Vratni pršljenovi
| Vratni pršljenovi (Vertebrae cervicales) | |
|---|---|
 | |
 Vratni pršljenovi čoveka | |
| Identifikatori | |
| MeSH | D002574 |
| TA | A02.2.02.001 |
| FMA | 72063 |
| Anatomska terminologija | |
Vratni pršljenovi – kod kičmenjaka – su svi pršljenovi vrata, odmah ispod lobanje.[1][2][3][4][5]
Pozajmljenicom iz latinskog jezika, opisuju se i kao cerviksni ili cerviksalni pršljenovi.
Grudni pršljenovi kod svih vrsta sisara su oni koji takođe nose i par rebara i leže repno (kaudalno) od vratnih pršljenova. Dalje ih kaudalno prate slabinski pršljenovi, koji takođe pripadaju trupu, ali ne nose rebra. Kod gmizavaca, svi trupni pršljenovi nose rebra i nazivaju dorzalni pršljenovi.
Kod mnogih vrsta, ali ne i kod sisara, postoje i vratna rebra. U mnogim drugim grupama, kao što su gušteri i određene vrste dinosaurusi, vratna rebra su velika; kod ptica, ona su mala i potpuno spojena sa pršljenom. Kičmeni poprečni nastavci sisara su homologni vratnim rebrima drugih amniota.
Kod ljudi, vratni pršljenovi su najmanje slični tipskom pršljenu, a mogu se lako razlikovati od onih iz grudnog ili slabinskog područja koji imaju foramen (rupu) u svakom poprečnom nastavku, kroz koji prolazi kičmena arterija.
Podela vratnih pršljenova[uredi | uredi izvor]
U principu, vratni pršljenovi se sastoje od dva funkcionalno različita anatomska dela:
- Gornjevratni se nazivaju i potpotiljačni i uključuju prvi vratni pršljen ili atlas i drugi vratni pršljen ili osovinu (epistrofeus). Ovi skeletni delovi dobro su povezani sa složenim lancem potiljačnog zgloba sa tri ose i tri stepena slobode.
- Donjevratni pršljenovi se protežu od donjeg platoa epistofeusa, dok gornji plato prvog grudnog pršljena pokriva nastavak preostalih pet vratnih pršljenova.
Vratni pršljenovi su istog tipa, osim atlasa i epistofeusa, koji se razlikuju jedni od drugih i od ostalih vratnih pršljenova. Sedmi vratni pršljen se zove takođe istaknut, jer ima najduži trnoliki nastavak. Spojevi donjih vratnih pršljenova imaju dva načina kretanja: na obe strane, savijanje i izduženje, i, pored toga, i mešovito pomeranje i rotaciju.
Funkcionalno, ova dva segmenata vratne kičme su na završecima sposobni za čiste rotacijske pokrete, pregibe ili savijanje i izduženje glave.
Struktura[uredi | uredi izvor]
Vratni pršljenovi se po konvenciji broje i označavaju latiničnim slovom S (od latinske reči Cervix, što znači vrat), a prvi (S1) je najbliži lobanji, dok viši brojevi pršljenova (S2-S7) se broje od lobanje duž kičme.
Postoji mogućnost savijanja do 40°, i izduženje do 75°.
Sedmi vratni pršljen se takođe ističe po najdužem trnastom nastavku (processus spinosus)
Tipski vratni pršljen se sastoji od sledećih delova:
- Telo je poprečno izduženo. Ima sledeće strane: gornju, donju, prednju, zadnju i bočne. Na spoju gornje, prednje i bočne površina, sa svake strane, mogu se videti loptaste apofize koje se zovu jedinstveni (unikatni) nastavci.
- Otvor (foramen) pršljena je trouglast. Prednji deo osnove je sa poprečnom gornjom uzdužnom osovinom, usmerenom napred – nazad.
- Poprečna apofiza predstavlja nastavak za gradnju poprečnog otvora, kroz koji prolaze kičmena arterija i istoimena vena. Ovaj nastavak je ugrađen sa dva korena, od kojih se prvi veže za telo pršljena, i sa zadnje strane se veže za peteljke. Slobodni kraj (apeks) nastavka završava u dva zadebljanja (prednje i zadnje) koja su mesta za hvatišta različitih elemenata.
- Zglobna apofiza je trodelna (dva gornja i jedan donji deo), sa kosim i ravnim zglobnim površinama. Predstavlja gornju tačka leđa u svim smerovima: naviše, naniže, prema napred i nadole. Gornji nastavci zgloba proizlaze iz peteljke pršljena, odmah nakon poprečnog nastavka.
- Trnolika apofiza, u većini slučajeva, ali ne uvek, je kratka, račvasta, sa temenim otklonom koji može biti udesno ili ulevo.
Kada se tipski pršljen izvadi, može se videti da se sastoji od dva glavna dela: telo pršljena ispred, a leđno, iza je zadnji luk. Telo vratnog pršljena je njegov najdeblji deo: obično ima manju visinu od širine i cilindričnog je oblika sa smanjenom licem. Leđni luk je u obliku potkovice. Na obe strane stražnjeg luka je masivni fiksirani zglobni nastavak, tako da se u njemu razdvajaju dva: s jedne strane peteljke, ispred se nalazi masiv zgloba, a s druge, listovi i iza njih čvrsti. Iza, u liniji, se uspravlja trnoliki nastavak. Ovaj zadnji luk tako predstavlja oslonac na zadnjoj strani pršljenskog tela putem peteljke. Osim toga, kompletan pršljen uključuje poprečni nastavak, koji se veže za zadnji luk gotovo u nivou zglobnog masiva.
Ovaj tip pršljena se može naći na svim nivoima kičme sa, naravno, važnim promenama koje se mogu javiti i u telu pršljena i zadnjem luku, i uopšte na obe strane odjednom.
Tela kičmenih pršljanova su spojena na međupršljensim diskovima. Na svakom nivou se nalazi foramen pršljena, koji je ograničen spreda telom pršljena, a iza stražnjim lukom. Ovi kičmeni otvori pružaju se duž cele kičmene ose, a kičmeni kanal je formiran od naizmeničnih delova kosti svakog pršljena i ligamenatnih delova, između pršljenova u visini međupršljenskog diska i ligamenata leđnog luka.
Elementi otvora na pršljenskim lukovima[uredi | uredi izvor]
- Peteljka: njena udubljenja (2) su gotovo iste veličine.
- Ploča (lamina) je četvorostrana (1), više gola.
- Oštra ploča je u unutrašnjem području vratnih pršljenova, lako dostupna kičmenim živcima.
Pršljenovi[uredi | uredi izvor]
Prvi vratni pršljen (atlas)[uredi | uredi izvor]
Atlas je nepotpun vratni pršljen; nema pravo telo pršljena. Smatra se da je njegov zubasti nastavak. Ostali elementi su više ili manje umanjeni.
Atlas se sastoji od dve bočne mase, koje se spajaju na prednjoj i zadnjoj strani luka. Bočne mase formiraju vertikalno postavljen cilindar.
Gornja površina je elipsoidnog oblika: udubljenje atlasnog zgloba. Njegova glavna osa, koja je umerena ukoso napred i iznutra, je dva puta veća od prečnika. Formira zglob sa kondilima potiljačne kosti. Sa donje strane ima drugu površinu za osu (epistrofeus). To je ravna ili blago konkavna, koso nadole i unutra. Nastaje kao spoljnje lice poprečnog nastavka. Prednja i zadnja strana lica su kontinuirana sa svakim vrhom odgovarajućeg luka. Unutrašnja površina je veoma hrapava, za vezivanje poprečnih ligamenata. Prednji luk, ravno iza, predstavlja:
- prednji, mali središnji uspon, prednja kvržica atlasa;
- pozadi, i uvek u liniji zgloba je ovalna površina za prolaz ose epistrofeusa, tako da čini zglob sa njegovim zupcem.
Zadnji luk funkcioniše, kao i prednji luk, a srednja linija unazad je ispupčena i zove se zadnja kvrga atlasa. Gornje lice spoljašnjeg kraja je kanal (ulaz kičmenih arterija), u kojem se nalaze kičmene arterije.
Drugi vratni pršljen (epistrofeus ili aksis)[uredi | uredi izvor]
Ono što u suštini karakteriziše drugi vratni pršljen je prisustvo, na gornjoj strani, njegovog tela, vertikalnog ispupčenja, u jami ili osi zuba. Odozdo prema gore se nalaze nastavci:
- bazni, vratni i tela pršljena. Za prednji i zadnji luk atlasa, vežu se poprečni ligamenti: prednje i zadnje lice su dve površine zglobova. Trnoliki nastavak je vrlo širok, a poprečni je kratak i nije račvast. To omogućava bočne rotacije vrata
Treći i četvrti vratni pršljen[uredi | uredi izvor]
Četvrti pršljen čini zglob zajedno sa vratnim pršljenom S3. Ovi vratni pršljenovi su tanji i mobilniji.
Peti vratni pršljen[uredi | uredi izvor]
Kroz poprečni otvor prolazi kičmeni nerv, što se događa samo u S5 i S6.
Šesti vratni pršljen[uredi | uredi izvor]
Prednja kvržica poprečnih nastavaka se zove karotidno zadebljanje, jer je deblji sa protruzijom drugih pršljenova. Kroz poprečni otvor prolazi kičmeni živac.
Sedmi vratni pršljen[uredi | uredi izvor]
Ovaj pršljen se takođe zove i istaknuti, jer se odlikuje dugim trnolikim nastavkom, koji se ne račva. Osim toga, za razliku od drugih vratnih pršljenova, kičmena arterija zaobilazi poprečni otvor, a kroz njega prolazi samo kičmena vena.
Dodatne fotografije[uredi | uredi izvor]
-
Položaj vratnih pršljenova (prikazan u crvenom) -
Ilustracija vratnih pršljenova. -
Oblik vratnih pršljenova (žuto) -
Vratni pršljenovi – bočna strana (plavo i žuto). -
Kičma -
Kičma -
Snimak vratnih pršljenova pod H-zracima -
Snimak pod X-zracima vratne kičme u savijanju i izduživanju -
Prvi vratni pršljen ili atlas -
Drugi vratni pršljen ili epistrofeus, odozgo -
Drugi vratni pršljen, epistrofeus, ili osovinski, sa strane. -
Sedmi vratni pršljen -
Zadnja atlasno-potiljačna membrana i atlasno-osovinski ligament -
Medijalni sagitalni presek potiljačne kosti i prva tri vratna pršljena -
Presek vrata na o nivou šestog vratnog pršljena
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Drake R., Vogl A. W., Mitchell A.W. M. (2014). Gray's anatomy for students, 3rd Edition. Philadelphia, Pa: Elsevier. ISBN 9780702051319.
- ^ Campbell N. A.; et al. (2008). Biology. 8th Ed. Person International Edition, San Francisco. ISBN 978-0-321-53616-7.
- ^ Korene Z., Hadžiselimović R., Maslić E. (2001). Biologija 8. Sarajevo: Svjetlost. ISBN 978-9958-10-396-4.
- ^ Sofradžija A., Šoljan D., Hadžiselimović R. (2004). Biologija 1. Svjetlost, Sarajevo. ISBN 978-9958-10-686-6.
- ^ Međedović S., Maslić E., Hadžiselimović R. (2002). Biologija 2. Svjetlost, Sarajevo. ISBN 978-9958-10-222-6.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Campbell N. A. (2008). Biology (8th izd.). Person International Edition, San Francisco. ISBN 978-0-321-53616-7.
- Drake, R.; Vogl A. W.; Mitchell A.W. M. (2014). Gray's anatomy for students, 3rd Edition. Philadelphia, Pa: Elsevier. ISBN 9780702051319.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Šema na kenyon.edu
- vratne kičme Anatomija
- Mnemotehnika za znamenitosti
- rak grlića materice test disk
| Državne | |
|---|---|
| Ostale | |
