Li Čidžen

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Li Čidžen
Datum rođenja(1517-07-03)3. jul 1517.
Mesto rođenjaQizhou
Datum smrti1593
Li Čidžen

Li Čidžen(engl. Li Shih-chen) poznat i kao Dongbi (Ćidžou, 3. juli 1518 — 1593) bio je kineski akupunkturista, travar, prirodnjak, farmakolog, lekar i pisac iz perioda dinastije Ming (1368–1644).[1] Autor je kapitalnog 27-godišnjeg dela Bencao Gangmu (engl. Compendium of Materia Medica) i još 11 knjiga. Autor je nekoliko metoda za klasifikaciju biljnih komponenata i lekova za lečenje bolesti zasnovanih na metodama tradicionalne kineske medicine.[2]

Ostaće zapamžen po tome što je u svom kapitalnom delu Bencao Gangmu Li Čidžen je prikazao 1.892 medikamenata, sa detaljnim opisom više od 1.800 lekova (koji su korišćeni u okviru tradicionalne kineska medicina), uključujući 1.100 ilustracija i 11.000 recepata. Takođe je opisao 1.094 biljaka, i za svaku od njih prikazao vrstu kojoj pripada, oblik, ukus, prirodu i primenu u lečenju bolesti. Knjiga je prevedena na nekoliko svetskih jezika.[3] Knjiga je obuhvatala razne srodne predmete kao što su botanika, zoologija, mineralogija i metalurgija. Do danas je sačuvano šest originalnih izdanja ovog dela.[3] Jedan primerak se nalazi u američkoj Kongresnoj biblioteci, dva u Kini i tri u Japanu (drugi primerci uništeni su tokom Drugog svetskog rata). Tokom vekova je napravljeno je nekoliko novih izdanja i brojni prevoda, a kao farmaceutska materija medika u Kini nije zamenjen sve do 1959. godine (više od 400 godina nakon prvog objavljivanja).[3]

Život i karijera[uredi | uredi izvor]

Rođen je u Kini u današnjem Ćidžou,[traži se izvor] Qichun County, Hubei, 3. jula 1518. godineu vreme vladavine dinastije Ming. Rastao je i obrazovao se pod uticajem novokonfucijanskih verovanja u tom istorijskom razdoblju, i pod uticajem svoga oca tradicionalnog kineskog lekar i naučnik koji je napisao nekoliko uticajnih knjiga.[4]

Podstakao od svog da traži vladinu funkciju, Li je polagao državni ispit za državnu službu tri puta, ali nakon što je pao na svakom od tih ispita, okrenuo se medicini. U 78. godini otac ga je uzeo za asistenta. Kada je imao 38 godina Li je kao lekar izlečio sina princa Čua i pozvan je da bude službenik. Nekoliko godina nakon toga, dobio je vladinu funkciju, pomoćnika predsednika na Carskom medicinskom institutu u Pekingu. Međutim, iako se visoko popeo na društvenu lestvicu, kao što je prvobitno želeo njegov otac, godinu dana kasnije, napušta ovu funkciji i vraća se u lekarstvo.[5]

Dok je bio na položaju u vladi, Li je mogao da pročita mnoge retke medicinske knjige, i često ispravlja neke greške i oprečne informacije pronađene u ovim medicinskim publikacijama. Ubrzo je započeo i sa pisanjem knjige Bencao Gangmu kako bi sakupio tačne informacije sa logičkim sistemom organizacije. Mali deo pisanja knjige zasnovao je na drugim delima koja su napisana nekoliko stotina godina ranije;Jingshi Zhenglei Beiji Bencao (Ching-hsih Cheng-lei Pei-chi Pen-tsao; "Classified Materia Medica for Emergencies"), koja je, za razliku od mnogih drugih knjiga, imala formule i recepte za većinu unosa. Tokom pisanja Bencao Gangmu, Li je dosta putovao i pročitao preko 800 knjiga.[6]

Pisanje Bencao Gangmu trajalo je 27 godina, što je podrazumevalo i tri revizije. Ironično je što je pisanje knjige navodno narušilo njegovo zdravlje.[6] Govorilo se da je deset godina zaredom boravio u zatvorenom prostoru tokom pisanja Bencao Gangmu. Nakon što je završio pisanje knjige, te iste godine njegov prijatelj je objavio da je Li preminuo“,[6] pre nego što je doživo da knjiga zvanično bude objavljena, a car Ming u to vreme joj je poklanjao jako malo pažnje.[6]

Preminuo je u 75 godini života, 1593. godine[traži se izvor] Njemu u čast nazvan je mineral ličidženit (李时珍石), opisan 1990. godine.[7]

Delo[uredi | uredi izvor]

Pored knjige Bencao Gangmu, Čidžen je napisao još jedanaest knjiga,[6] uključujući i ova dela:

  • Binhu Maixue (Pin-hu Mai-hsueh; 瀕湖脈學; "Studija o pulsu")
  • Qijing Bamai Kao (Chi-ching Pa-mai Kao; 奇經八脈考; "Ispitivanje osam dodatnih meridijana").[6]

Ovaj kineski naučnik iz dinastije Ming (1368–1644) koji je sastavio izuzetno uticajno delo tradicionalne kineske medicine, iz oblasti materije medike Compendium of Materia Medica , u kome je naveo 1.892 leka i predstavio uputstva za pripremu oko 11.000 recepata.[8]

Pisanje ove knjige koju je Li Čidžen okončao 1578. godine, manjim delom je bila kompilacija drugih manjih dela iste vrste.[3]

U potrazi za ispravkama grešaka u prethodnim radovima, Li je lekovite biljke i supstance u Bencao Gangmu-u jasno organizovane i kategorisao i uz svaki unos uključio je: [3]

Knjiga je u 16. veku obogažena sa 1.160 ilustracija
  • Informacije o prethodno lažnoj klasifikaciji;
  • Informacije o sekundarnim imenima, uključujući izvore imena;
  • Prikupljena objašnjenja, komentari i citati u hronološkom redosledu, uključujući poreklo materijala, izgled, vreme sakupljanja, medicinski korisne delove, sličnosti sa drugim lekovitim materijalima;
  • Informacije u vezi sa pripremom materijala;
  • Objašnjenje sumnjivih tačaka;
  • Ispravljanje grešaka;
  • Ukus i prirodu svake biljke - supstance;
  • Nabrajanje glavnih indikacija;
  • Objašnjenje efekata;

Knjiga sadrži opis 1.094 biljaka, 444 životinjskih i 275 mineralnih supstanci, uključujući i 374 koje se nisu do tada pojavile u drugim radovima. Ne samo da je Li naveo i opisao supstance, već je naveo i recepte za upotrebu (njih oko 11.000 od kojih 8 000 nisu bili dobro poznati). Li je opisao i takve naizgled moderne procese kao što su destilacija i upotreba žive, efedrina, nekih biljnih ulja, joda, pa čak tok inokulacije velikih boginja. Jedno od tri revidirane izdanje ovog dela obovaljenih u 1600-ima sadrži i više od 1.160 ilustracija, koje pomažu boljem razumevanju teksta.[3].

Da je Bencao Gangmu bio kapitalni književni poduhvat, govore činjenice da je Lijeva bibliografija obuhvatala gotovo 900 knjiga. Zbog svoje veličine knjiga nije bila lak za upotrebu, mada je bila organizovan mnogo jasnije od ostalih koji su ranije objavljivane i u kojima su biljke klasifikovane samo prema jačini, dok ih je Li podelio na životinjske, mineralne i biljnee i u kategorije prema izvoru. Prema navodima kineskog lekara Si Tana...

...njegove biljke su klasifikovane prema staništu, poput vodenog ili stenskog porekla, ili prema posebnim karakteristikama, npr. sve biljke sa slatkim mirisom grupisane su zajedno.

Pored toga što je napisao Bencao Gangmu, Li je bio jedan od prvih kineskih lekara koji je prepoznao način lečenja napada žučne kese, koje je čečio ledom kako bi suzbio groznicu i parom i fumigantima kojima je sprečevao širenje zaraze.
Li je takođe ukazivao na značaj preventivne medicine, rečima...izlečiti bolest je kao čekati dok neko ne ožedni pre nego što iskopa bunar...i nabrojao preko 500 tretmana za održavanje dobrog zdravlja i jačanje tela, od kojih je 50 izmislio sam.

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Bista Li Čidžen u Pekinškom univerzitetu
    Bista Li Čidžen u Pekinškom univerzitetu
  • Bista Li Čidžen u botaničkoj bašti Qizhou, Hubei
    Bista Li Čidžen u botaničkoj bašti Qizhou, Hubei
  • Zbornik Materja medika koji je napisao Li Čidžen tokom kineske dinastije Ming.
    Zbornik Materja medika koji je napisao Li Čidžen tokom kineske dinastije Ming.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Huang R, 1587 A Year of No Significance: The Ming Dynasty in Decline, 1981 Yale University Press, New Haven, CT.
  2. ^ S Y, Tan. „Medicine in Stamps Li Shih-Chen (1518-1593): Herbalist of Renown” (PDF). Singapore Med J 2003 Vol 44(7) : 338-339. Pristupljeno 9. 2. 2021. 
  3. ^ a b v g d đ „Li Shizhen - Famous Chinese Physicians - Chinese Medicine and Chinese Herb”. www.famouschinese.com. Pristupljeno 2021-02-09. 
  4. ^ Wang Zhenguo, Chen Ping, and Xie Peiping, History and Development of Traditional Chinese Medicine, 1999 Science Press, Beijing.
  5. ^ Wu Li: Li Shih-Chen, the Distinguished Naturalist, J TCM 1983; 3:323-328
  6. ^ a b v g d đ „Li Shizhen: Scholar Worthy of Emulation”. www.itmonline.org. Pristupljeno 2021-02-25. 
  7. ^ Li, Wanmao and Chen, Guoying (1990) Lishizhenite - A new zinc sulphate mineral. Acta Mineralogica Sinica: 10(4): 299-305
  8. ^ Lu Gwei-djen, China’s greatest naturalist: a brief biography of Li Shizhen, American Journal of Chinese Medicine 1976; 4(3): 209-218.

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • The Yellow Emperor’s Classic of Internal Medicine by Ilza Veith, 1972;
  • Chinese Medicinal Herbs by Li Shih-Chen, 1973;
  • Lu, GD: China’s Greatest Naturalist: A Brief Biography of Li Shih-Chen, Am J Chinese Med 1976; 4:209-218;
  • A History of Chinese Medicine by Dominique Hoizey & Marie-Joseph Hoizey, 1988;
  • Chinese Natural Cures by Henry C. Lu, 1994.
  • Wong Chimin and Wu Lien-Teh, History of Chinese Medicine, 1973 AMS Press, Inc., New York.
  • Sai HM, Medicine in China, 1965 Hamdard Academy, Karachi, Pakistan.
  • Hsu HY, et al., Oriental Materia Medica, 1980 Oriental Healing Arts Institute, Long Beach, CA.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ли_Чиџен&oldid=27546398”