Muzej Srpskog lekarskog društva
| Muzej Srpskog lekarskog društva | |
|---|---|
| Muzej nauke i tehnike – Odeljenje Muzej Srpskog lekarskog društva | |
 | |
| Osnivanje | 1955. |
| Lokacija | Beograd Srbija |
| Vrsta | muzej |
| Direktor | Sonja Zimonić |
| Adresa | Džordža Vašingtona 19 |
| Veb-sajt | Muzej nauke i tehnike Beograd |
Muzej Srpskog lekarskog društva ili pun naziv Muzej nauke i tehnike – Odeljenje Muzej Srpskog lekarskog društva je prva ustanova te vrste u Srbiji, koja je osnovan 1955. godine na inicijativu prof. dr Vladimira Stanojevića, lekara i istoričara medicine. Osnivanjem Muzeja imalo je za cilj nastavljanje tradicija prikupljanja i čuvanja medicinskih predmeta u Srpskom lekarskom društvu, koji datiraju od 1872. godine, i edukacija budućih medicinskih radnika i šire kulturne i naučne javnosti. Tako je Muzej srpske medicine Srpskog lekarskog društva osnovan na početku druge polovine 20. veka postao jedini medicinsko-istorijski muzej sa misijom prikazivanja razvojnog puta medicine u Srbiji u širokom vremenskom okviru od srednjeg veka do savremenog doba.[1]
Muzej je u svom trajanju imao dva aktivna perioda (1955—1978. i 1990—2010) i period u kojem je bio zatvoren (1979—1990). Sekcija za istoriju medicine SLD je u periodu 1955—2010. godine imala kontinuitet u postojanju.[2][3] Od 2010. godine Muzej Srpskog lekarskog društva se de facto nalazi u sastavu Muzeja nauke i tehnike u Beogradu.[4]
Opšta razmatranja o Muzealizacija istorije medicine u Srbiji
[uredi | uredi izvor]U 19. veku kada su se na stranim univerzitetima, od kojih su neki imali i viševekovnu tradiciju, rađale moderne medicinske discipline, u Srbiji su tek građeni sistem državne uprave i obrazovne, zdravstvene i kulturne ustanove. Međutim Srbija nije u potpunosti nazadovala. Pet godina nakon pravnog uređenja države na osnovu Četvrtog hatišerifa (Turskog ustava, 1838/39) i organizacije zdravstvene službe, osnovan je „Muzeum redkosti”, koji je bio zamišljen kao moderan muzej u funkciji stručnog usavršavanja lekara, naučnog istraživanja i obrazovanja šire javnosti: On je nastao po ugledu na dva bečka muzeja – Patološko-anatomski i Prirodnjački muzej, Muzeum redkosti je bio zamišljen kao moderan muzej u funkciji stručnog usavršavanja lekara, naučnog istraživanja i obrazovanja šire javnosti.[5]
Međutim na tom putu razvoja muzeja medicine, u Srbiji, u kojoj je sredinom 19. veka radilo tek dvadesetak lekara, nije bilo profesionalnih snaga i uslova za praćenje novih naučnih pravaca i razvijanje samostalnog naučnog rada. Isti je razlog ograničavao i rast prirodnjačkih zbirki Muzeja i njihovu sistematizaciju prema modernim kriterijumima. Naime, u to vreme je u stranim prirodnjačkim muzejima koncept sabiranja retkosti uglavnom bio zamenjen naučnim predstavljanjem procesa razvića i sistema prirode.
Muzeum redkosti, za koji su njegovi osnivači Lindenmajer i Birg smatrali da „velike polze obećava što će ne samo poučeniju u ljekarskom smislu, no i razvitku uma uobšte služiti“, imao je pojedine elemente kabineta prirodnih retkosti i bio je kombinacija prirodnjačkog muzeja i muzeja u funkciji medicinskoh obrazovanja.
Kada je osnivano Srpsko lekarsko društvo, kao centar za stručno usavršavanje lekara, kolekcioniranje mnogih knjiga, predmeta i patoloških preparata dobilo je svoju potpunu svrhu. U tom cilju radi sveobuhvatnog sagledavanja fenomena kolekcioniranja u oblasti medicine i mogućnosti proveravanja i utvrđivanja uticaja koji su u tom pogledu imali kulturni i naučni obrasci prenošeni iz zapadnoevropskih zemalja u Srbiju, sve više je nametala potrebu da se u Beogradu osnuje Muzej srpskog lekarskog društva, koji bi objedinio zbirke Muzeumaa redkosti i Zbirke preparata SLD. Njegovo osnovanje imalo je za cilj da se kroz sačuvane i proučene kolekcionirske predmeta povezane sa lečenjem i očuvanjem zdravlja, prvo osnuje jedna moderna muzejska institucija, a zatim i specijalizovana muzejska institucija, koja bi prethodila organizaciji akademskog obrazovanja iz oblasti medicine.
Do danas su detaljno istraženi motivi, istorijske okolnosti, a zatim i kulturni, društveni, naučni i politički uticaji koji su uokvirili postanak i razvoj medicinskih zbirki i Muzeja Srpskog lekarskog društva, počev od prvog muzeja – Muzeuma redkosti u Beogradu (1844), preko zbirki i muzeja koji su potom nastajali kao izraz različitih potreba kao što su medicinsko obrazovanje, zdravstveno prosvećivanje naroda i čuvanje i predstavljanje nacionalne kulturne i naučne baštine iz oblasti medicine, i predstavljeni u brojnim studijama.[6]
Zahvaljujući jednoj velikoj plejadi ličnosti a posebno prof. dr Vladimiru Stanojeviću, lekaru i istoričara medicine, čijom inicijativom i zalaganjem je osnovana 1955. godine prva ustanova te vrste u Srbiji, u narednim godina i decenija, ostvarivalo su svoje poslanje medicinski muzeji i zbirke u Srbiji.[7]
| „ | U pogledu vremena i motiva osnivanja, kao i namene, postoji značajan stepen korelacije između medicinskih zbirki i muzeja u zapadnom svetu i ovih koji su nastajali u Srbiji od sredine 19. veka. U njima posebna pažnja je posvećena proučavanju istoriografije istorije medicine u Srbiji, kao i utvrđivanju uticaja koji je pristup izučavanju istorije medicine, u smislu definisanja istraživačkih tema, imao na procese muzealizacije istorije medicine. Ovi problemi, koji do sada nisu privlačili pažnju istraživača, ispitivani su na primeru Muzeja srpske medicine Srpskog nlekarskog društva koji je tokom druge polovine 20. veka bio jedini medicinsko- istorijski muzej sa misijom prikazivanja razvojnog puta medicine u Srbiji u širokom vremenskom okviru od srednjeg veka do savremenog doba.[6] | ” |
Periodi u radu muzeja
[uredi | uredi izvor].jpg)
U toku svoje istorije, Muzej srpske medicine SLD imao je tri perioda rada i jedan dvanaestogodišnji period, između prvog i drugog perioda, u toku kojeg je muzej bio zatvoren.[8]
Prvi period (1955—1978)
[uredi | uredi izvor]Obuhvatao je vreme od osnivanja Muzeja do 1978. godine. Muzej i njegova prva postavka tada se nalazila u „Lekarskom domu” SLD, na Zelenom Vencu u Beogradu, a bila je pod upravom dr Vladimira Stanojevića, koji je muzejskom radu posveti sve svoje slobodno vreme, baveći se njim "kao hobijem".[9]
Rad Muzeja, u prvom periodu, pretežno se ograničavao na izdavanje arhivske građe istraživačima i na sakuppljanje i izlaganje predmeta. Stalne muzejske postavke, i pored povremenih dopuna, nije se menjala tokom godina, jer su njeni kreator smatrali „da je jednom formirana stalna postavka glavna i trajna privlačna snaga Muzeja. U ovom obliu i načinu rada Muzej je prvom periodu njegovog postojanja rada prevashodno bio „institucija u službi sopstvenog sadržaja“,[10] „mesto susreta i sastanaka članova Sekcije za istoriju medicine i farmacije, i mesto za istraživanje arhivskih dokumenata i rukopisa.”
| „ | Upravo zato, on je pre imao formu kluba naučnika nego što je bio muzejska institucija za razvijenom stručnom delatnošću. | ” |
Prestanak rada muzeja (1978—1990)
[uredi | uredi izvor]Nakon Stanojevićeve smrti, 1978. godine, Muzej je zatvoren. Kako je Muzej početkom osamdesetih godina njegovim zatvaranjem izgubio svoju namenu, njegova prostorija korišćena je u druge svrhe – za probe Sekcije za umetnost, za održavanje koktela pojedinih Sekcija i kao magacin za nepotrebne stvari. Sekcija za istoriju medicine pokušavala je u više navrata da stane na put takvim pojavama i da obnovi rad Muzeja.
Drugi period (1990—2007/10)
[uredi | uredi izvor]Drugi period u razvoju muzeja odvijao se pod snažnim uticajem; sa jedne strane svetskog trenda menjanja koncepcije rada muzej medicine u 20. veku, a sa druge strane pod uticajem raspada jugoslovenske države, građanskog rata, finansijske krize i međunarodne izolacije Srbije i Naučna društva istoričara medicine, i jugoslovensko i srpsko, prestala su sa radom, a takođe i Sekcija za istoriju medicine SLD i na kraju pod uticajem preseljenja Srpsko lekarsko društvo i Muzeja u zgradu Prve varoške bolnice.[a].
Muzejski rad je u poslednjoj deceniji 20. veka počivao je samo na jednom čoveku, dr Pavloviću, koji je u skladu sa okolnostima i svojim mogućnostima ulagao trud da unapredi Muzej, „koji je pod njegovim rukovodstvom, tek tada dobio karakteristike tradicionalnog muzeja, odnosno muzeja drugog talasa, što se ogleda u pažnji koja je u daleko većoj meri nego ranije bila posvećena muzejskim predmetima, zatim u otvaranju muzeja prema široj javnosti i u češće organizovanim programskim aktivnostima.”
A reorganizacija Muzeja je počelo tao što je Naučno društvo Srbije angažovalo stručna osobe za poslove izrade koncepcije i realizacije nove stalne postavke Muzeja na čelu sa Rankom Barišićem, tada u zvanju višeg kustosa Etnografskog muzeja u Beogradu, koji je bio član Naučnog društva. Uz njegovu stručnu pomoć, dr Budimir Pavlović,[b], 1990. godine, priredio je drugu stalnu postavku Muzeja od njegovog osnivanja, pod nazivom Temelji medicine u Srba, koja je ovoga puta bila smeštena u prostoru levog krila prizemlja, nekadašnje zgrade Prve varoške bolnice, na oko 340 kvadratnih metara.[v]
U periodu u kojem je dr Pavlović rukovodio Muzejom (1990—2010) značajno je uvećan muzejski fond (medicinskim instrumentima, aparatima i uređajima, arhivskim dokumentima i medicinskim publikacijama), najviše zahvaljujući darodavcima članovima SLD, njihovih porodica i zdravstvenih ustanova.
- Reorganizacija Muzeja
Nakon osnivanja Zajednici naučno-tehničkih muzeja Srbije, u njen sastav 1991. godine, ulazi i Muzej srpske medicine SLD. Zajednica je formirana kao stručno telo koje okuplja naučne i tehničke muzeje u Srbiji sa zadacima saradnje na poslovima prikupljanja eksponata i dokumentacije, organizovanja centralnog registra zbirki u posedu članova Zajednice; organizovanja zajedničkog predstavljanja u cilju popularizacije određenih tema iz oblasti nauke i tehnike i dr.
Treći period (od 2007/10)
[uredi | uredi izvor]Na predlog Muzeja nauke i tehnike Srpskom lekarskom društvu „da u cilju zaštite kulturnog nasleđa koje čini fond Muzeja srpske medicine SLD, Muzej nauke i tehnike preuzme staranje o muzejskom fondu”, Predsedništvo SLD je 4. maja 2007. godine prihvatilo predlog i donelo odluku o integrisanju Muzeja srpske medicine SLD u Muzej nauke i tehnike.
Kao posebne organizacione jedinice Muzej nauke i tehnike Muzeja srpske medicine SLD je postao 30. oktobra 2007. godine.
Nakon stručno-naučne obrade predmeta, muzej je počeo da radi pod nazivom Muzeja nauke i tehnike – Odeljenje Muzej Srpskog lekarskog društva, Nakon pet godina od ulaska u sastav Muzeja nauke i tehnike, popisana je sva muzejska imovima i Formirana je nova stalna postavka Medicina u Srbiji kroz vekove, autora dr Jelene Jovanović Simić, koja je otvorena u zgradi Prve varoške bolnice 27. marta 2012. godine. Pored dr Jelena Jovanović Simić, autor izložbe; u timu za izradu ove postavke bili su angažovani i Zoran Đorđević, akademski dizajner i autor postavke i Zoran Lević, kustos-konzervator.
Položaj i razmeštaj
[uredi | uredi izvor]Muzej je smešten u zgradi Srpskog lekarskog društva, u ulici Džordža Vašingtona 19, nekadašnjoj Prvoj varoškoj bolnici. Zgrada ima status spomenika kulture od velikog značaja i pored muzeja ona je danas i sedište Srpskog lekarskog društva.
Zgrada je izgrađena 1. maja 1868. godine na zemljištu koje su poklonili knez Mihajlo i Ilija Milosavljević Kolarac, dok su novčane priloge za njenu izgradnju dali su mnogi građani. Izgrađena je sazidana po projektu Jovana Frencla, u eklektičkom stilu sa elementima romaničke i gotičke arhitekture i arhitekture renesanse. Prilikom izgradnje autori projeta primenjenili su moderna tehnička rešenja ventilacije, grejanja bolesničkih soba i snabdevanja hladnom i toplom vodom. U njoj je svečano otvorena Bolnice varoši i okruga Beograda, aprvi upravnik bio je dr Jovan Valenta. U zgradi su jedno vreme bile smeštene Opšta državna bolnica, a kasnije i Klinika za očne bolesti. U njoj su lečili i operisali doajeni srpske medicine dr Vladan Đorđević, dr Laza Lazarević, dr Vojislav Subotić, dr Đorđe Nešić... Tu su se školovale generacije lekara....[11]
Na ovoj lokaciji Muzej je svečano otvoren 27. marta 2012. godine, kao nova stalna postavka Muzeja nauke i tehnike – Odeljenje Muzej Srpskog lekarskog društva.
Autori postavke
[uredi | uredi izvor]Autor izložbe pod nazivom „Medicina u Srbiji kroz vekove” je dr Jelena Jovanović-Simić, a autor postavke Zoran Đorđević, akademski slikar.
Opis muzejske postavke
[uredi | uredi izvor]
Trenutna izložbena postavka „Medicina u Srbiji kroz vekove” hronološki je prikaz razvoja medicine na tlu Srbije od perioda kasnog paleolita do današnjih dana.
- Medicina u na tlu Srbije pre doseljavanja Srba
Predmetima iz zbirki Paleopatologija i Rimski medicinski instrumenti, svedoče o postojanju bolesti ali i načinima lečenja ljudi. Artefaktima iz ovog periodaa predstavljena su prva naseljavanja Srba. Najstariji eksponat na izložbi, lakatna kost Kromanjonca sa saniranim prelomom,[g] datiraa od pre više od 7.000 godina.
Posebno mesto u ovoj zbirci imaju Paleopatološka kolekcija (poklon profesora Srboljuba Živanovića) i Zbirka rimskih hirurških i kozmetičkih sredstava (poklon porodice poznatog srpskog hirurga, profesora Isidora Papa).
- Srednjovekovna medicina
Srednjovekovna medicina na prostoru Srbije predstavljena je artefaktima koji ilustruju lečenje u periodu srednjeg veka, od prvih manastirskih bolnica koje je ustanovio Sveti Sava, uz prikaze tradicionalnih načina lečenja.
- Medicina u obnovljenoj Srbiji
Dokumentima, fotografijama, medicinskim instrumentima, aparatima i priborom prikazan je razvojni put zdravstva i medicine u obnovljenoj Srbiji, nakon oslobošenja od Osmanlija. Ovaj deo muzejske postavke obuhvata formiranje lekarskog kadra i dolazak u Srbiju prvih srpskih školovanih doktora medicine, kao i osnivanje prvih zdravstvenih ustanova – bolnica, karantina, apoteka,...
- Srpsko lekarsko društvo
Posebno je istaknut značaj Srpskog lekarskog društva, [d] koje je do osnivanja prvog medicinskog fakulteta bilo jedino mesto stručnog usavršavanja lekara u Srbiji, a njegov rad je predstavljen prvim medicinskim publikacijama, fotografijama, doktorskim diplomama i ličnim predmetima članova.
- Velika medicinska otkrića, medicinski aparati i oprema
Izložbom su obuhvaćena velika medicinska otkrića 19. veka – anestezija, antisepsa i asepsa, rendgenski zraci i njihovo uvođenje u medicinsku praksu u Srbiji. Posebno mesto na izložbi imaju instrumenti i aparati koji su se nekada koristili a danas se više ne koriste (brizgalica za direktnu transfuziju krvi, aparat za veštački pneumotoraks, instrumenti za embriotomiju), ali i originalni instrumenti izrađeni po idejama srpskih lekara.
U ovoj zbirci posebno mesto imaju veliki elektromagnet za uklanjanje magnetnih stranih tela iz oka (izgrađen prema ideji profesora Đorđe Nešić, doajen srpske oftalmologije); stomatološka ordinacija od kraja 19. veka; rendgen aparat (prva dva rendgen aparata stigli su u Srbiju 1899. i bili su instalirani jedan u Beogradu, u kabinetu prof. dr Đorđa Stanojevića u Velikoj školi, a drugi u Šapcu, u ordinaciji dr Avrama Vinavera). Posebno je važan i instrument za embriotransfer – aspirator blastociste, patent dr Petra Radovića, koji je prvi u svetu došao na ideju transplantacije ljudskog embriona. U postavci su i patenti prof. Mitkovića i prof. Baščarevića (fiksatori za duge kosti), kao i predmeti koje je koristio u svom radu akademik Sava Perović.
- Zdravstveno prosvećivanje i školovanje kadrova
O zdravstvenom prosvećivanju i razvoju ustanova preventivne medicine, osnivanju beogradskog Medicinskog fakulteta i Ministarstva zdravlja, koji su obeležili prve decenije 20. veka, svedoče publikacije, dokumenta, skripta s predavanjima, medicinski uređaji i aparati lekara i prvih profesora ovog fakulteta – Milana Jovanovića Batuta, Nika Miljanića, Aleksandra Kostića, Đorđa Nešića,...
Posebno mesto u ovoj zbirci imaju diplome srpskih doktora medicine iz 19. veka, prvi medicinski udžbenici objavljeni na srpskom u 18. i 19. veku i lični predmeti srpskih lekara.[12]
- Vojnosanitetska služba i njen rad tokom ratova u 19. i 20. veku
U okviru posebne celine prikazani su razvoj vojnosanitetske službe i njen rad tokom ratova u 19. i 20. veku.
- Deo eksponata iz Muzejske kolekcije
-
Testera za otvaranje kičmenog stuba koja je korišćena u obdukcijama leševa (oko 1900) -
Neke od knjiga Jovana Stejića, prvog srpskog lekara -
Prvi sudskomedicinski preparat kičmenog stuba (1898) -
Osnivači Srpskog lekarskog društva -
Uniforma medicinske sestre iz Prvog svetskog rata -
Sušenje lekovitog bilja -
Različiti lekarski instrumenti -
Prvi uređaji za anesteziju -
Plaketa Petru Bosniću za zasluge u razvoju -
Prva i poslednja doza Penicilina proizvedena u Galenici -
Spoljni fiksator u ortopediji, svetski priznat pronalazak niškog ortopeda Milorada Mitkovića
.jpg)
.Dr_Eduard_Michel_IMG_2046_(2).jpg)
Radno vreme
[uredi | uredi izvor]Muzej je otvoren za posetioce svakog dana, osim ponedeljka, od 10:00 do 20:00 časova.
Vidi još
[uredi | uredi izvor]- Medicinski muzej
- Muzeum redkosti pri vojnoj bolnici u Beogradu
- Zbirka preparata Srpskog lekarskog društva
- Muzej nauke i tehnike Beograd
- Srpsko lekarsko društvo
- Spisak muzeja u Beogradu
- Muzej anatomije čoveka Medicinskog fakulteta u Beogradu
Napomene
[uredi | uredi izvor]- ^ Pod nazivom Prva varoška bolnica u Beogradu u Registru spomenika kulture Republike Srbije vodi se zgrada koja je u javnosti poznata pod nazivom poslednjeg korisnika – Očne klinike današnjeg Kliničkog centra Srbije. Kada je izgrađena, 1868. godine, zgrada je imala naziv prema svojoj funkciji – Bolnica varoši i okruga Beograda, a 1881. godine pretvorena je u Opštu državnu bolnicu
- ^ Tadašnji predsednik Sekcije za istoriju medicine SLD i novi kustos Muzeja
- ^ „Ozbiljan nedostatak izložbe postavke predstavljalo je odsustvo tekstualnih legendi uz tematske celine koje bi joj dale kontekst, a takođe i nedostatak legendi za većinu izloženih predmeta.”
- ^ Starost lakatne kosti Kromanjonca odredio je prof. dr Srboljub Živanović radiokarbonskom metodom
- ^ Srpsko lekarsko društvo osnovano je 1872. godine na inicijativu dr Vladana Đorđevića.
Izvori
[uredi | uredi izvor]- ^ Vojislav Marjanović „Naša muzejska i arhivska građa“, Srpski arhiv za celokupno lekarstvo, poseban otisak 11 (1955).
- ^ Mileta Ignjatovića Izučavanje istorije vojnemedicine i hirurgije. Vojnosanitetski pregled 2002
- ^ Izučavanje istorije medicine u Srbiji, Zbornik sažetaka Timočki medicinski glasnik, Vol 38, 2013.
- ^ „Muzej, Srpsko lekarsko društvo”. Srpsko lekarsko društvo. Arhivirano iz originala 19. 02. 2017. g. Pristupljeno 19. 2. 2017.
- ^ Jelena Jovanović Simić, Muzealizacija istorije medicine u Srbiji - doktorska disertacija, Univerzitet u Beogradu, 2015.
- ^ a b Jovanović Simić, Jelena. „Muzealizacija istorije medicine u Srbiji”. RDuS portal, 2015. Pristupljeno 21. 2. 2017.
- ^ Stanojević, V. O postanku Muzeja srpske medicine Srpskog lekarskog društva, Srp Arh Celok Lek / 1955 / 83 / 11 / 1355 – 1361
- ^ Jovanović Simić, Jelena. „MUZEJ NAUKE I TEHNIKE ODELjENjE MUZEJ SRPSKOG LEKARSKOG DRUŠTVA”. Pristupljeno 23. 2. 2017.
- ^ Vladimir Stanojević, „Četvrt veka rada Sekcije za istoriju medicine i farmacije i Muzeja Srpskog lekarskog društva“, Srpski arhiv za celokupno lekarstvo, 1976, 9:697.
- ^ Tomislav Šola, Prema totalnom muzeju (Beograd: Centar za muzeologiju i heritologiju Filozofskog fakulteta, 2011, 114.
- ^ „Istorijat zgrade – Prva varoška bolnica: Muzej nauke i tehnike - Odeljenje Muzej Srpskog lekarskog društva”. Muzej nauke i tehnike - Odeljenje Muzej Srpskog lekarskog društva. Arhivirano iz originala 14. 04. 2016. g. Pristupljeno 19. 2. 2017.
- ^ Jelena Jovanović Simić, MUZEJ SRPSKE MEDICINE SRPSKOG LEKARSKOG DRUŠTVA, Povijesnomedicinski muzeji, Acta med-hist Adriat 2006;4(2);323-330
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Jelena Jovanović Simić, Muzealizacija istorije medicine u Srbiji - doktorska disertacija, Univerzitet u Beogradu, 2015.
