Karstna polja i hidrološke pojave Istočne Hercegovine
Karstna polja i hidrološke pojave Istočne Hercegovine su razvijeni geomorfološki oblici na delu prostora Republike Srpske i Bosne i Hercegovine koji su nastali kao primarna posledica geoloških procesa na ovom području.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Karst je bio predmet ljudskog interesovanja od najranijih dana, jer je od pamtiveka bio njegovo stanište na 12-15% svetske kopnene mase. U ranijim civilizacijama mnogi gradovi su nastajali i razvijali se oko kraških izvora, ali tek krajem 19. veka započela su ozbiljnija proučavanja kraških terena. Kao pokretač ovih prvih studija izdvaja se ime Jovana Cvijića, začetnika moderne nauke o karstu, kako u Srbiji, tako i na globalnom nivou. Njegova doktorska disertacija „Das Karstphaenomen“, koju je on odbranjnio u Beču 1893. godine, postaće prva monografija ove vrste, široko prihvaćena i citirana u svetu. Zahvaljujući Cvijiću pojmovi polje, zaliv, jama, ponor i drugi ušli su u svetsku terminologiju kao standardi za pojavu ove vrste.[1]
Prostor[uredi | uredi izvor]
Pod područjem Istočne Hercegovine podrazumevaju se prostori opština Berkovići, Bileća, Gacko, Ljubinje, Foča, Istočni Mostar, Nevesinje, Trebinje, koje se razmeštene u jugoistočnom reonu Dinarida. Ovaj prostor zauzima površinu od 4.164 km2 , od čega Oblasnom rečnom slivu (distriktu) reke Trebišnjice pripada oko 4.058 km2.
S obzirom na navedeni položaj, na prostoru Balkana, Istočna Hercegovina obuhvata i međuentitetska i međudržavna izrazito karstna područja koja su izložena međuzavisnim uticajima.
Geografske i druge karakteristike Istočne Hercegovine[uredi | uredi izvor]
Područje Istočne Hercegovine je tipično kraško područje sa specifičnim geološkim, geomehaničkim, geohemijskim, hidrološkim, klimatskim i topografskim karakteristikama. Ono poseduje specifične geografske, urbane, demografske, privredne i kulturno istorijske karakteristike. Osim neznatnog dela Gatačkog polja ovo područje u celini pripada mediteranskom slivu, a na severu graniči sa slivom Crnog mora.
Dolina donjeg toka reke Neretve do ušća u more i obala mora od ušća Neretve do Molunata su, istovremeno, erozioni bazisi prema kojima teku vode svih karstnih izdani, odnosno svih slivova ovog regiona.
Glavna geološka karakteristika ovog područja je uslovljena time što je celokupni prostor deo prostranog mezozoisko-tercijarnog kompleksa spoljnih dinarida. U njemu u građi terena dominiraju mezozoiski krečnjaci i dolomiti, a sedimenti daju još specifičnije osnovno geološko oboležje ovom regionu. Takođe na ovom prostoru tercijarni sedimenti, krečnjaci, glinci, laporci, pješčari i konglomerati, kao i kvartarni pokrivač imaju u procentu zastupljenosti daleko podređenije učešće.
Kao posledica razvoja i delovanja geoloških procesa u karbonatnim stenama Dinarida, u Istočnoj Hercegovini, javljaju se prateći hidrogeoloških procesi, koji su se na ovom području dodatno, pojavili u vidu specifičnih karstnih oblika i to kao:
- oblici na površini terena (vrtače, doline ili polja sa brojnim jamama i ponorima)
- podzemni oblici (poroznost karstifikovane stenske mase).
Ovi karstni procesi na području Istočne Hercegovine koji su dostigli uglavnom, svoj potpuni razvoj, svsrtali su njene hidrogeološke karakteristike u red gotovo jedinstvenih karstnih karakteristika i na širim prostorima od Dinarida.
Karstna polja i hidrološke pojave Istočne Hercegovine[uredi | uredi izvor]
Karstna polja i u njima karstne, odnosno hidrogeološke, pojave, prvenstveno izvorske i ponorske zone, recentne akumulacije (močvare), jame i pećine. Razlog za to je i činjenica da karstna polja, kao najmarkantnije karakteristike karsta Istočne Hercegovine predstavljaju njene gotovo jedine obradive površine čija upotrebna vrednost zavisi i od navedenih pojavnih oblika u njima.
Navedeni hidrogeološki pojavni oblici uslovljavaju da se zbog zatvorenosti kraških polja i ograničenih (manjih) odvodnih (ponorske i estavelske zone) kapaciteta posmatranih u odnosu na dovodne (izvorske i estavelske zone) kapacitete, pojavljuje niz uzročno–posledičnih, međusobno i šire povezanih uticaja na režim voda. Taj uticaj se pojavljuje u obliku koji, povratno, negativno deluje na upotrebnu (razvojnu) vrednost navedenih obradivih površina, ali i povoljno na npr. nastanak i razvoj recentnih akumulacija (močvara) i u njima odgovarajućih staništa.
Raspored[uredi | uredi izvor]
Bitnija kraška polja i recentne akumulacije (močvare) na celokupnom prostoru su neravnomerno raspoređene, i to kako u horizontalnom tako i visinskom pogledu. Celina kraških polja je raspoređena neravnomerno u prostoru i kao takva, zajedno sa navedenim recentnim akumulacijama, se može rasporediti u pet visinskih grupa:
- Prva visinska grupa
Prva viiiisisnska grupa je najniži horizont, koji čini recentne akumulacije (močvare) u zonama delte Neretve (ispod 1 m.n.m. i Hutova blata (oko 3 m.n.m.)),
- Druga visinska grupa
Drugu visinsku grupu čine polje Gradačko polje (86 m.n.m.) i Konavle (60 m.n.m.),
- Treća visinska grupa
Treća visinska grupa je hipsometrijski nešto viši horizont Popovog polja (250÷220 m.n.m.) i Mokro polje sa Trebinjskim poljem (270 m.n.m.),
- Četvrta visinska grupa
Četvrta visinska grupa je srednji horizont, koji čine – Dabarsko (470 m.n.m.), Fatničko (462 m.n.m.), Ljubinjsko polje (470 m.n.m.), i Ljubomirsko polje (520 m.n.m.),
- Peta visinska grupa
Petu visinsku grupu čine polja najvišeg horizonta, a to su – Slato (1.080 m.n.m.), Lukavačko polje (880 m.n.m.), Cerničko polje (850 m.n.m.), Nevesinjsko polje (870÷800 m.n.m.) i Gatačko polje (950÷936 m.n.m.).
-
Trebinjsko polje (270 m.n.m.) -
Popovo polje (250÷220 m.n.m.) -
Fatničko polje (462 m.n.m.) -
Gatačko polje (950÷936 m.n.m.) -
Nevesinjsko polje (870÷800 m.n.m.) -
Dabarsko polje (470 m.n.m.)
Značaj[uredi | uredi izvor]
Značaj hidrološke pojave u karstnim poljima Istočne Hercegovine ogleda se pre svega u eksploataciji podzemnih voda koje mogu rešiti pitanja dugoročnog snabdevanja stanovništva vodom. Procenjuje se da se preko 20% svetske populacije vodom za piće snabdeva iz kraških ispuštanja.
Pored toga, u zavisnosti od karakteristika podzemnih kraških voda, one se mogu koristiti i za flaširanje, toplifikaciju naselja itd. Posebnost kraških voda svakako je njihov prirodni kvalitet, jer je voda akumulirana u karstnim kanalima boljeg kvaliteta od vode koja se nalazi u svim ostalim vrstama izdani.
Međutim treba imati u vidu da su kraške vode „najranjivije” u pogledu mogućnosti lakog zagađenja vode, posebno kada su u pitanju otvorene kraške izdani
Sve navedeno zahteva složena hidrogeološka istraživanja u karstu Istočne Hercegovine u Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini.[2]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ „CKH :: Istraživanja :: Hidrogelogija karsta”. www.karst.edu.rs. Pristupljeno 5. 11. 2020.
- ^ Milanović P., 1979., Hidrogeologija karsta i metode istraživanja, HE ‘Trebišnjica’, Institut za korišćenje i zaštitu voda na kršu, Trebinje
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Ford D. & Williams P., 2007., Karst Hydrogeology and Geomorphology, Willey, 562 pp.
- Stevanović Z., 1997., Prva Cvijićeva proučavanja karsta istočne Srbije – osnova savremene karstne hidrogeologije. In: 100 godina hidrogeologije u Jugoslaviji, monografija, str. 99-111, Beograd
- Stevanović Z. & Milanović P. (eds.), 2005, Belgrade & Kotor, Water resources & environmental problems in karst, Departman za hidrogeologiju, RGF, 889 pp