Istorija Kolumbije

Istorija Kolumbije uključuje naselja i društvo starosedelačkih naroda, pre svega konfederaciju Muisca, civilizaciju Kuimbaia i poglavarstva Tairone ; Španci su stigli 1499. godine i započeli period aneksije i kolonizacije, od kojih je najistaknutiji bio osvajanje Muiske ; stvarajući Vicekraljevstvo Nove Granade, sa prestonicom u Bogoti. Nezavisnost od Španije osvojena je 1819. godine, ali do 1830. godine federacija " Velika Kolumbija " je raspuštena. Ono što je sada Kolumbija i Panama postalo je Republika Nova Granada. Nova nacija eksperimentisala je sa federalizmom kao Granadinska konfederacija (1858), a potom i Sjedinjene Države Kolumbija (1863), pre nego što je Republika Kolumbija konačno proglašena 1886. godine. Panama se odvojila 1903. godine. Od 1960-ih, zemlja je patila od asimetričnog oružanog sukoba niskog intenziteta, koji je eskalirao u devedesetima, ali se zatim smanjio od 2005. godine. Zaostavština istorije Kolumbije dovela je do toga da je jedna od na etnički i jezički najraznolikijih zemalja sveta stvorila bogato kulturno nasleđe; dok je raznolika geografija i impozantni pejzaž zemlje rezultirali razvojem vrlo jakih regionalnih identiteta.

Predkolumbijski period

Od pre oko 12.000 godina, društva lovaca-sakupljača postojala su u blizini današnje Bogote (u El Abri i Tekendami), i trgovala su jedni s drugima i sa kulturama koje su živele u dolini reke Magdalene. Zbog svog položaja, današnja teritorija Kolumbije bila je koridor ranih migracija ljudi iz Mezoamerike i Kariba do Anda i basena Amazona. Najstariji arheološki nalazi su sa arheološkog nalazišta Pubenza i arheološkog nalazišta El Totumo u dolini Magdalene 100 km (62 mi) jugozapadno od Bogote. Ova nalazišta potiču iz paleoindijanskog perioda (18.000–8.000. p. n. e.). Na arheološkom nalazištu Puerto Hormiga i drugim nalazištima pronađeni su tragovi iz arhajskog perioda u Južnoj Americi (~8000–2000. p. n. e.). Ostaci ukazuju da je takođe bilo ranih naseobina u regionima El Abra, Tibito i Tekendama u Kundinamarci. Najstarija grnčarija otkrivena u Americi, pronađena na arheološkom nalazištu San Hasinto, datira iz 5000–4000 godina pre nove ere. Autohtoni ljudi su naselili teritoriju koja je sada Kolumbija do 10.500 godina pre nove ere. Nomadska plemena lovaca-sakupljača na lokalitetima El Abra i Tekendama u blizini današnje Bogote trgovala su jedni sa drugima i sa drugim kulturama iz doline reke Magdalene.

Seranija La Lindosa, planinski region u departmanu Gvavijare, poznat je po velikom nalazištu praistorijske kamene umetnosti koje se proteže skoro osam milja. Lokalitet, u blizini reke Gvajabero, otkriven je 2019. godine, ali javnosti nije bio poznat do 2020. Postoje desetine hiljada slika životinja i ljudi napravljene do 12.500 pre sadanjosti. Slike sada izumrlih životinja iz ledenog doba, poput mastodonta, pomogle su da se odredi period. Ostale prikazane životinje iz ledenog doba uključuju paleolamu, džinovske lenjivce i konje iz ledenog doba. Ova lokacija je ostala neotkrivena zbog sukoba između vlade i Farka. Ov udaljena lokacija je dva sata vožnje od San Hose del Gvavijare, nakon čega sledi četiri sata hoda. Lokalitet je otkrio tim sa Nacionalnog univerziteta Kolumbije, Univerziteta Antiokija i Univerziteta u Ekseteru u okviru projekta koji finansira Evropski istraživački savet kao deo okvirnih programa Horizont 2020 za istraživanje i tehnološki razvoj. Lokacija je predstavljena u epizodi 2 serije Kanala 4, Misterija džungle: Izgubljena kraljevstva Amazona, 12. decembra 2020. godine.

Između 5000. i 1000. p. n. e., plemena lovaca-sakupljača preobrazila su se u agrarna društva; osnovana su fiksna naselja, a pojavila se i grnčarija. Počevši od 1. milenijuma pre nove ere, grupe Amerindijana, uključujući Muiske, Kimbaje, Tajrone, Kalime, Zenu, Tijeradentre, San Agustin, Tolime i Urabe, postale su vešte u poljoprivredi, rudarstvu i obradi metala; a neki su razvili politički sistem kasikazga sa piramidalnom strukturom moći na čijem su čelu bili kasike. Muiske su naseljavale uglavnom područje današnjeg departmana Bojaka i visoku visoravan Kundinamarka (Altiplano Kundibojasens) gde su formirale Konfederaciju Muiska. Muiske su imali jedan od najrazvijenijih političkih sistema u Južnoj Americi, koji su nadmašili samo Inke. Oni su uzgajali su kukuruz, krompir, kinoju i pamuk, i trgovali zlatom, smaragdima, ćebadima, keramičkim rukotvorinama, kokom i posebno solju sa susednim narodima. Tajroni su naseljavali severnu Kolumbiju u izolovanom planinskom lancu Anda Sijera Nevada de Santa Marta. Kimbaji su naseljavali regione doline reke Kauka između zapadnog i centralnog lanca. Inke su proširile svoje carstvo na jugozapadni deo zemlje.

• Prekolumbijski
• 
  Muiski vladari je prekrivali svoje telo zlatom i sa svog splava je nudio blago boginji Guatavita usred svetog jezera. Ova stara muiska predstavlja poreklo legende o El Doradu.
• 
  Nizijski Zenu ornament ptice od livenog zlata koji je služio kao glava štapa, datiran na 490. godinu. Ova kultura je koristila legure sa visokim sadržajem zlata. Kresta ptice sastoji se od tipičnog Zenu polufiligrana. Uobičajeni filigran je pletena žica, ali Zenu izlivaju svoju.
• 
  Privesci sa figurom Tajrona od zlata.
• 
  Zlatna statueta kuimbajskog kasika.
• 
  Arheološki park San Agustin (Uneskova lokacija svetske baštine), sadrži najveću kolekciju verskih spomenika i megalitskih skulptura u Latinskoj Americi i smatra se najvećom svetskom nekropolom.
• 
  Siudad Perdida je veliko naselje za koje se veruje da je osnovano oko 800. godine. Sastoji se od niza od 169 terasa uklesanih u planinu, mreže popločanih puteva i nekoliko malih kružnih trgova. Ulazu se može pristupiti samo penjanjem uz oko 1.200 kamenih stepenica kroz gustu džunglu.
• 
  El Infiernito, pretkolumbovsko arheoastronomsko nalazište koje se nalazi na Altiplano Kundibojasensu u predgrađu Vilja de Lejva

Vidi još

• Kolumbija

Literatura

• Ocampo López, Javier (2007). Grandes cultures indígenas de América [Great indigenous cultures of the Americas] (na jeziku: španski). Bogotá, Colombia: Plaza & Janes Editores Colombia S.A. ISBN 978-958-14-0368-4. 
• Alesina, Alberto, ed. Institutional reforms: The case of Colombia (MIT press, 2005).
• Earle, Rebecca (2000). Spain and the Independence of Colombia, 1810–1825. Exeter: University of Exeter Press. ISBN 0-85989-612-9. 
• Echavarría, Juan José, María Angélica Arbeláez, and Alejandro Gaviria. "Recent economic history of Colombia." in Institutional Reforms: The Case of Colombia (2005): 33-72.
• Echeverry, Juan Carlos, et al. "Oil in Colombia: history, regulation and macroeconomic impact." Documento CEDE 2008-10 (2008). online
• Etter, Andrés, Clive McAlpine, and Hugh Possingham. "Historical patterns and drivers of landscape change in Colombia since 1500: a regionalized spatial approach." Annals of the Association of American Geographers 98.1 (2008): 2-23.
• Farnsworth-Alvear, Ann. Dulcinea in the Factory: Myths, Morals, Men, and Women in Colombia's Industrial Experiment, 1905–1960. Duke University Press 2000.
• Fisher, J.R. Allan J. Kuethe, and Anthony McFarlane. Reform and Insurrection in Bourbon New Granada and Peru. Baton Rouge: Louisiana State University Press 1990.
• Flores, Thomas Edward. "Vertical inequality, land reform, and insurgency in Colombia." Peace Economics, Peace Science and Public Policy 20.1 (2014): 5-31. online
• Harvey, Robert (2000). Liberators: Latin America's Struggle for Independence, 1810-1830. London: John Murray. ISBN 0-7195-5566-3. 
• Kuethe, Allan J. Military Reform and Society in New Granada, 1773–1808. Gainesville: University of Florida Press 1978.
• LeGrand, Catherine. Frontier Expansion and Peasant Protest in Colombia, 1850–1936. Albuquerque: University of New Mexico Press 1986.
• López-Pedreros, A. Ricardo. Makers of democracy: a transnational history of the middle classes in Colombia (Duke University Press, 2019).
• McFarlane, Anthony (1993). Colombia Before Independence: Economy, Society, and Politics under Bourbon Rule. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-41641-2. 
• Martz, John D. The politics of clientelism in Colombia: Democracy and the state (Routledge, 2017).
• Murillo, Mario A., and Jesus Rey Avirama. Colombia and the United States: war, unrest, and destabilization (Seven Stories Press, 2004).
• Phelan, John Leddy. The People and the King: The Comunero Revolt in Colombia, 1781. Madison: University of Wisconsin Press 1978.
• Racine, Karen (2020). „Simón Bolívar and friends: Recent biographies of independence figures in Colombia and Venezuela”. History Compass. 18 (3). S2CID 213465973. doi:10.1111/hic3.12608. 
• Roldán, Mary. Blood and Fire: La Violencia in Antioquia, Colombia 1946–1953. Durham: Duke University Press 2002.
• Safford, Frank. Colombia: Fragmented Land, Divided Society. New York: Oxford University Press 2002.
• Sharp, William Frederick. Slavery on the Spanish Frontier: The Colombia Chocó, 1680–1810. Norman: University of Oklahoma Press 1976.
• Thorp, Rosemary, and Francisco Durand. "8. A Historical View of Business-State Relations: Colombia, Peru, and Venezuela Compared." in Business and the state in developing countries. (Cornell University Press, 2018) pp. 216–236.
• Twinam, Ann. Miners, Merchants, and Farmers in Colonial Colombia. Austin: University of Texas Press 1983.
• West, Robert C. Colonial Placer Mining in Colombia. Baton Rouge: Louisiana State University Press 1952.
• Arciniegas, Germán. Los comuneros. Caracas: Bibliotecta Ayacucho 1992.
• Colmenares, Germán. Historia económica y social de Colombia, 1537–1719. Cali 1973.
• González, Margarita. El resguardo en el Nuevo Reino de Granada. 3rd edition. Bogotá: El Ancora 1992.
• Casilimas Rojas, Clara Inés. 2005. Expresión de la modalidad en la lengua uwa. Amerindia 29/30. 247-262. Accessed 2016-07-11.
• Izquierdo Peña, Manuel Arturo. 2009. The Muisca Calendar: An approximation to the timekeeping system of the ancient native people of the northeastern Andes of Colombia (PhD), 1-170. Université de Montréal. Accessed 2016-07-08.
• Ocampo López, Javier. 2007. Grandes culturas indígenas de América - Great indigenous cultures of the Americas, 1–238. Plaza & Janes Editores Colombia S.A..
• Quesada Pacheco, Miguel Ángel, and Carmen Rojas Chaves. 1999. Diccionario boruca - español, español - boruca, 1-207. Universidad de Costa Rica. Accessed 2016-07-11.
• Reichel-Dolmatoff, Gerardo. 1947. La lengua chimila - The Chimila language. Journal de la Société des Américanistes 36. 15-50. Accessed 2016-07-11.
• Saravia, Facundo Manuel. 2015. Curso de aproximación a la lengua chibcha o muisca - Nivel 1 - Introduction course to the Chibcha or Muisca language - Level 1, 1–81. Fundación Zaquenzipa. Accessed 2016-07-08.
• Zerda, Liborio. 1947 (1883). El Dorado. Accessed 2016-07-08.
• Andagoya, Pascual de. „Narrative of Pascual de Andagoya”. Narrative of the Proceedings of Pedrarias Davila. The Hakluyt Society. Pristupljeno 21. 6. 2019 — preko Wikisource. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

Spoljašnje veze

• Latin American Network Information Center. „Colombia: History”. USA: University of Texas at Austin. 
• U.S. State Department Background Note: Colombia