Zaštićeno stanište Gljive na Adi Ciganliji

Gljive Ade Ciganlije

Zaštićeno stanište Gljive na Adi Ciganliji je jedno od tri zaštićena staništa koja su proglašena na teritoriji Srbije. Pojam zaštićeno stanište podrazumeva područja koja obuhvataju jedan ili više tipova prirodnih staništa značajnih za očuvanje populacija divljih vrsta i njihovih zajednica, štite se kao zaštićena staništa na osnovu Zakona o zaštiti prirode.

ZS Gljive na Adi Ciganliji

Gljive Ade Ciganlije

Gljive na Adi Ciganliji je jedno od tri zaštićena staništa koja su proglašena na teritoriji Srbije. Pojam zaštićeno stanište podrazumeva područja koja obuhvataju jedan ili više tipova prirodnih staništa značajnih za očuvanje populacija divljih vrsta i njihovih zajednica, štite se kao zaštićena staništa na osnovu Zakona o zaštiti prirode. Ada Ciganlija je izduženo rečno ostrvo nastalo na četvrtom kilometru Save od ušća u Dunav. Pregrađivanjem desnog rukavca, 1967. godine, Ada postaje poluostrvo, okruženo nasipom i omeđeno Savom sa jedne i Savskim jezerom sa druge strane. Na Adi Ciganliji, rečnom ostrvu relativno male površine, do sada je konstatovano oko 250 vrsta gljiva. To je sličan broj vrsta koji je do danas poznat recimo i sa Kopaonika ili Tare, područja koja su mnogo veća i raznovrsnija po svojoj vegetaciji, raznolikosti staništa i vrsta gljiva. Nekoliko vrsta po prvi put je za područje Srbije otkriveno upravo na Adi. Osim gljiva na Adi Ciganliji je zabeleženo oko 450 vrsta biljaka, a prisutna je i raznovrsna fauna, pre svega veliki broj ptica, zatim autohtonih sitnih vrsta sisara kao i introdukovanih (alohtonih) vrsta sisara.

Odlike staništa

Reljef

Gljive Ade Ciganlije

Morfološki oblici, nastali od aluvijalnih nanosa Save, formiraju „depresije“ i „grede“ izduženog oblika, dubine najviše do 1,5 m. U „depresijama“ je voda duže stagnirala nego u drugim delovima ostrva. Na analiziranom prostoru, prirodno stanje režima poplavnih i podzemnih voda jasno je ukazivalo da je minimalna visinska razlika značila vrlo velike razlike u dužini stagniranja vode - od 20 dana (izohipsa 73,5 m n.v) do 170 dana (izohipsa 70,5 m n.v) i tako omogućila, ekološki uslovljen, čitav niz tipova zemljišta i biljnih zajednica. Reljef Ade Ciganlije oblikovan je dejstvom tekuće vode (radom rečne erozije), akumulacije i odnošenjem zemljišta. Prvobitno je bio obrastao hidrofilnom vegetacijom. Kasnije u uslovima manje vlažnog staništa odnosno hidrotehničke sanacije ostrva, zadržala se inicijalna vegetacije, ali u smanjenom obliku.

Klima

Ada ima neobično specifičnu mikroklimu, koja se odlikuje povećanom vlažnošću vazduha i nešto nižim letnjim dnevnim temperatirama u odnosu na ostale delove grada.

Hidrologija

Mapa Savskog jezera

Akumulaciono jezero

Ada Ciganlija je rečno ostrvo na Savi u Beogradu koja je veštačkim putem pretvorena u poluostrvo. Takođe to je ime za susedno Savsko jezero nastalo pregrađivanjem Save i plaže na jezeru.. Savsko jezero je mikroakumulacija koja se nalazi unutar urbane celine grada Beograda kod Ade Ciganlije. Od centra Beograda je udaljeno četiri kilometra. Predstavlja nekadašnji desni rukavac reke Save kod Ade Ciganlije. Formiranje Savskog jezera je započeto 1957. godine. Jezero je blago povijenog lučnog oblika, zauzima površinu od oko 0,9 km², prosečna dubina je oko 3 m, a zapremina mikroakumulacije iznosi 4.000.000 m³. Prosečna širina jezera je oko 250 m, dok je dužina jezera 4,4 km. Jezero je fizički podeljeno na dva dela, u južnom delu se nalazi taložnik (preko kojeg se jezero snabdeva vodom) površine 181 000m2, dok na sportsko-rekreativni deo jezera otpada 785 000 m². Temperatura vode je uglavnom ujednačena, maksimalna razlika temperature na površini jezera i pri dnu iznosi oko 1,4 (°C). Tokom letnjih meseci temperatura vode doseže 27(°C), što je čini veoma pogodnom za kupanje. Tokom zimskih meseci, jezero je često zaleđeno tokom dužeg vremenskog perioda, led može doseći debljinu i do 30 cm. Providnost vode varira od 0,8 m tokom sezone kupanja, do 4,7 m tokom prolećnih meseci. Voda jezera je bazne reakcije (pH 8,2 - 8,72). Sinonim za Savsko jezero u promotivnim kampanjama je „Beogradsko more“, „more Beograda“ i „Jezero Ada Ciganlija“.

Flora i fauna

Mali vranac

Stanište šuma na Adi Ciganliji pripada ceno-ekološkoj grupi šuma bele vrbe i topola na nerazvijenim semi-glejnim zemljištima zatim se javljaju zajednice crne jove, bele vrbe, poljskih jasena, lužnjaka. Ada Ciganlija obiluje životinjskim svetom, pri čemu su najbrojnije zajednice ptica, posebno ugroženih malih vranaca, te divljih pataka i galebova, ali i fazana i prepelica. Ada je, takođe, jedno od retkih „gradskih“ mesta gde još uvek u prirodi možete videti srnu ili zeca. Za ribolovce tu je i jezero Ada Safari.

Na Adi Ciganliji sreću se i ugrožene vrste ptica, među kojima je posebno značajan mali vranac (Phalacrocorax pygmeus) koji zimske noći provodi po vrbacima na donjem špicu Ade. Sa isušivanjem Pančevačkog rita ova vrsta je praktično izumrla u okolini Beograda, da bi se tek pola veka kasnije vratila, i to samo na zimovanje. U kategorizaciji vrsta evropskih potreba zaštite (SPEC) svrstava se u prvu grupu – u globalno ugrožene vrste sa nepovoljnim statusom zaštite u Evropi. U Srbiji je zaštićen kao 'prirodna retkost', a treba znati da Uredba o prirodnim retkostima zabranjuje narušavanje njihovih staništa (Službeni glasnik RS, 50/93).

Gljiva

Gljiva koja se nalazi na području Ade Ciganlije

Myriostoma coliforme

Prirodno stanište „Gljive Ade Ciganlije“ proglašava se zaštićenim kao jedino poznato stanište gljive Myriostoma coliforme u Srbiji koja je zbog ograničenog areala izložena jakom antropogenom uticaju i kao takva ugrožena i strogo zaštićena vrsta. Lokalitet na Adi Ciganliji kod Beograda predstavlja jedino danas poznato stanište vrste Myriostoma coliforme u Srbiji. Zbog nestanka na mestima odakle je ranije bila poznata i zbog krajnje ograničenog areala gde danas živi, praktično na jednom mikrolokalitetu koji je izložen jakom antropogenom uticaju, smatra se da je ova vrsta u Srbiji krajnje ugrožena. Karakteristična i osobena vrsta gljive specifičnog izgleda, srodna drugim zvezdačama i puharama (Geastrales). Lako je prepoznatljiva zbog loptice sa sporama (endoperidium, unutrašnja peridija) na kojoj se nalazi veći broj sitnih otvora. Ispod loptice se nalazi nekoliko zvezdasto raširenih režnjeva (egzoperidium, spoljašnja peridija). Ova dva dela su međusobno povezana s više kratkih stubića. U nekim zemaljama zovu je slanik-gljiva zbog brojnih rupica na površini kroz koje spore izlaze u vidu finog praha. Kada je mlada ili suva zvezdasti zraci spoljašnje peridije obuhvataju i zatvaraju lopticu sa sporama, tj. unutrašnju peridiju. Kada se gljiva ovlaži, spoljašnja peridija se otvara, kraci se šire i formiraju karakterističnu zvezdu. Tako kapi kiše mogu pogoditi loptastu endoperidiju i kad je udare ta sila izbacuje spore kroz otvore. Kada se gljiva osuši, kraci zvezde se opet uvijaju i zatvaraju oko loptaste endopridije do sledeće kiše. Obično raste u vlažnim šumama ali i na peskovitom zemljištu na otvorenom. Sporonosna tela pojedinačna ili u manjim grupama. Termofilna, saprobna vrsta koja voli mesta bogata azotom na oceditom zemljištu. Pored ove vrste pojavljuju se i Geastrum melanocephalum i Rhodotus palmatus koje imaju status strogo zaštićenih vrsta, ali i Pieurotus cornucopiae i Volvariella bombycina koje se nalaze na Crvenoj listi gljiva Srbije i Crvenoj listi gljiva Evrope. Pomenutnj vrste nisu jestive, ali su izuzetno retke, i kao takve su od izuzetnog značaja za očuvanje genofonda i biološke raznovrsnosti Srbije. U listopadnim i mešovitim listopadno-četinarskim šumama, baštama, živicama ili travnatim ivicama staza i puteva kao i na pašnjacima. Glavno stanište su listopadne mešane šume duž velikih reka sa vrbom (Salix alba) i topolom (Populus alba), kao što je to slučaj sa ekosistemom ovog dela Ade Ciganlije.

Antropogeni uticaj

Gljive Ade Ciganlije

Promene u načinu gazdovanja šumom su glavni faktor ugrožavanja ove osobene i neobične vrste gljive (Myriostoma coliforme). Pre svega čista seča šumskih sastojina i sanitarni čišćenja u većem obimu koja podrazumevaju uklanjanje trule leževine i palih stabala iz šume, kao i raščišćavanje donjeg sprata zeljaste vegetacije sa izdancima. Takođe i preveliko prisustvo ljudi van obeleženih staza potencijalno može ugroziti stanište M. Coliforme, ukoliko bi raščišćavanjem šume ona postala lako dostupna i van probijenih staza. Za sada upravo neprohodnost šume sprečava posetioce turističkog dela ostrva da u prevelikom broju zalaze u delove šume koji su stanište retkih i vrednih vrsta gljiva. Urbanizacija okolnog prostora Ade Ciganlije dovela je do povećanog broja faktora koji negativno utiču na ovu izuzetno važnu „zelenu“ zonu. Na delu Ade koji je okarakterisan kao zaštićeno stanište mogu se razlikovati tri tipa negativnih faktora: biotički, abiotički i antropogeni.

Biotički faktori:

• entomološka oštećenja
• fitopatološka oboljenja
• invazivne vrste prizemne vegetacije, žbunja i drveća

Abiotički faktori:

• vetrolomi, snegolomi i snegoizvale
• mrazopucine

Antropogeni faktori:

• promena karakteristika šumskog ekosistema (gazdovanja)
• kretanje izvan obeleženih staza i gaženje prizemnog sloja vegetacije
• lomljenje i uništavanje grana i stabala
• branje i uništavanje pečurki
• bacanje otpada
• požar

Spoljašnje veze

• Zvanični sajt Srbija šume
• Zvanični sajt Zavoda za zaštitu prirode Srbije