Zakon vlahom
Zakon vlahom je u srednjovekovnoj Srbiji predstavljao skup odredaba kojima se određivao položaj i obaveze vlaha (pastira, stočara) na manastirskim vlastelinstvima. Odredbe koje se odnose na vlahe grupisane su u odeljke pod ovim nazivom u Hrisovulji svetog Stefana, hrisovulji Manastira svetog arhanđela kod Prizrena i povelji Crkve svetog Nikole u Vranju.
Slične odredbe primenjivane su u praksi na vlastelinstvima manastira Studenica i Mileševa, pa su stoga bile uključene u Zakon svetog Simeona i svetoga Save. Pošto su Studenica i Mileševa bili izuzetno ugledni manastiri odredbe i propisi primenjivani na njihovim vlastelinstvima služili su kao uzor drugim manastirima, pa su tako i odredbe koje su se odnosile na vlahe bile prihvaćene i primenjivane i na drugim manatirskim vlastelinstvima. To svakako ne znači da su vlasi imali iste obaveze na svim vlastelinstvima, ali je stepen opterećenja različitim obavezama bio približno jednak. Način ispunjavanja obaveza vlaha zavisio je pre svega od potreba mastira.
Način izvršavanja obaveza zavisio je od njihove težine, zatim od društvenog sloja kojem su pojedini vlasi pripadali i od imovinskog stanja pojedinih domaćinstava. Najveće obaveze po obimu izvršavali su katuni kao jedinice od 50 vlaških domaćinstava ili kletišta. Manje jedinice koje su činila 4 ili 5 kletišta imale su manje obaveze, a osnovnu obračunsku jedinicu činilo je jedno kletište.
Najvažnije obaveze odmeravane su na dva načina: davanjem velikog desetka ili davanjem malog desetka uz obavljanje raznih poslova (rabota). Vlasi koji su plaćali veliki desetak nazivani su poklonicima i oni su pored desetog dela broja domaćih životinja koje su imali bili dužni da svakog proleća daju manastiru po dva jalova ovna (dva brava jalova) i pokrivač od posebne vrste tkanine (pokrov). Davanje velikog desetka oslobađalo je poklonike ostalih obaveza. Vlasi opterećeni malim desetkom izvršavali su svoje obaveze u okviru katuna (skupina od 50 kletišta). Svako domaćinstvo davalo je godišnje po jednu ovcu sa jagnjetom i jednu jalovu. Svaki katun je davao manastiru jednom u dve godine jednog konja ili 30 perpera (kao na primer, u slučaju Manastira svetog arhanđela kod Prizrena). Svako kletište davalo je još po dve jagnjeće kože.
Svi vlasi koji su davali mali desetak imali su brojne druge radne obaveze. Jedna od ovih obaveza bilo je učestvovanje u transportnoj službi što je podrazumevalo prevoz određenih količina soli, žitarica, vina, sira i drugih potrepština za račun manastira kao i različitih stvari koje bi iguman nosio sa sobom kad bi išao na put. Prerada manastirske vune bila je obaveza siromašnih vlaha i ćelatora koji nisu bili u stanju da predaju manastiru gotove proizvode (okroje, pokrove i ponekad klašnje). Vlasi vojnici nisu bili u obavezi da prerađuju manstirsku vunu. Čuvanje, napasanje, striženje manastirskih ovaca kao i ostali poslovi u vezi s tim bili su obaveza ćelatora, dok je briga o manastirskim pastuvima bila obaveza vojnika. O zaštiti manastirskih stada u nemirnim vremenima brinuli su se i vojnici i ćelatori. Obavezu vršenja različitih poljskih radova imali su samo oni vlasi koji su trajno koristili određenu zemljišnu parcelu.
Zakon vlahom ne obuhvata obaveze koje su vlasi vojnici imali u vezi s vojnom službom pošto je ova problematika bila regulisana Vojničkim zakonom.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- M. Filipović, Struktura i organizacija srednjovekovnog katuna, Simpozijum o srednjovekovnom katunu održan 24. i 25. novembra 1961, Sarajevo 1963, 45—108.
- Blagojević, Miloš (1979). „Zakon svetoga Simeona i svetoga Save”. Sava Nemanjić-sveti Sava: Istorija i predanje. Beograd: SANU. str. 129—166.
- Blagojević, Miloš (2005). „Vlaški knezovi, premićuri i čelnici u državi Nemanjića i Kotromanića (XIII-XIV vek)”. Spomenica Milana Vasića. Banja Luka: Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske. str. 43—77.