Energetika u Republici Srpskoj

Hidrocentrala Zvornik na Drini

Energetika u Republici Srpskoj složen je privrednisistem uvezan u jedinstvenu celinu unutar Bosne i Hercegovine koji obuhvata proizvodnju i distribuciju toplotne i električne energije proizvedenu u industrijskim energanama, termoelektranama -toplanama i solarnu električnu energiju.

Definicije

• Bruto proizvodnja električne energije - predstavlja ukupno proizvedenu električnu energiju na generatoru.

• Neto proizvodnja električne energije - predstavlja električnu energiju isporučenu elektromreži iz elektrana, a dobija se kao razlika između proizvedene električne energije na generatoru i vlastite potrošnje.

• Sopstvena potrošnja u energetskom sektoru - obuhvata potrošnju energije za pogonske svrhe u energetskom sektoru.

• Energija raspoloživa za finalnu potrošnju - je energija na raspolaganju krajnjim korisnicima. Izračunava se tako što se od zbira bruto proizvedene i primljene električne energije oduzme isporučena električna energija, sopstvena potrošnja u energetskom sektoru i gubici pri prenosu i distribuciji.

• Finalna potrošnja - obuhvata električnu energiju potrošenu za energetske svrhe u industriji, građevinarstvu, saobraćaju, domaćinstvima, poljoprivredi i kod ostalih potrošača.

Opšte informacije

Ukupna potrošnja energije u Republici Srpskoj osigurava se vlastitom proizvodnjom, uvozom i dobavom iz Federacije BiH (ali se određene količine energije izvoze u Federaciju i Distrikt Brčko).

Učešće vlastite proizvodnje primarne energije u ukupnoj potrošnji smanjivaće se u odnosu na 2005. godinu do vrednosti od 64,6% u 2020. godini. Ukupna potrošnja energije u razdoblju od 2010. do 2015. godine povećavaće se sa prosečnom godišnjom stopom od 5,2%, a u razdoblju od 2015. do 2020. godišnjom stopom od 2,3%.

U drugoj deceniji 20. veka uočljivo je značajno učešće uvoza energije u ukupnoj potrošnji (to se odnosi uglavnom na uvoz sirove nafte i prirodnog gasa). Ova zavisnost od uvoza energije povećavaće se u narednim godinama; u 2010. godini učešće uvoza u ukupnoj potrošnji energije je iznosilo 56% prema, ali je u 2020. godini iznosio 98%, tako da je uvoz energije biio veći od potrošnje.

Ako se ima u vidu ekonomska situacija u Republici Srpskoj i uticaj svetske ekonomske krize izazvane pandemijom kovid 19 i nerešena mnoga pitanja sa FBiH nije realno očekivati razvoj energetske privrede sa velikim porastom bruto domaćeg proizvoda i najvećom potrošnjom energije. Realnije je očekivati da će se razvoj energetske privrede i privrede u celini razvijati po scenariju koji će biti kombinacija većeg broja činilaca (veće korišćenje obnovljivih energetskih resursa, veća efikasnost procesa proizvodnje i korišćenja energije, uz sporiji porast bruto domaćeg proizvoda).

Regulativa

Zakono o energetici RS

Zakonom o energetici uređuju se osnovi energetske politike Republike Srpske, donošenje Strategije razvoja energetike, planova, programa i drugih akata za njeno sprovođenje, osnovna pitanja vezano za regulisanje i obavljanje energetske delatnosti, korišćenje izvora energije i uslove za ostvarivanje energetske efikasnosti. Ovim zakonom propisano je da je korišćenje izvora energije i efikasne kogeneracije u Republici Srpskoj od opšteg interesa za Republiku.

Strategija razvoja energetike Republike Srpske do 2030.

Strategijom razvoja energetike Republike Srpske do 2030. godine, koja je donesena u martu 2012. godine, definisani su strateški ciljevi i analizirani pravci razvoja u nekoliko scenarija, u ovoj oblasti uključujući i oblast obnovljivih izvora energije.

Ugovorom koji je Bosna i Hercegovina potpisala pristupanjem Energetskoj zajednici jugoistočne Evrope 2006. godine preuzela je obaveze koje se zasnivaju na principima efikasne regulacije i liberalizacije energetskog sektora, slobodne konkurencije, sigurnog snabdevanja energijom i obezbjeđenja zaštite životne sredine, čime je i za Republiku Srpsku preuzeta obaveza implementacije pravnog nasljeđa Evropske unije.

Energetika predstavlja najznačajniju privrednu granu jer se na njenom razvoju zasniva ukupni ekonomski razvoj sa posledicama na zapošljavanje, migracije stanovništva, ekološki kvalitet i povezivanje sa evropskim okruženjem. Imajući u vidu da, energetski resursi Republike Srpske nisu u dovoljnoj meri to i raspoloživi podaci o njihovim kapacitetima i lokacijama nisu konačni da bi energetski potencijali mogli da budu u potpunosti sagledani.

Geološke rezerve primarnih izvora energije (ugalj, sirova nafta, gas, uran, uljni škriljci), kao i energetski potencijali vode i drugih obnovljivih izvora energije, predstavljaju značajnu, ali nedovoljno sagledanu osnovu za dalji razvoj energetske privrede Republike Srpske. Da bi se upotpunila osnova za održivi razvoj energetike Republike neophodno je i efikasnije korišćenje energije uz smanjenje energetskog intenziteta i optimalno korišćenje domaćih neobnovljivih i obnovljivih energetskih izvora.

Zakon o obnovljivim izvorima energije i efikasnoj kogeneraciji

Zakon o obnovljivim izvorima energije i efikasnoj kogeneraciji kojim se detaljnije uređuje oblast obnovljivih izvora energije, uređuje se planiranje i podstiče proizvodnje i potrošnje energije iz obnovljivih izvora i u efikasnoj kogeneraciji, tehnologije za korišćenje obnovljivih izvora energije, mere podsticaja za proizvodnju električne energije korišćenjem obnovljivih izvora energije i u efikasnoj kogeneraciji, sprovođenje sistema podsticanja proizvodnje energije iz obnovljivih izvora i izgradnja postrojenja za proizvodnju električne energije iz obnovljivih izvora energije i druga pitanja od značaja za ovu oblast.

Cilj ovog zakona je, pored promovisanja i podsticanja proizvodnje i potrošnje električne i toplotne energije iz OIE i EK, ostvarivanje energetske politike u pogledu postizanja obavezujućih ciljeva učešća energije iz OIE u odnosu na bruto finalnu potrošnju energije u Republici Srpskoj, doprinos zaštiti životne sredine, podrška realizaciji ciljeva za ublažavanje klimatskih promena, doprinos održivom razvoju, racionalnije korišćenje primarnih izvora energije, povećanjsi gurnosti snabdijevanja energijom, poboljšanje diversifikacije izvora i sl.

Hidroenergetski potencijali RS

Hidroelektrana Trebinje

Zbog svojih prirodnih karakteristika (razvijen reljef, relativno bogatstvo oborina, razvijena hidrografska mreža), Republika Srpska se svrstava u područja bogata hidroenergetskim potencijalom. Trenutna iskorištenost ukupnih potencijala za proizvodnju električne energije u Republici Srpskoj je oko 30%, što govori o mogućnostima ulaganja i razvoja ovog sektora. Instalisana snaga trenutno raspoloživih elektro-energetskih kapaciteta u Republici Srpskoj iznosi oko 1.300 MW/h, koja bi se nakon realizacije nekoliko kapitalnih projekta trebala utrostručiti (termo-elektrana Stanari, Gacko i Ugljevik; hidro-centrala Buk Bijela na reci Drini; hidro-centrala na reci Trebišnjici itd).

Najznačajniji deo hidroenergetskog potencijala nalazi se;

• većim delom u slivovima reka Drine, Vrbasa i Trebišnjice,
• manjim delom u slivovima reka Une, Sane, Bosne i Neretve.

Sva ova slivna područja istraživana su u cilju iskorišćavanja vodnog potencijala za proizvodnju električne energije.

Relevantne studije pokazuju da rasploživi hidroenergetski potencijal sliva reke Vrbas iznosi oko 4270 GWh električne energije, u srednje vlažnoj godini, od čega na osnovni vodotok otpada 2.510 GWh ili 58,8%, a na sve pritoke 1760 GWh ili 41,2 %. Hidroenergetski potencijal reke Vrbas na celom njenom slivu iskorišćen je nešto više od petine, a na području toka kroz Republiku Srpsku još i manje. Od ukupno iskoristivog hidroenergetskog potencijala slivnog područja Vrbasa koji iznosi oko 3.200 GWh danas se za proizvodnju električne energije koristi oko 720 GWh ili 22,5 odsto kroz hidroelektrane Jajce 1, Jajce 2 i Bočac.

Pregled hidroenergetskog potencijala Republike Srpske

Slivno područje	Moguća instalisana snaga (MW)	Prosečna godišnja proizvodnja (GWh)
Drina	1948,34	4741,37
Vrbas	395,13	1579,28
Trebišnjica	738,08	2438,08
Una i Sana	55,96	269,24
Neretva	48,33	145,29
Bosna	165,85	789,40
Ukupno Republika Srpska	3351,69	9962,66

Ukupan tehnički iskoristiv hidroenergetski potencijal Republike Srpske iznosi 3.351,69 MW instalisane snage i 9.962,66 GWh. prosečne godišnje proizvodnje električne energije, od čega je iskorišćeno oko 2.985,8 GWh/god.

Energetski potencijal snage ispod 0,5 MW (mikro i mini hidroelektrane) da danas nije dedetaljno istražen na području Republike Srpske.

Termoenergetski potencijal RS

Rudnik i termoelektrana Ugljevik

Termoelektrana Gacko

Ugalj je najzastupljeniji energetski resurs koji se danas koristi u Republici Srpskoj. Razlog za korišćenje uglja kao izvora energije je njegova rasprostranjenost i količine zadovoljavajućeg kvaliteta. Najveći procenat eksploatisanog uglja u Republici Srpskoj koristi se u termoelektranama za proizvodnju električne energije, dok se određene količine koriste u drugim sektorima (uglavnom industrija i toplane). Rezerve na kojim će se razvijati eksploatacija uglja su relativno ravnomjerno raspoređene na cijeloj teritoriji Republike Srpske, od Lješljana na zapadu do Gacka na jugo-istoku.

Danas se ugalj u Republici Srpskoj eksploatiše na tri lokacije – Gacko (lignit), Ugljevik (mrki) i Stanari (lignit). Rudnik Miljevina koji je trenutno zatvoren.

Gacko i Ugljevik proizvode ugalj za potrebe termoelektrana (98% plasmana) i široke potrošnje. Kapacitet rudnika Gacko je 2,1 miliona tona uglja, a rudnika Ugljevik 1,75 miliona tona uglja godišnje. S obzirom da su postojeći površinski kopovi na kraju rezervi, potrebno je otvaranje novih u sljedećih 3-5 godina godina. Potrebna je i obnova rudarske mehanizacije.

U blizini lokacije Stanari, na kojoj se proizvodi ugalj za termoelektrane (prodaja u FBiH, 45% plasmana) i za široku potrošnju, izgrađena je termoelektrana Stanari instalisane snage 300 MW.

Rezerve uglja u Republici Srpskoj

Red. broj	NAZIV PROIZVODNOG KAPACITETA I VRSTA UGLjA	REZERVE (000 t)						Hd (GJ/t)	Vlaga (%)	Pepeo (%)	Sumpor ukupni (%)
		Bilansne (A+B+C1)		Vanbilansne (A+B+C1)	Potencijalne (C2+D1+D2)	Ukupne geološke	Eksploatacione (A+B+C1)
REPUBLIKA SRPSKA
1	Rudnik Ugljevik (M)		247409	17792	114558	265201	206507	13,28	26	19,4	4,59
2	Rudnik Stanari (L)		82559	34668	9596	126823	73271	9,646	50,75	5,74	0,17
3	Rudnik Gacko (L)		269958	37862	/	307320	245662	10,276	37,45	15,78	1,48
4	Rudnik Miljevina (M)		21200	15800	40100	77100	19080	11,7-14,8	24,9	24,83	2,2
5	Kotor Varoš (M)*		16410		1359			14,5	26,21	26,06	1,4
6	Lješljani (M)*		8843	195	10000			14,39	24,89	28,04	1,53
7	Ramići (L)*		37596			37 596	33836,4	9,68	42,86	15,82	3,88
Ukupno lignit RS			390113	72530	9596	471739	352769
Ukupno mrki ugalj RS			293862	33787	166017	342301	225587
UKUPNO RS			683975	106317	175613	814040	578356

Legenda

• M- mrki ugalj
• L – lignit

Napomena: Rudnici Kotor Varoš, Lješljani i Ramići su istraženi i rezerve uglja su dokazane, ali se na njima trenutno ne obavlja eksploatacija. Kod razmatranja ugljenih ležišta Republike Srpske razlikuju se dva slučaja:

• ležišta u kojima se već vrši eksploatacija uglja, i u kojima postoji rudarska tradicija i gde je rudarski rizik manji,
• ležišta u kojima je moguće otvaranje novih rudnika, kada je potrebno opreznije pristupiti proceni energetskog potencijala.

U Republici Srpskoj trenutno se eksploatacija uglja odvija na tri rudnika površinske eksploatacije: Gacko, Ugljevik i Stanari.

Rudnik i Termoelektrana Ugljevik

Zavisno preduzeće „Rudnik i Termoelektrana Ugljevik“ ad Ugljevik posluje u okviru Mešovitog holdinga „Elektroprivreda Republike Srpske“. Pretežna delatnost preduzeća je proizvodnja termoelektrične energije i eksploatacija i prodaja uglja.

Prvi radovi na eksploataciji uglja na području Ugljevičkog ugljenog basena počeli su 1899. godine, kada je otvoren rudnik "Ugljevik", i od tada se rudarski radovi odvijaju u kontinuitetu.

Glavni radovi na izgradnji Rudnika i Termoelektrane „Ugljevik 1“ snage 300 MV i prosečne godišnje proizvodnje od 1.560 GVh, počeli su 1977. godine, a završeni su 1985. godine kada je Termoelektrana stupila u redovan rad.

Termoelektrana se ugljem snabdeva iz sopstvenog kopa. Na osnovu dokazanih rezervi uglja i potreba Termoelektrane „Ugljevik 1“ izgrađen je površinski kop „Bogutovo Selo“ godišnjeg kapaciteta 1,75 miliona tona uglja. Predstoji otvaranje novog površinskog kopa „Ugljevik istok“ iz kojeg će se termoelektrana ubuduće snabdevati ugljem.

U Rudnik i Termoelektranu Ugljevik u proteklih nekoliko godina uložena su značajna sredstva za nabavku nove rudarske mehanizacije i rekonstrukciju i zamenu pojedinih objekata termoelektrane s ciljem podizanja pogonske spremnosti ovog objekta.

Gatački ugljeni basen

Gatački ugljeni basen je smešten u velikom Gatačkom polju i prostire se na površini od oko 40 km² na nadmorskoj visini oko 940 m. Basen je izgrađen od ugljonosnih naslaga istaloženih u depresiji dubokoj oko 600 m.

Ležište uglja sastoji se od četiri ugljena sloja:

• Glavni (debljina sloja od 11 do 25 m)
• 1. podinski (debljina sloja 13,2 m)
• 2. podinski (debljina sloja 10 m)
• Povlatni (debljina sloja 40 m)

Industrija nafte

Proizvodna preduzeća u naftnoj industriji proizvode naftne derivate u skladu sa zahtevnim evropskimh standarda, koji se plasiraju kako na domaće tržište, tako i na tržišta zemalja u regionu i Evropske unije.

Ponovnim pokretanjem proizvodnje, naftno tržište u Republici Srpskoj i BiH se znatno stabilizovalo, što je povećanalo sigurnost snabdevanja derivatima nafte.

Naftnu industriju Republike Srpske čine dva proizvodna preduzeća:

„Rafinerija nafte“ a.d. Brod„ koja se sastoji se od dva odvojena proizvodna niza ukupnog instalisanog kapaciteta prerade od oko 4,2 miliona tona sirove nafte godišnje. Kapacitet „stare linije“ prerade iznosi 1,2 miliona t/god., a „nove linije“, koja je u fazi remonta i modernizacije, oko 3 miliona t/god. sirove nafte. Osim navedenog, rafinerija obuhvata pomoćne izvan-procesne kapacitete, kao što su skladišni i utovarni kapaciteti, bazna pomoćna postrojenja i baklje.

Rafinerija ulja“ a.d. Modriča - proizvodi oko 55,7 hiljada tona derivata (sumpor, platformat i dr.). Za potrebe tehnološkog procesa u rafineriji planirana je potrošnja oko 87,6 hiljada tona rafinerijskog gasa, TNG, mazuta i ostalih derivat

Navedena proizvodna preduzeća proizvode naftne derivate u skladu sa zahtevnim evropskimh standarda, koji se plasiraju kako na domaće tržište, tako i na tržišta zemalja u regionu i Evropske unije.

Ponovnim pokretanjem proizvodnje, naftno tržište u Republici Srpskoj i BiH se znatno stabilizovalo, što je povećanalo sigurnost snabdevanja derivatima nafte.

Prirodni gas

S obzirom da Republika Srpska nema domaće proizvodnje prirodnog gasa, bilansirane količine obuhvataju uvoz i potrošnju. Procenjena potrošnja prirodnog gasa za 2015. godinu odstupa od planirane zbog postepenog povećanja, odnosno postizanja ranijeg obima rada „Alumine“ d.o.o. (nekadašnja fabrika glinice „Birač“), koja u ukupnoj potrošnji prirodnog gasa u Republici Srpskoj učestvuje sa 80-90 %. Obzirom na učešće „Alumine“ d.o.o. od preko 80% u potrošnji prirodnog gasa, planirana normalizacija rada iste uticaće na normalizaciju u sektoru prirodnog gasa u Republici Srpskoj.

Energetski objekti i operatori Republike Srpske

Energetski objekti Republike Srpske imaju:

• Ukupnu instaliranu snagu od 1,744 MW.
• Postojeće elektrane proizvode oko 7.000 GWh električne energije godišnje, a za podmirivanje domaće potrošnje potrebno je oko 3.500 GWh godišnje.

Operator distributivnog sistema (ODS) odgovoran je za davanje odobrenja za povezivanje na distributivnu mrežu.

U Republici Srpskoj trenutno postoji pet kompanija koje imaju dozvolu za obavljanje poslova operatora distributivnog sistema i svaka od njih posluje u okviru svojih distributivnih područja:

1. MH ERS ZP Elektro Doboj a.d. Doboj
2. MH ERS ZEDP Elektro-Bijeljina a.d. Bijeljina
3. MH ERS ZP Elektrokrajina a.d. Banja Luka
4. MH ERS ZP Elektrodistribucija a.d. Pale
5. MH ERS Trebinje ZP Elektro-Hercegovina a.d. Trebinje.

Ukupni bruto proizvod energetike RS

U skladu sa Strategijom razvoja energetike Republike Srpske do 2030. godine očekivana bruto finalna potrošnja energije za 2005. godinu je iznosila 1225,2 ktoe, a za 2010. oko 1294,4 ktoe i to po scenariju nižeg BDP rasta. Prema Strategiji ovaj parametar za 2009. godinu najrealnije bi odgovarao kao za 2005. godinu obzirom da prema Energetskom bilansu ne iznosi više od 850 ktoe. Dakle za 2009. godinu očekivana bruto finalna potrošnja iznosi 1225,2 ktoe, naravno za referentni scenario. Scenario energetske efikasnosti predviđa uštedu svake godine orjentaciono po 1% do 2020. godine.

Bilans električne energije

Energetski objekti	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018
Hidroelektrane	2.624	1.868	2.003	2.649	3.330	1.856	1.886	3.014	2.621	2.276	2.691	1.747	2.985
Termoelektrane	3.050	2.835	3.343	3.239	3.091	3.717	3.510	3.657	3.381	3.560	5.238	5.326	5.784
Ostala proizvodnja	...	...	...	9	9	...	...	22	12	45	57	71	75
UKUPNA BRUTO PROIZVODNjA	5.674	4.703	5.346	5.897	6.430	5.573	5.396	6.693	6.014	5.881	7.986	7.144	8.844

Energija raspoloživa za finalnu potrošnju

Potrošači	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018
FINALNI POTROŠAČI	2.608	2.708	2.826	2.847	2.922	2.970	3.000	3.104	3.129	3.293	3.489	3.12	3.655
Industrija	482	535	526	507	495	521	532	597	615	642	820	924	934
Građevinarstvo	19	23	24	26	26	28	30	32	33	34	34	36	30
Saobraćaj	23	22	24	20	23	23	23	23	20	21	19	19	20
Domaćinstva	1.501	1.562	1.598	1.663	1.685	1.676	1.683	1.709	1.697	1.745	1.753	1.68	1.753
Poljoprivreda	16	20	7	10	18	29	27	28	34	38	37	37	41
Ostali potrošači	567	546	647	621	675	693	705	715	730	813	826	828	877

Prednosti energetskog sistema RS

U oblasti energetike od posebnog značaja za Republiku Srpsku su:

• izgrađeni proizvodni energetski kapaciteti kao što su hidroelektrane, termoelektrane ili toplane
• geografski položaj prenosnih sistema između regiona sa viškovima i regiona sa manjkom električne energije

Posebnu prednost energetike Republike Srpske imaju:

• tehničke karakteristike prenosnog sistema u skladu sa zahtevima Evropskog udruženja za koordinaciju prenosa električne energije („UCTE“)

• potencijali obnovljivih izvora energije

Slabosti energetskog sistema RS

Slabost energetike Republike Srpske predstavlja

• slabo korišćenje energetski kapacitet

• prepuštanje obnovljivih resursa privatnim investitorima bez jasno definisane strategije, kriterijuma i ocene dobrobiti za Republiku Srpsku i lokalnu samoupravu

• neracionalno korišćenje i velika specifična potrošnja energije, posebno elektroenergije

• energetska efikasnost još nije svrstana među strateške prioritete i odgovarajuće sisteme finansiranja

• mali nivo ulaganja u istraživanje energetskih potencijala Republike Srpske i neizgrađenost energetskih kapaciteta poslednjih decenija

• povećana starost energetskih objekata i mreža, kao i deo tokom rata uništenih kapaciteta

• neusaglašenost planova razvoja između proizvođača, prenosa i distributera električne energije