Podzemni grad

Podzemni grad se nalazi u Malom Zvorniku, građen je kao tajno sklonište vojske Kraljevine Jugoslavije i kraljevo ratno komandno mesto i za duži boravak većeg broja ljudi pod zemljom. Gradnja je počela 1931. godine i trajala je sve do ubistva kralja Aleksandra I Karađorđevića u Marseju 1934. godine i do tada je urađeno oko dve trećine skloništa.^[1]^[2]

Pristup planu podzemnog kompleksa koji je nosio šifrovano ime „Kamena devojka” imalo je svega petoro ljudi u Kraljevini. Podzemni lavirint su kopali i betonirali robijaši, dovođeni i odvođeni noću, tako da nisu znali ni gde se nalaze, ni šta grade. Tačna namena i plan korišćenja ostali su do danas nepoznati, jer dokumenti o ovom tajnom projektu dosad još nisu otkriveni.^[3]

Položaj i opis

Sklonište se nalazi nedaleko od pešačkog mosta na Drini, u stenovitom brdu. Do prestanka radova je izgrađeno 75 prostorija i nekoliko kilometara saobraćajnica koje ih povezuju, kao i sistem za vodosnabdevanje, sa dvanaest ulaza prema reci Drini. Da je kompleks trebalo da se prostire na mnogo većoj površini, ukazuje jedan od hodnika duži od 20 kilometara. Korišćeno je samo jednom, 0d 7. do 9. aprila 1941. godine, kada je pre odlaska u izbeglištvo, svoju poslednju noć u Srbiji, u nedovršenom skloništu, proveo mladi Petar II Karađorđević. Tu je održana i poslednja sednica Vlade Kraljevine Jugoslavije, pre odlaska, preko Han Pijeska, Pala i Nikšića u emigraciju.

Duž oko kilometar i po hodnika nalaze se prostorije, sobe, sale, kabinet, dvorane koje su izmalterisane i okrečene u belo i koje je trebalo da prime, po završetku gradnje, od tri do pet hiljada ljudi sa svim uslovima za nesmetan boravak pod tonama stena. Tu je i kapela sa mestom za oltar, jedina, ornamentom duž zida ukrašena prostorija. U prostorijama nema nameštaja, jer je opljačkan tokom i posle Drugog svetskog rata. Pokradeno je sve što se moglo odneti, uključujući električne i vodovodne instalacije i tri masivne ukrasne „kraljeve česme” koje su po nekim tvrdnjama bile pozlaćene.

U podzemnim prostorijama uopšte nije hladno, temperatura je od 14 do 16 °C, a vlage ima vrlo malo. Ceo taj prostor su prirodno šuplje stene koje su dodatno izdubljene. Još se istražuje šta se sve nalazi u sedamdesetak prostorija, dok je opština Mali Zvornik značajna uložila sredstva u osvetljenje i adaptaciju i ponudila kao jedinstvenu turističku atrakciju.

Na nepun kilometar od glavnog ulaza, nalazi se podzemna crkva u steni koju su uradili graditelji. Crkva je u fazi adaptaciji i u kojoj se obavlja bogosluženje.^[4]