Krit (tema)
| Κρήτη | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 297.—1205. | |||||||||||||
 Krit oko 400. godine | |||||||||||||
| Zemlja |  Grčka | ||||||||||||
| Događaji | |||||||||||||
| Vladavina | |||||||||||||
| • Oblik | tema | ||||||||||||
| Istorija | |||||||||||||
• Uspostavljeno | 297. | ||||||||||||
• Krit odvojen od Kirenaike | oko 297. | ||||||||||||
• muslimansko osvajanje | oko 824. ili 827. | ||||||||||||
• vizantijska reokupacija | 961. | ||||||||||||
• mletačko osvajanje | 1205. | ||||||||||||
• Ukinuto | 1205. | ||||||||||||
| |||||||||||||
Krit (grčki: Κρήτη) je pod vlašću Vizantijskog carstva bio u dva perioda. Prvi period trajao je od poznog rimskog perioda (3. vek) do osvajanja Krita od strane španskih muslimana krajem 820-tih godina. Drugi period trajao je od reokupacije 961. godine do završetka Četvrtog krstaškog rata 1205. godine.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Do 820-tih godina[uredi | uredi izvor]
Krit je pod rimskom vlašću, zajedno sa Kirenaikom, činio provinciju Krit i Kirenaiku. Pod Dioklecijanovom vladavinom (284-305), od Krita je formirana posebna provincija dok je car Konstantin Veliki (306-337) podredio Krit Dijecezi Meziji (kasnije Dijecezi Makedoniji) u okviru Ilirske prefekture[1].[2]. Krit se u nekoliko izvora pominje u periodu od 4. veka do muslimanskog osvajanja 820-tih godina. Ostrvo je bilo na periferiji Vizantijskog carstva te je bilo prilično nerazvijeno[3]. Episkopi Krita nisu učestvovali na Prvom vaseljenskom saboru iz 325. godine za razliku od episkopa susednih ostrva kao što su Rodos i Kos[4]. Sa izuzetkom napada od strane Vandala 457. godine i razornih zemljotresa (365, 415, 448 i 531), Krit je uglavnom bio miran i prosperitetan o čemu svedoče veliki i dobro očuvani spomenici iz ovog perioda[5][6][7]. Hijerokleov Sinekdemus iz 6. veka beleži da je Kritom upravljao konzularis čije je sedište bilo u Gortnu. Na Kritu je bilo čak 22 grada, a broj stanovništva procenjuje se na oko 250.000. Stanovništvo je gotovo u potpunosti bilo hrišćansko, osim nekih zajednica Jevreja koje su živele u urbanim centrima[8]
Krit je u 7. veku pretrpeo prvi slovenski napad (623)[9]. Između 654. i 670-tih godina dolazi do niza muslimanskih pohoda na Krit.[10][11]. Oni su postali naročito učestali tokom vladavine kalifa Valida I (705-715)[12]. Nakon toga je ostrvo ostalo uglavnom pošteđeno napada. Bilo je pod upravom arhonta (kneza) koji je biran u Carigradu. Oko 732. godine car Lav III Isavrijanac je Krit potčinio carigradskoj patrijaršiji[13]. Do tada je Krit bio pod crkvenom upravom rimskog pape[14]. Funkcija stratega Krita pominje se 767. godine, a poznat je i pečat turmarha sa Krita. Zbog toga se može pretpostaviti da je na Kritu bila formirana tema u 8. veku, možda već 730-tih godina[15]. Većina naučnika, međutim, sumnja da je Krit bio tema u to vreme[16]
Emirat Krit[uredi | uredi izvor]
Vizantijska vlast nad Kritom prekinuta je krajem 820-tih godina kada je velika grupa muslimanskih osvajača iz Španije pristigla na ostrvo i započela sa njegovim osvajanjem. Vizantijsko carstvo poslalo je flotu da otera muslimane. Izgleda da je imenovan strateg koji je upravljao delovima ostrva koji su još uvek bili pod vizantijskom kontrolom. Međutim, svi pohodi na Krit okončani su neuspehom, a Saraceni formiraju svoje uporište, Kandaks, na severoj obali ostrva.[17] Kandaks je postao prestonica Kritskog emirata. Pad Krita pod vlast muslimana predstavljao je veliki problem za Vizantiju jer su muslimani time stekli otvoren put za napade na ostrva u Egejskom moru[5].
Velika vizantijska kampanja 842/3. godine pod Teoktistom dovela je do izvesnog napretka o čemu svedoči funkcija stratega Krita u Taktikonu Uspenskog. Međutim, Teoktist je primoran da napusti kampanju i da se vrati u Carigrad, a vojska koju je za sobom ostavio poražena je od muslimana[18][19]. Dalji vizantijski pokušaji osvajanja Krita 911. i 949. godine nisu doveli do rezultata.[20][21]
Reokupacija[uredi | uredi izvor]
Vojskovođa Nićifor Foka se 960-961. godine na čelu ogromne vojske iskrcao na Krit i osvojio Kandaks[22]. Nakon osvajanja Krit je organizovan kao tema sa strategom čije je sedište bilo u Kandaksu. Veliki napori izvršeni su od strane prepodobnog Nikona Pokajanija da islamizovane Krićane preobrati u hrišćansku veru[22].
Pod vladavinom Aleksija I Komnina (1081-1118) ostrvom je upravljao duks ili katepan. Do početka 12. veka Krit je, zajedno sa vizantijskim teritorijama u južnoj Grčkoj (teme Helada i Peloponez), pod kontrolom mega duksa, komandanta vizantijske flote.[23][5]. Sem pobune Karikesa, kritskog guvernera, 1092/3. godine, ostrvo je ostalo relativno mirno. Vizantijska vlast bila je stabilna do Četvrtog krstaškog rata. Krit je kao pronija dat Bonifaciju od Monferata od strane cara Aleksija IV Anđela[24]. Bonifacije je svoja prava na Krit prodao Mletačkoj republici. Međutim, mletački suparnici, Đenovljani, pretili su da zauzmu Krit. Zbog toga je mletačka vlast 1212. godine na Kritu osigurana uspostavljanjem venecijanske kolonije[25] Krit je u narednom periodu poznat pod nazivom Kraljevina Kandija. U Kandijskom ratu Osmanlije zauzimaju Krit 1669. godine.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Kazhdan 1991, str. 545.
- ^ Detorakis 1986, str. 128–129
- ^ Detorakis 1986, str. 128.
- ^ Hetherington 2001, str. 60.
- ^ a b v Kazhdan 1991, str. 546.
- ^ Hetherington 2001, str. 61.
- ^ Detorakis 1986, str. 131–132
- ^ Detorakis 1986, str. 130–131
- ^ Detorakis 1986, str. 132.
- ^ Treadgold (1997). p. 313., 325
- ^ Detorakis 1986, str. 132–133
- ^ Detorakis 1986, str. 133.
- ^ Nesbitt & Oikonomides . p. 94
- ^ Treadgold 1997, str. 378.
- ^ cf. Herrin, Judith (1986). "Crete in the conflicts of the Eighth Century". Αφιέρωμα στον Νίκο Σβορώνο, Τόμος Πρώτος. Rethymno: Crete University Press. (1994). p. 113–126.
- ^ Detorakis 1986, str. 129–130
- ^ Makrypoulias 2000, str. 347–348
- ^ Makrypoulias 2000, str. 351.
- ^ Treadgold 1997, str. 447.
- ^ Makrypoulias 2000, str. 352–356
- ^ Treadgold 1997, str. 470, 489
- ^ a b Treadgold 1997, str. 495.
- ^ Nesbitt & Oikonomides 1994, str. 94
- ^ Treadgold 1997, str. 710.
- ^ Treadgold (1997). p. 712., 715
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- Detorakis, Theocharis E. (1986), Ιστορία της Κρήτης (na jeziku: Greek), Athens
- Hetherington, Paul (2001). The Greek Islands. Guide to the Byzantine and Medieval Buildings and their Art. London. ISBN 978-1-899163-68-7.
- Kazhdan, Alexander P. (1991). Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-504652-6.
- Makrypoulias, Christos G. (2000), „Byzantine Expeditions against the Emirate of Crete c. 825–949”, Graeco-Arabica (7–8): 347—362
- Nesbitt, John W.; Oikonomides, Nicolas, ur. (1994). Catalogue of Byzantine Seals at Dumbarton Oaks and in the Fogg Museum of Art, Volume 2: South of the Balkans, the Islands, South of Asia Minor. Dumbarton Oaks Research Library and Collection. ISBN 978-0-88402-226-8.
- Treadgold, Warren T. (1997). A History of the Byzantine State and Society. Stanford, CA: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-2630-6.