Kaljenje u grnčarstvu
Kaljenje u grnčarstvu je tehnološki postupak koji se primenjuje u izradi zemljanih posuda rađenih na ručnom vitlu. Ono je ekvivalentno gleđosanju posuda rađenih na nožnom vitlu, jer je svrha ista – eliminisanje poroznosti pečene gline i primenjivalo se u svim lončarskim centrima zapadnog dela Balkanskog poluostrva.
Eksperimentom koji je sproveo sa uzorcima načinjenim po recepturi koja se koristi za izradu lonaca u Kaluđerovcu, Potravlju i na ostrvu Veli Iž u Hrvatskoj, Ričard Karlton je pokazao da se kaljenje sprovodi i kako bi se sprečila oštećenja onih lonaca koji iz žižanice (grnčarske peći) nisu izvađeni u pravom trenutku (odnosno pre maksimalnih 750 °C koliko ova vrsta lončarije, može da podnese.[1]
Kaljenje rastvorom čađi[uredi | uredi izvor]
Negde se, kao u Đakovici, to činilo spuštanjem poluusijanih posuda, tek izvađenih iz peći u rastvor čađi (prikupljene sa širokih odžaka otvorenih ognjišta seoskih kuća) i vode.
- Priprema čađi
Čađ za kaljenje keramike dobijala se struganjem sa širokih odžaka otvorenih ognjišta seoskih kuća i pripremana tako što bi se količina od oko 15 kg potopila u kazan s vodom. Posle dva do sedam dana, čađava voda presipana je u korito, u koje je zatim dodavana ključala voda.
- Postupak kaljenje rastvorom čađi
U tako pripremljenu smesu od vruće vode i čađi spuštani su, samo za trenutak, poluusijani sudovi tek izvađeni iz peći.
Vađenje posuda iz peći mora biti tačno na vreme, jer nije bilo dobro izvaditi ih pre vremena, zbog pucanja u dodiru s čađavom vodom, ali isto tako ni ostaviti ih do belog usijanja.[2] Iz postojeće literature ne može se saznati kako su đakovički lončari znali u kom trenutku treba posude izvaditi iz peći.
- Dobre i loše strane kaljenja rastvorom čađi
Kaljenjem sudovi su trajno zadržavali crnu boju, a smatralo se da je hrana koja je u njima kuvana ukusnija.
Ipak, ovako kaljeni sudovi bili su porozni, pa su u njima, pre prve upotrebe, više puta prokuvavani mleko ili loj da ne bi propuštali tečnost.
Kaljenje rastvorom kaše od žitarica[uredi | uredi izvor]
U Korenici, Melešićima (na 8 km od Gračanice i Novom Pazaru usijani lonci su vađeni iz vatre i kaljeni u kaši od kukuruznog, odnosno ražanog i ječmenog brašna. Potom su vraćani u vatru da brašno ogori.
Tako kaljene posude dobijala su sivocrnu boju.[3][4][5][6]
- Postupak izrade kaše
Kaša za kaljenje od žitarica pravi se tako što sa na 20 litara vode dodaje 3 kg kukuruznog i pšeničnog brašno i dobro izmeša da budem kao čorba.
- Dobre strane
U ovakao kaljenom sudu odmah se može kuvati jer on od tečnosti ne apsorbuje ništa u sebe.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Djordjević, B., Carlton, R. Calcite-Tempered Cooking Pottery in the Central and Western Balknas – Some Technological Issuse. Conference presentation in: International Conference Advanced Ceramics and Aplications II, Serbian Ceramic Society, Belgrade, 30th September – 1st october 2013.
- ^ Tomić, P. Crna grnčarija u Đakovici, Glasnik Etnografskog muzeja XXI,Beograd, 1958: 201.
- ^ Petrović, P. Ž. (1936) O narodnoj keramici u dolini Raške. U: Prilozi proučavanju naše narodne keramike. posebna izdanja 6 (B. Drobnjaković ur.), Etnografski muzej u Beogradu, 12–25.
- ^ Filipović, M. Lončarstvo u Kučinu i Džurovu kod Priboja na Limu, Glasnik etnografskog instituta SANU I, Beograd, 1952: 507–509
- ^ Tomić, P. O tipovima grnčarskog kola i keramike u Srbiji, Glasnik Etnografskog muzeja. 1960; 22–23, 5–20.
- ^ Tomić, P. Grnčarstvo u Srbiji, Zbirke I, Etnografski muzej u Beogradu. 1983: 24, 27–30.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Tri lica tradicionalne keramičke proizvodnje u Srbiji — Narodni muzej u Beogradu, www.narodnimuzej.rs