Scott (24. 6. 2015). „Hollande Condemns Spying by U.S., but Not Too Harshly”. New York Times. Pristupljeno 20. 4. 2019. 
  24. ^ Thielman, Sam (9. 10. 2015). „Wikileaks release of TPP deal text stokes 'freedom of expression' fears”. The Guardian. Pristupljeno 20. 4. 2019. 
  25. ^ Bolton, Doug (9. 10. 2015). „TPP leaked: Wikileaks releases intellectual property chapter of controversial internet and medicine-regulating trade agreement”. The Independent. Pristupljeno 20. 4. 2019. 
  26. ^ „Why it's entirely predictable that Hillary Clinton's emails are back in the news”. The Washington Post. Pristupljeno 12. 11. 2016. 
  27. ^ „How Much Did WikiLeaks Hurt Hillary Clinton?”. FiveThirtyEight (na jeziku: engleski). 23. 12. 2016. Pristupljeno 15. 2. 2018. „The evidence suggests WikiLeaks is among the factors that might have contributed to her loss, but we really can't say much more than that.” 
  28. ^ Shabad, Rebecca (7. 10. 2016). „U.S. intel community 'confident' Russia directed hacks to influence election”. Pristupljeno 23. 10. 2016. 
  29. ^ Ohlheiser, Abby (4. 11. 2016). „No, John Podesta didn't drink bodily fluids at a secret Satanist dinner”. The Washington Post. ISSN 0190-8286. Pristupljeno 8. 11. 2016. 
  30. ^ „WikiLeaks Fuels Conspiracy Theories About DNC Staffer's Death”. NBC News. Pristupljeno 8. 11. 2016. „WikiLeaks ... is fueling Internet conspiracy theories by offering a $20,000 reward for information on a Democratic National Committee staffer who was killed last month ... in what police say was robbery gone wrong ... Assange implied this week in an interview that Rich was the source of the leak and even offered a $20,000 reward for information leading to the arrest of his murderer. Meanwhile, the Russian government funded propaganda outlet RT had already been covering Rich's murder two weeks prior. RT and other Russian government propaganda outlets have also been working hard to deny the Russian government was the source of the leak, including by interviewing Assange about the Rich murder. ... The original conspiracy theory can be traced back to a notoriously unreliable conspiracy website” 
  31. ^ How Julian Assange turned WikiLeaks into Trump's best friend, Max Chafkin & Vernon Silver, 10 October 2016 (Bloomberg website)
  32. ^ Yeung, Peter (20. 7. 2016). „President Erdogan emails: What is in the Wikileaks release about Turkey's government?”. The Independent. Pristupljeno 20. 4. 2019. 
  33. ^ Doctorow, Cory (29. 7. 2016). „Wikileaks' dump of "Erdogan emails" turn out to be public mailing list archives”. BoingBoing. Pristupljeno 20. 4. 2019. 
  34. ^ Gramer, Robbie (7. 12. 2016). „Latest Wikileaks Dump Sheds New Light on Erdogan's Power In Turkey”. Foreign Policy. Pristupljeno 20. 4. 2019. 
  35. ^ Menn, Joseph (29. 3. 2017). „A scramble at Cisco exposes uncomfortable truths about U.S. cyber defense”. Reuters. Pristupljeno 20. 4. 2019. 
  36. ^ Shane, Scott; Rosenberg, Matthew; Lehren, Andrew W. (7. 3. 2017). „WikiLeaks Releases Trove of Alleged C.I.A. Hacking Documents”. New York Times. Pristupljeno 20. 4. 2019. 
  37. ^ Erlanger, Jo Becker; Schmitt, Eric (31. 8. 2016). „How Russia Often Benefits When Julian Assange Reveals the West's Secrets”. The New York Times. ISSN 0362-4331. Pristupljeno 25. 12. 2016. 
  38. ^ Harding, Alec Luhn Luke (7. 4. 2016). „Putin dismisses Panama Papers as an attempt to destabilise Russia”. The Guardian. London. ISSN 0261-3077. Pristupljeno 6. 1. 2017. 
  39. ^ Joshua Brustein (29. 7. 2016). „Why Wikileaks Is Losing Its Friends”. Bloomberg News. 
  40. ^ Raphael Satter; Maggie Michael (23. 8. 2016). „Private lives are exposed as WikiLeaks spills its secrets” (na jeziku: engleski). Associated Press. Arhivirano iz originala 07. 01. 2017. g. Pristupljeno 15. 03. 2021. 
  41. ^ Andrea Peterson. „Snowden and WikiLeaks clash over leaked Democratic Party emails”. The Washington Post. Pristupljeno 28. 7. 2016. 
  42. ^ Tufekci, Zeynep (4. 11. 2016). „WikiLeaks Isn't Whistleblowing”. The New York Times. ISSN 0362-4331. Pristupljeno 5. 11. 2016. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Викиликс&oldid=26510013”