Egipat u srednjem veku

Srednjovekovni Egipat (engl. Egypt in the Middle Ages) obuhvata period istorije Egipta od pada Zapadnog rimskog carstva (476), do pada pod vlast Osmanlija (1517). Može se podeliti na vizantijski period (476—640) i arapski period (641—1517).

Vizantijsko doba

Rimski Egipat

Rimskim osvajanjem helenističkog Egipta (30. pre n.e), Egipat je postao rimska provincija pod vlašću prefekta (eparha) i podeljen je u tri oblasti: Donji Egipat (lat. Aegyptus Ionia), Srednji Egipat (lat. Aegyptus Herculia, Arcadia) i Gornji Egipat (lat. Thebais, Tebaida). Zvanični jezik ostao je grčki: latinski se upotrebljavao samo u vojsci. Glavna rimska uporišta bila su Aleksandrija, koja se kao tranzitna luka Arabije, Somalije i Indije razvila u glavni trgovački centar, Peluzijum i tvrđava Vavilon (lat. Babylon) u delti Nila, podignuta u vreme cara Trajana, a prefekt je raspolagao vojskom od oko 23.000 ljudi.

Hrišćanstvo i Vizantija

Opadanje rimskog Egipta počelo je u 3. veku, u opštoj krizi koja je tada zahvatila Rimsku Imperiju. Hrišćanstvo se raširilo među domorocima, doprinoseći jačanju koptskog jezika i pisma, i potiskujući grčki element. Pod vlašću Vizantije (od 395) ekonomska moć Egipta, koji je postao posebna dijeceza, nastavila je da opada, kao i njegov vojni potencijal. Blemi, divlja plemena istočno od nubijskog Nila, nanosili su velike štete Gornjem Egiptu sve dok nisu savladani i prevedeni u hrišćanstvo. U Egiptu se kartaginski egzarh Iraklije pobunio 609. protiv vizantijskog cara Foke (602-610). Njegov sin Iraklije tukao je Fokinu flotu i prodro u Carigrad 3. oktobra 610, gde je krunisan za cara Vizantije. Međutim, 616. Persijanci upadaju u Egipat, i tek su posle 10 godina okupacije potisnuti u Siriju i Mesopotamiju. Svirepi progoni koptske crkve, koji su potom usledili, znatno su olakšali Arabljanima da osvoje Egipat.

Arapski period

Arapsko osvajanje Egipta

Egipat je osvojio arabljanski vojskovođa Amr ibn al-As: pošto je januara 640. zauzeo Peluzijum sa svega 3.000-4.000 ljudi, dobio je nova pojačanja od 5.000 ljudi i potukao Vizantince kod Heliopolja (jula 640). Odmah zatim zauzeo je Vavilon na Nilu, a njegova citadela pala je aprila 641. Egipat je time presečan na dva dela. Aleksandrija je osvojena septembra 642: uz pomoć vizantijske flote oslobodila se ustankom 645, ali ju je Amr ibn al As ponovo zauzeo naredne godine.

Kalifat Omejida (641—750)

Kao u drugim osvojenim zemljama, Arabljani se nisu mešali sa domaćim stanovništvom. Kod Vavilona u delti Nila podigli su već 642. svoj vojnički logor al-Fustat, koji se postepeno razvio u glavni grad Egipta. Ostavivši stanovništvu običaje i veru, autonomnu administraciju, građansku i versku, Arabljani su od stanovništva uzimali samo porez u novcu i naturi za izdržavanje vojske. No,i pored toga, prilivom Arabljana sa poluostrva i materijalnim i moralnim privilegijama, koje je pružala pripadnost dominirajućoj veri i narodnosti, Egipat se postepeno arabizuje i islamizuje. Nestaje, najpre, grčkog jezika (od 706. arapski je zvanični jezik), a zatim i koptskog. Ipak je Egipat uspeo da sačuva mnoge individualne crte koje su, potencirane geografsko-strategijskim položajem, činile osnovu njegovih težnji za autonomijom.

U Arabljanskoj Imperiji Egipat je služio kao baza za dalju ekspanziju u Africi, a kasnije kao spona između njenih zapadnih i istočnih poseda. Za vreme vladavine dinastije Omejida u Egiptu je, zbog sve veće eksploatacije i oporezivanja naroda, došlo do tri veća koptska ustanka (725, 739. i 750), koji su ugušeni.

Kalifat Abasida (750—868)

Za vreme vladavine Abasida položaj Egipta se i dalje pogoršavao. Vojni pohodi Arabljana sve više su iscrpljivali ekonomske snage zemlje. Već u četvrtoj godini abasidske vladavine (754) dolazi ponovo dižo ustanka Kopta. I kasnije je dolazilo do niza ustanaka protiv Arabljana, od kojih su najznačajniji bili 828. i 831. Posle tih ustanaka domorodački najamnici zamenjeni su stranim, pretežno Turcima. sem toga Egipat se davao u leno turskim vojskovođama, koji su imenovali svoje guvernere. U to vreme svi ključni položaji u državi bili su u rukama Turaka, dok je Egipat bio sve manje vezan za kalifat.

Lokalne dinastije (868—969)

U periodu vladavine Abasida kalifat se raspao na mnoštvo zasebnih država. Ahmed ibn-Tulun (arap. Aḥmad ibn Ṭūlūn‎, 870-884) bio je prvi guverner Egipta koji se proglasio nezavisnim od kalife. On je zauzeo Palestinu, Siriju i zapadnu Mesopotamiju. Za vreme vladavine Tulunida (arap. Banū Ṭūlūn‎, 868-906) u Egiptu je došlo do privrednog i kulturnog razvoja. No, ni ta dinastija se nije dugo održala. Od 905. do 935. Egiptom ponovo vladaju guverneri abasidskog kalife. Oni dva puta (913—915. i 919-921) odbijaju invaziju Fatimida iz Tunisa. Pre nego što su Fatimidi konačno osvojili Egipat, u njemu je zavladala nova dinastija Ikšida (arap. Banū Ikhshīd, 935-969). Mećutim, ni Tulunidi ni Ikšidi nisu imali nikakvog oslonca u narodu.

Literatura

• Nikola Gažević, Vojna enciklopedija (knjiga 2), Vojnoizdavački zavod, Beograd (1971), str. 621-622