Korisnik:NatasaMirkovic

PRETKOMPJUTERSKI MEDIJI

Novinarstvo pre pojave kompjutera danas pripada istoriji medija i medijske prakse. Ovaj razvojni period novinarstva završen je proces u razvijenim medijskim sredinama sveta. Svi ostali medijski sistemi primorani su da egzistiraju marginalizovani u globalnom kompjuterskom informacijsko-komunikacijskom sistemu. Pretkompjuterski mediji, mediji istorijski nastali pre kompjutera - štampa, radio i televizija - dugo su bili dominantni mediji u medijskoj kulturi. Svaki posebno i svi zajedno, ostavili su duboke tragove u medijima i novinarstvu uopšte. Novinarstvo i mediologija su u ozbiljnim fazama promena. Fidler, istraživač društvenih medija, primetio je da je svaka promena medija uslovljena ne samo stepenom razvoja tehničke i informaciono - komunikacione kulture, već i spremnošću ljudi da novu tehnologiju medija prihvate i masovno primene. On se poziva na učenje Evereta Rodžersa i njegovu teoriju difuzije. Rodžers je smatrao da je od posebne važnosti za usvajanje i primenu nove tehnologije da se na tržištu pokažu neki elementi, određujući za utvrđivanje društvene korisnosti novog medija i tehnologije. Ti elementi su sledeći:

• Kompatibilnost se odnosi na prepoznavanje tehnološke sličnosti s prethodnim medijem. Ukoliko je ova sličnost veća, lakše će se dogoditi prihvatanje novog medija, jer kompatibilnost stvara osećaj poznavanja jednog dela mogućnosti novog medija, a time se i smanjuje strah od nepoznatog.
  

• Složenost je potencijal koji se odnosi na specifičnost i način upotrebe medija. Jednostavnost upotrebe komandi često je od presudnog značaja za masovno prihvatanje novog medija.
  

• Pouzdanost je osobina novog medija i usmerena da osigura i zaštiti privatnost, ali se u krajnjem odnosi i na pouzdanost u realizaciji zahteva korisnika.
  

• Primećenost tehnologije, koja "čeka" društveno priznanje i usvajanje odnosi se na sposobnost noviteta da zainteresuje buduće korisnike za vlastiti potencijal. Ova osobina novog medija usko je u vezi sa takozvanom relativnom prednosti, za koju Rodžers smatra da može biti prepoznatljiva za članove društva nakon podsticaja iz sfere ranih korisnika.
  

Štampa

Štampa je tokom istorije razvoja pokazala posebnu adaptibilnost s namerom da opstane na tržištu medija. U istoriji medija često se označava kao preuranjeni medij, s obzirom na to da su njena pojava i širenje uticali na kontinuirano povećanje pismenosti stanovništva. Prva rana štampana izdanja novina karakterisalo je nekoliko elemenata:

• Štampa je izlazila neredovno u nepravilnim vremenskim intervalima
  
• Stil pisanja i jezik sadržaja novina bili su neujednačeni
  
• Distribucija i dostavljanje novina predstavljali su veliki izazov za izdavača. Iako se ta vremenska diferencijacija konstantno smanjivala, ona je dugo bila problem za izdavače i korisnike štampe.
  
• Standardi forme novina nisu postojali i bili su različiti od novina do novina, ali često i kod novina iste vrste.
  
• Novine nisu imale stalne nazive, često ni naslove sadržaja teksta.
  
• Nisu postojale rubrike ni žanrovi, u današnjem smislu reči.
  
• Novinarski posao obavljali su izdavači, često i vlasnici štamparija. Nije postojala podela rada kakvu poznajemo u savremenoj štampi i novinarstvu uopšte.
  
• Teme koje su privlačile pažnju uglavnom su bili događaji iz trgovine, industrije, saobraćaja, bankarstva, teme o ratovima, vojnim pohodima, diplomatiji, događaji sa dvorova, teme iz sakralnog, crkvenog života, ali i teme vezane za spektakle, spletke, senzacije i razna čudesa.
  
• Novine iz ranog perioda pojavljivanja (17. vek) smatrane su formom nepouzdanog obaveštavanja, jer su se priče o događajima bitno razlikovale od stvarnog događaja.
  

Novine u današnjem smislu reči najpre su se pojavile na severozapadu Evrope. Prethodila su im neperiodična izdanja u formi lista, potom takozvane nove novine (Kuncik / Zipfel, 2006: 72), štampane pred veliki očekivani događaj, zatim razni formati letaka i pamfleta, kao dominantnije forme štampanih javnih informacija.
Postoje teorijske nedoumice šta se može smatrati prvim novinskim izdanjem, u zavisnosti od toga šta je kriterijum za ovo određenje. Prema jednim izvorima, prve novine sa redovnim izlaženjem pojavile su se 1605. godine u Nemačkoj, pod imenom Relatio Aller Furnemmen und gedenckwurdigen Historien,a prema nekim drugim izvorima to su Anverske ili Antverpenske novine(Nedeljković, 2001.)Reč je o istim novinama, a razlika u nazivu je u zavisnosti od toga o kom vremenskom periodu je reč i kome je grad geografski pripadao u određenom istorijskom vremenu - Belgiji ili Holandiji. Jednim od najstarijih novina smatraju se i Nouvelles ordinaires de divers endroits iz 1631. godine, koje su štampane u Francuskoj. Iste godine u Parizu su se štampale i čuvene Gazette de France, novine Teofrasta Renodoa. Prve novine u Švedskoj zvale su se Ordinari Post Tijdender, štampane u istom veku, a 1661. godine u Poljskoj i Španiji. Prve novine u Engleskoj štampane su 1620. godine, a u Italiji 1636. godine. U Americi prve novine štampaju se 1690. u Bostonu, a 1703. u Moskvi se štampaju ''Moskovske novosti.

Istorija štampe u Banjoj Luci

Istorija medija u Banjoj Luci razvija se početkom dvadesetog veka, tačnije 1906. godine, izlaženjem lista Naš život. List je pokrenuo i uređivao Kosta Majkić, koji je godinu dana ranije list osnovao pod istim imenom i u Sarajevu, s namerom da se promoviše vaspitanje i obrazovanje Srba u BiH. List je imao karakter kulturno-političko-socijalne revije.
List je delio sudbinu drugih listova i novina u BiH tog vremena. Zbog jake cenzure koju je sprovodila austrougarska vlast u BiH, u periodu od 1906. do 1941. godine u Banjoj Luci je izašlo samo šest novina. Sve novine su bile srpske ili anacionalne. Muslimani i Hrvati su svoje novine pokrenuli tek u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca.
Opšte karakteristike banjolučkih listova tog vremena bile su: direktna povezanost sa ideološkim i političkim strankama, mali tiraž i nestalnost u izlaženju. U istom periodu štampan je i veliki broj zabavno-humorističkih listova. Godine 1906. izlazi Đačko kolo, čija je urednica bila Ljuba Dubravac. U važna izdanja novina tog vremena u Banjoj Luci spada i politički list Otadžbina i književno-naučni časopis Razvitak iz 1910. godine čiji izdavač je bio Petar Kočić.

Radio

Radio kao prvi audio-medij nastaje u gradovima i tako nastavlja tradiciju koju je započela štampa izlazeći u lučkim i sajamskim naseljima. Dva velika tragična događaja, potonuće Titanika i Prvi svetski rat, pokazala su važnu prednost radija u odnosu na štampu - brzinu obaveštavanja. Vesti o ovim događajima emitovane putem radio-signala stvorile su novu svest javnosti, koja prepoznaje značaj novog medija. Kao i kod mnogih tehnologija, i u nastajanju radio-tehnologije učestvovalo je više autora sa svojim prethodnim otkrićima. Tehnologija žičanog Morzeovog telegrafa i Belov izum telefona bili su važni telematski izumi koji su omogućili nastavak razvoja tehnologije prenosa poruka na daljinu. Herc (Heinrich Rudolf Hertz) uspješno prenosi elektromagnetne talase 1887. Pet godina kasnije, Nikola Tesla je eksperimentalno isprobao funkcionalnost radio-signala koji je dizajnirao preko patenta kontrole malog čamca. Na dalji razvoj tehnologije radija uticalo je i otkriće Džona Fleminga (John Fleming). On je otkrio tehnologiju diodne cevi koja je omogućila prenos glasova bežičnim telegrafom slabog intenziteta. Li de Forest (Lee de Forest) 1906. godine pronalazi takozvani audion, kojim pojačava radio-signal u procesu prenošenja glasova.

Već 1917. godine u Americi postoji osam hiljada radio programa, a zbog velikog broja amatera uvodi se zabrana za amaterski radio. Šest godina kasnije u Velikoj Britaniji britanska pošta izdaje 80.000 dozvola za emitovanje radio programa. Sa sve većom upotrebom i proizvodnjom radio-aparata nastaje i potreba da se zakonski uredi ovaj novi informativni prostor. U Americi se 1912. godine donosi prvi takav zakon, poznat kao Zakon o radiju.
Radio postaje medij s dvostrukom namjenom: da zabavi putem različitih dramskih i muzičkih programa i da emituje vesti prilagođene tehnologiji rada. Dizajn, veličina i kvalitet radio-aparata usavršavali su se brzo i prilagođavali novim društvenim situacijama i potrebama čoveka. Tako se od 1947. godine razvija tehnologija tranzistorskog radija. Ovaj radio je imao niz prednosti: trošio je manje energije,bio je prenosiv i znatno manjih dimenzija nego fiksirani kućni radio.

Sledeći važan period jeste konstrukcija auto-radija. Ova tehnička forma nastaje 60-ih godina 20. veka. Devedesetih godina se razvijaju još fleksibilnije radio-tehnologije. Nastaju MR3 plejer i MR4 tehnologije, koje se oslanjaju na osnovni potencijal radija kao medija - zvuk. Radio jeste medij zvuka. Zvuk je na različite načine prisutan na radiju. Dimenzije zvuka na radiju neki autori vide u primeni tri vrste zvuka:

• Zvučnih efekata;
• Akustike;
• Prostornosti
  

Pod zvučnim efektima autori podrazumevaju prirodne i veštački stvorene zvukove. Tu spadaju svi šumovi, talasanja, kretanja vetra, škripe kočnica, otvaranje boce, rezanja drva, zvonjenje telefona, sirena hitne pomoći itd. Akustika na radiju je zapravo tehničko sredstvo podešavanja intonacije govora ili nekih zvukova, što se postiže primjenom eha, jačinom i vrstom tona. Kako je ton najmoćnije sredstvo nadomeštanja slabosti radija (spektar vizuelnih poruka), radio primenjuje i posebne efekte u proizvodnji medijskog sadržaja. To se postiže primenom prostornosti zvuka, finih zvukova koji imaju funkciju dočaravanja atmosfere i sadržaja nekog događaja. U prostorne zvukove u stvari spadaju zvukovi koji nam daju obaveštenje o kvalitetu dimenzije prostora u kojem se događaj odigrao.

Sličnosti s medijem prethodnikom i medijem sljedbenikom

Radio prijemnik je po načinu upotrebe u ranim fazama podsećao na način korišćenja štampe. I jedan i drugi medij se u početku koristio u grupama ljudi, štampa usled visoke stope nepismenosti, radio zbog visoke cene koštanja i nestručnosti publike da se koristi ranom tehnologijom radija.
Radio talasi su se prvobitno koristili samo kao vojna tehnologija prenosa. Ova činjenica podseća na rani razvojni period interneta pola veka kasnije, kada se počeo razvijati kao prevashodno vojna tehnologija.
Važna istorijska faza u razvoju radija jeste nastajanje portabl radija. Osim što je bio jedna od prvih tehnologija bežičnog prenosa energije i poruka (pored telegrafa), on je svojom formom najavio mogućnost prenosa medija van prostora gde je medij fiksiran. Osnovni medijski potencijal radija - prenošenje medijskih sadržaja zvukom - jeste audio-potencijal koji se instalirao, prilagođavao i koji su kasnije preuzimali mediji nakon radija. Zvučni film, koji predstavlja formu umetničke ekspresije, pre radija nije posedovao visokokvalitetan zvuk. Radio je rano počeo sa primenom FM talasa, koji su znatno popravili kvalitet zvuka. Zato može da se smatra da je radio uneo zvuk kao autohton potencijal u porodicu medija.

Televizija

Novu medijsku epohu ostvario je medij-slika, televizija. Prema Lorimeru, televizija reprezentuje društveno kroz slike i izgovorene reči, a zbog toga što je usmerena na vizuelno, može se reći da je medij ikoničan ili slikovno usmeren. Električna slika na daljinu brzo se razvija i osvaja tržište medija i prisvaja medijsku publiku.
Pronalazak televizora rezultat je višegodišnjeg rada nekoliko naučnika - Paula Nipkova (Paul Nipkow), Karla Brauna, Vladimira Zvorkina i Borisa Grabovskog. Ideja o televizoru kao tehničkom aparatu mnogo je starija od momenta nastajanja televizije kao medijskog kanala, i javila se još krajem 19. veka. Smatra se da je prvi uspešan pokušaj prikazivanja televizijske slike ostvario je Džon Logi Berd (John Logie Baird). On je mehanički skenirao ekran koji je imao svega 25 linija.On je uspeo da ostvari prenos televizijskog programa iz Londona za Njujork, koji je označen kao epohalan. Iste godine, Berd je eksperimentalno pokazao televiziju u boji, ali zvanično nije emitovao tom tehnologijom zbog niza nedostataka koje je pokazala tokom prenosa.
Televizija postaje masovni medij tek pedesetih godina 20. veka. Jedan od velikih svetskih događaja koje je televizija tog vremena prenosila bile su Olimpijske igre u Berlinu. Krunisanje engleske kraljice Elizabete Druge 1953. godine u Londonu takođe je bio spektakl u medijima. Inače, prvi eksperimentalni prikaz rada televizije na našim prostorima dogodio se u Beogradu 1938. godine. Sredinom osamdesetih godina prošlog veka neke zemlje u Evropi i neke neevropske zemlje, kao što je Japan - udvostručuju broj skeniranih linija po slici, što je poboljšalo kvalitet slike, osnovnog i originalnog medijskog potencijala televizora. Bio je to uvod u nove razvojne faze tehnologije televizije.
Jedan od najznačajnijih projekata industrije medija koji se probija u poslednjoj deceniji 20. veka jeste nastanak kablovske televizije. Samo u Americi, danas više od 64% stanovništva poseduje kablovsku televiziju,a visok procenat korisnika u Evropi imaju i Francuska i zemlje Beneluksa. Pojava kablovske televizije značajno je ugrozila postojanje javne televizije. Dok javni emiteri imaju vrlo jasna uputstva i konvencije o emitovanju programa, kablovska televizija nigde u svetu nema takva ograničenja. Opštepopularni programi, obrazovni programi, programi za decu i mlade, umetnički programi i specijalizovane emisije namenjene užoj publici dio su sadržaja koji se mogu pratiti samo na programima javnih emitera. Ako ih emituje, kablovska televizija to čini neredovno, nesistematično i često pod uticajem marketinga ili reklame.
Ova razvojna faza televizije ipak se može shvatiti i kao pozitivno konkurentska. Ona može da utiče na podizanje standarda televizijskih programa raznih emitera, ali i da se približi ličnim potrebama publike do svakog pojedinog njenog dela.
Savremeno kretanje ide prema pretplatnoj televiziji. Razvoj televizora kao tehnike televizije kao medijskog kanala doveo je do pojave televizije koja u sebi, uz kućnu satelitsku televiziju, ima bežični distributivni centar sa više kanala, ali i otvoreni video-sistem. Ovaj sistem televizije neki autori nazivaju višekanalnom televizijom (Ferguson, Istman, Klajn, 2004.) Birt smatra da je u digitalnoj eri od posebnog značaja put ka domovima, a televizija ovim kodnim sistemima ima šanse da produži vlastito vreme trajanja na tržištu medija i da se uklopi u opšterazvojni nalog medija - emitovanje prema želji gledalaca.

Televizija novog doba - digitalna televizija - novi je izazov za globalne medije i medijske sisteme. SAD su još 2005. godine zakonom odredile obavezu prelaska analognog na digitalno emitovanje televizijskog signala i time globalno odredile budućnost digitalne televizije. Savremena digitalna televizija podrazumeva interaktivnost, poseban potencijal novih medija u digitalnoj eri. Razvijenu interaktivnost (odnos emiter-publika), digitalna televizija postiže pomoću multimedijalnih servisa:

• Video na zahtev
  
• Telebanking ( komunikacija sa bankarskim sistemima)
  
• Kupovina putem interneta
  
• Učenje na daljinu
  
• Glasanje putem interneta
  

Postoje i neki drugi, manje atraktivni, multimedijalni servisi. Svi oni zajedno postaju nove medijske tehnike u globalnom komuniciranju, odlučivanju i kupovini, ali i mesta za zabavu i potrošnju slobodnog vremena. Globalna primena raste uporedo sa prelaskom na digitalnu televiziju.
Bez obzira na način emitovanja i prihvatanja televizijskih signala, televizija vlastitim preobražajima vlada kao medij i u prvih pet godina 21. veka. Ona sada bira između mnogih tehnoloških opcija - televizije širokog ekrana, digitalne televizije, vebkastinga, televizije visoke rezolucije. Osim toga, televizija je podstakla niz promena u sferi medijskog stvaralaštva, inspirisala nastanak novih tehnika istraživanja u medijima, ali i jednim delom uticala na nastanak poslednjeg medija do sada - interneta i onlajn novinarstva na internetu.

Teletekst i videotekst

Teletekst i videotekst nastaju sedamdesetih, odnosno osamdesetih godina 20. veka. Tih godina Britanska poštanska služba počela je s eksperimentisanjem prenosa teksta na obične televizijske aparate, s ciljem da tekst bude dostupan osobama koje imaju oštećenje sluha. Njen početni projekat brzo je prerastao u jeftinu tehnologiju nazvanu teletekst. Princip teleteksta je bio jednostavan. Uz pomoć dekodera i daljinskog upravljača televizora, pozivala bi se tražena strana na ekranu televizora. Uprkos velikim naporima konstruktora, teletekst je bio ograničen iz više razloga: Pri standardnoj brzini emitovanja od 30 kadrova u sekundi, kruženje više od nekoliko stotina stranica dovelo bi do nepodnošljivo dugih čekanja. Ako bi se sekventivno emitovalo 500 stranica, gledalac bi morao da čeka više od 15 sekundi prije nego što bi mu se prikazala željena stranica.
Međutim, sporost nije bila jedini nedostatak. Teletekst ni grafički nije bio impresivan. Stranica teleteksta mogla je da sadrži svega stotinak reči. Mesta za složene grafike ili druge tekstovne elemente nije bilo. Na ekranu televizije nije postojala mogućnost ubacivanja informacija u sistem teleteksta. To, dakle, znači da je ovaj servis jednosmeran, te da na primeru upotrebe teleteksta ne može biti govora o interaktivnosti u razvijenom obliku. Uprkos ograničenjima, praktična primena bila je jasna i neosporna, a nastajuću tehnologiju samo treba dalje razvijati. Britiš telekom (British Telecom) je osnovao firmu koja od 1978. godine radi kao komercijalni servis uz pomoć mnoštva provajder informacija iz svih oblasti društva. Stvorena je videotekst tehnologija, koja je povezivala pretplatnike i baze podataka telefonom uz pomoć specijalne dekoder kutije. Video tekst je bio zamišljen kao neka vrsta jednostavno uređene veb stranice danas. Imao je svoj meni i po menijima se kretao do zahtevane informacije. Predstavljao je izazov za medijske kompanije tog vremena, a razvijao se i van evropskog kontinenta.
Projekat videoteksta u Americi propao je zbog činjenice da je Al Gilen, predsjednik Viewdata Corporation of America - medijske agencije koja je prva lansirala videotekst u Americi, videotekst smatrao razvojnom fazom televizije, a ne personalnih računara. U tom periodu, televizijski ekran bio je nepodesna tehnološka osnova za kvalitetan prenos videotekst sadržaja. Standardni televizori koji su se tada upotrebljavali nisu imali dovoljnu rezoluciju za prenos zahtevnih videotekst slajdova. Grafike su na svakom televizoru izgledale drugačije. Umesto brzog otvaranja i preglednosti prikaza podataka, dobijen je spor i neracionalan sistem za masovnu, kućnu upotrebu. Medij je ocenjen kao statičan, spor i uza sve to skup.
Oba korisnička televizijska servisa, teletekst i videotekst, bili su skromnog grafičkog dizajna i uglavnom zasnovani na tekstu prikazanom na ekranu televizora. U ranoj fazi razvoja elektronsko izdavaštvo nije imalo formu novinske publikacije, već je pre ličilo na oglasnik ili informator. Teletekst i videotekst tehnologije vraćene su u laboratorije, kao projekti koji zahtevaju nadgradnju. Prednost prvih oblika elektronskog izdavaštva, teleteksta i videoteksta, u okviru platforme nekog drugog medija nije bila sporna, ali je tehnologija tražila način da se pruži bolji pristup u prenosniku. Ipak, i jedan i drugi oblik elektronskog izdavaštva stimulativno su delovali na ideju o medijskim sistemima na internetu. Takođe, pojava ovih medija je povezana sa pojavom i razvojem kompjutera i interneta,a ne televizije, bez obzira na to o kom razvojnom periodu televizije se radi.
Povratak teleteksta i videoteksta u medijski i informacijsko-komunikacijski prostor dogodio se već krajem osamdesetih i na televiziji, usavršavanjem tehnologije prenosa i tehnologije TV aparata. Danas su oni masovni servisi na televiziji i sa stanovišta upotrebe publike i stanovišta postojanja u okviru medijskog kanala.

Literatura

1. Tatjana T. Duronjić "Kompjuterska kultura i moderni mediji", Banja Luka, 2008. godine
   
2. Tatjana T. Duronjić "Komuniciranje u medijasferi", Beograd, 2011. godine

Spomenice i zahvalnice

100 izmena

68%