Napad otrovnim gasom na Halabdžu

Napad otrovnim gasom na Halabdžu, poznat i kao Krvavi petak je bio incident koji se desio 16. marta 1988. godine tokom posljednjih dana Iransko-iračkog rata, kada je upotrijebljeno hemijsko oružje od strane iračkih vladinih snaga u kurdskom gradu Halabdži, u Iračkom Kurdistanu.

U napadu je brzo ubijeno hiljade ljudi (oko 5 000 mrtvih) i povrijeđeno oko 11 000, uglavnom civila. Incident, koji je zvanično definisan kao genocid nad kurdskim narodom u Iraku, je najveći napad hemijskim oružjem uperen protiv civilno-naseljenog mjesta u istoriji.

Genocid u Halabdži je priznat kao odvojen događaj od Anfalskog genocida, sprovedenog protiv Kurda od strane režima Sadama Huseina. Visoki irački krivični sud priznao je ovaj masakr kao genocid 1. marta 2010, a donošenje odluke je pozdravljeno od strane Kurdske regionalne vlade. Kanadski parlament je osudio ovaj zločin kao zločin protiv čovječnosti.

Pozadina

Ovaj događaj je istorijski odvojen od operacije Anfal (1986-1989, kampanja koju je sproveo režim Sadama Huseina u cilju terorisanja kurdskog seoskog stanovništva i pobune Pešmerga na brutalan način) i iranskih vojnika koji su bili u savezu sa pobunjencima koji su takođe bili uključeni u događaje oko Halabdže. Ipak, žrtve ove tragedije se često pripisuju broju mrtvih u operaciji Anfal, koju karakteriše široka i neselektivna upotreba hemijskog oružja od strane Iraka.

Hemijski napadi

Petočasovni napadi su počeli u ranim večernjim satima 16. marta 1988. kada su irački avioni MiG i Miraž počeli bombardovati hemijskim bombama stambene oblasti Halabdže, daleko od opkoljene iračke vojne baze na periferiji grada. Prema regionalnim komandantima kurdskih pobunjeničkih snaga, irački avioni su sproveli 14 bombardovanja, u svakoj seriji od 7 do 8 aviona, a helikopteri koji su koordinisali operacijom su takođe viđeni. Na grad su bacani kokteli otrovnih gasova koji se sastojao od bojnog otrova iperita i nervnih agenasa sarina, tabuna, i "VX".

Preživjeli kažu da je gas imao miris slatke jabuke, a da su ljudi umirali na više načina, što ukazuje na kombinacije otrovnih hemikalija (neki od žrtava su „samo padali mrti“, drugi su „umrli od smijeha“, dok su ostali umirali nekoliko minuta, prvo od „opekotina i plikova“ ili kašljanjem do povraćanja zelenog sadržaja. Neki izvori ukazuju na postojanje vodonik cijanida u krvi žrtava (većina ranjenika je odvedena u bolnicu u Teheranu gdje su patili zbog izlaganja otrovnom gasu iperitu).

Istraga

Prve slike poslije napada su preuzete od tri iranska novinara, koji su kasnije dali te slike svim novinama u Iranu. Film o zločinu je takođe prikazan širom svijeta preko informativnih programa. Neke od prvih slika su preuzete od iranskog fotografa Kavea Golgestana. Pozivajući se na scene iz Halabdže, on je opisao scenu Gaju Danmoru iz Fajnenšel Tajmsa. Kave je bio oko 8 kilometara izvan Halabdže u vojnom helikopteru kada su irački MiG-ovi 23 nadletjeli. " To nije bilo veliko kao nuklearna pečurka, ali jeste kao nekoliko manjih: to je bio gust dim“, rekao je. Bio je šokiran scenama koje je vidio dolaskom u grad, iako je vidio gasne napade prije početka britalnog Iransko-iračkog rata.

Vlada Sadama Huseina je za napad zvanično oktivila Iran. Međunarodni odgovor u to vrijeme je bio prigušen, a SAD su predložile Iran kao odgovornog za napad. Sjedinjene Države, koje su tada bile saveznik Iraka u ratu sa Iranom, rekle su sa slike ne mogu biti verifikovane da je odgovornost na Iraku.

Posljedice

Razaranje i djelimična obnova grada

Nakon što je grad oslobođen od ruku iranskih i kurdskih snaga, iračke trupe u NBH (engl. NBC: Nuklearno, biološko, hemijsko) odijelima su ušle u Halabdžu da prouče efikasnost svog napada i oružja. Grad, koji je obilovao nesahranjenim mrtvima, bio je sistematski uništen od strane iračkih bildožera i eksplozivom. Godine 2003. tu je živjelo 50 000 ljudi, prema 80 hiljada iz 1988. godine. Od 2008. godine vjeruje se da u Halabdži postoji još neotkrivena masovna grobnica.

Potencijalne medicinske i genetske posljedice

U anketama lokalnih ljekara, veći procenat medicinskih poremećaja, pobačaja (14 puta više), raka debelog crijeva (10 puta više), pronađeno je u Halabdži i upoređeno sa kurdskim mjestom u Iraku, Čamčamalom. Osim toga, „drugi oblici raka, respiratorna oboljenja, kožni i očni problemi, poremećaji plodnosti i reprodukcije znatno su veći u Halabdži i ostalim područjima napadnutim hemijskim oružjem“, kažu Fuad Baban i ostali doktori. Za one koji su preživjeli napad, ili bili lakše ranjeni tada, a kasnije imali medicinske probleme, ljekari vjeruju da se to razvilo iz hemikalija, i postoji bojazan da će napad imati trajan uticaj na gene kurdske populacije, jer preliminarne ankete pokazuju povećanje stope poremećaja pri rođenju.

Suđenja

Dana 23. decembra 2005. holandski sud je osudio Fransa van Anrata, biznismena koji je kupio hemikalije na svjetskom tržištu i prodao ih režimu Sadama Huseina, na 15 godina zatvora. Holandski sud presudio je da je Sadam počinio genocid nad stanovnicima Halabdže, i to je prvi put da je taj napad opisan kao genocid. Dvanaestog marta 2008. vlada u Iraku objavila je da preuzima dalje akcije protiv dobavljača hemikalija koje su se koristile u napadu.

I Sadam Husein i njegov rođak Ali Hasan al-Madžid (koji je komandovao iračkim snagama u sjevernom Iraku u to vrijeme, i zbog toga dobio nadimak „Hemijski Ali") osuđeni su od strane iračkog specijalnog suda za zločine protiv čovječnosti, u vezi sa događajima u Halabdži. Međutim, trebalo mu se suditi za 500 optužnica za zločine počinjene za vremena njegovog režima, ali je osuđen na smrt na osnovu samo jedne optužnice, za slučaj masovnog ubistva šiitskih muslimana iz sela Dudžail 1982. godine. Među nekoliko dokumenata koje je Husein otkrio tokom suđenja bio je i memorandum iz 1987. godine iz iračke vojne obavještajne službe kojim traži dozvolu od kancelarije predsjednika da koristi gas iperit i nervni agens sarin protiv Kurda. Drugi dokument bio je da je Sadam naredio vojnim obavještajcima da proučavaju mogućnost „iznenadnog napada“ pomoću takvog oružja protiv iranskih i kurdskih snaga. Interni memorandum napisan od strane vojne obavještaje službe potvrđuje da je dobio odobrenje iz kabineta predsjednika za napad pomoću „specijalne municije“ i naglasio da nijedan napad neće biti pokrenut bez prethodnog obavještavanja predsjednika.

Ali Hasan al-Madžid ("Hemijski Ali") je osuđen na smrt vješanjem od strane iračkog suda u januaru 2010, nakon što je proglašen krivim za masakr u Halabdži. Madžid je prvi put osuđen na vješanje 2007. za svoju ulogu u vojnoj kamšanji protiv Kurda 1988, pod kodnim nazivom Operacija Anfal, u 2008. on je dva puta dobio smrtnu kaznu za zločine protiv iračkih šiitskih muslimana, posebno zbog njegove uloge u suzbijanju pobune na jugu Iraka 1991. i njegovog učešća u ubistvima 1999. u Sadr Sitiju (tada Sadam Siti) okrugu Bagdada. Pogubljen je 25. januara 2010.