Sinagoga u Karlovcu
| Sinagoga u Karlovcu | |
|---|---|
| Osnovne informacije | |
| Lokacija | Karlovac Hrvatska |
| Religija | judaizam |
| Obred | sefardski |
Sinagoga u Karlovcu bila je jedna od tridesetak sinagoga sazidanih tokom 19. veka u tadašnjoj državi Kraljevina Hrvatska i Slavonija (mađ. Horvát-Szlavónia Királyság, nem. Königreich Kroatien und Slawonien) koja je bila nominalno autonomna kraljevina unutar Kraljevine Ugarske u sastavu Austrougarske monarhije. Tada je sinagoga pripadala Zemljama krune Svetog Stefana, odnosno mađarskom delu Monarhije, u kojem je poglavar doma Habsburgovaca vladao kao kralj.[1]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Prvi molitveni dom Jevreja u Karlovcu snovan je u prvoj polovini 19. veka u privatnoj kući u Florijanskoj ulici. Jevrejska zajednica je kuću iznajmila od Josipa Smenderovca, jer Jevreji nisu smeli da poseduju nekretnine do carskog dekreta 1859. godine.
Nakon što je jevrejska verska zajednica Karlovac ekonomski ojačana u drugoj polovini 19. veka, i nakon što je carski dekret iz 1859. dao Jevrejima mogućnost da kupuju nekretnine, jevrejska zajednica je odlučila da izgradi sopstvenu sinagogu. Zemljište je kupljeno 1870. godine u današnjoj Šebetićevoj ulici za 2.000 ondašnjih forinti.[2]
Te godine predsednik jevrejske verske zajednice bio je Filip Reiner, a opštinski odbornici Makso Blauhorn, Makso Heinrich, Josip Veiss, Ignjat Hafner i Samuel Frohlich. Izgradnja hrama poverena je Ljudevitu Kappneru i Ernestu Muhlbaueru. Izgrađena je doprinosima opštinskih zvaničnika. Veće iznose u ovu svrhu darovali su: Njegovo Kraljevsko Visočanstvo apostolsko veličanstvo Franjo Jozef I grad Karlovac, baron Rotšild, Filip Reiner, Bernhard i Jakov Lederer i Samuel Veis iz Zagreba.[3]
Sinagoga je izgrađena u stilu istoricizma, sa odlikama neogotike i neorenesanse. Sinagoga je otvorena i osveštana 6. septembra 1871. godine. Događaj je uveličala vojna muzika, uz prisustvo gradskih vlasti i delegacija drugih jevrejskih verskih zajednica.
O sinagogi je sačuvano vrlo malo dokumenata. U Državnom arhivu grada Karlovca u zbirci građevinske dokumentacije postoji samo jedan dokument o karlovačkoj sinagogi. Reč je o građevinskoj dozvoli od 11. februara 1936. godine u kojoj Jevrejska verska zajednica izveštava o popravci i farbanju fasade sinagoge. Sinagoga je posedovala i orgulja.[3]
Devastacija sinagoge[uredi | uredi izvor]
Prema svedočenju Slavka Goldštajna, karlovačka sinagoga su devastirale ustaške jedinice 1941. i 1942. godine. Tadašnje ustaške vlast pretvorila je molitveni dom u skladište nakon što su uklonili iz sinagoge sve jevrejske simbole i rekvizite.
Nakon Drugog svetskog rata sinagoga nije obnavljana. Savez jevrejskih zajednica Jugoslavije sa vladom SFR Jugoslavije zaključio je sporazum prema kome je grad posta vlasnik neobnovljenih sinagoga. Zauzvrat je „Udruženje Jevrejske zajednice Jugoslavije“ dobilo prostor i sredstva za izgradnju domova za stare i nemoćne i održavanje grobalja. Po tom sporazumu karlovačke gradske vlasti srušile su zgradu devastirane sinagoge zajedno sa uglom trgovca Petra Sljepčevića 1960. godine.
Rušenjem sinagoge grad Karlovac je ostao bez vrednog sakralnog spomenika koji je svedočio o njegovoj bogatoj duhovnoj istoriji.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Ljiljana Dobrovšak, »Prva konferencija Zemaljskog udruženja cionista južnoslavenskih krajeva Austrougarske monarhije u Brodu na Savi 1909. godine.«, Godišnjak Scrinia Slavonica, sv. 6 br. 1, Slavonski Brod, listopad 2006., str. 234. – 266., ISSN 1332-4853
- ^ ZLATKO KARAČ, Vrijeme izgradnje naših sinagoga, u: Ha-kol, 78 (2003)
- ^ a b „Sinagoga u Šebetićevoj ulici”. www.kafotka.net. Pristupljeno 2023-04-03.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- TRPIMIR MACAN, Goldscheider, Oton, u: Hrvatski biografski leksikon, Svezak 5, Zagreb, 2002, 22-23.
- ZLATKO JURIĆ, Arhitekt Vjekoslav Bastl: radovi 1901-1910., u: Život umjetnosti: časopis za pitanja likovne kulture, 56-57 (1995), 44-57.
- ZLATKO JURIĆ, Arhitekt Otto Goldscheider: zagrebački radovi za „Hoenigsberg & Deutsch“, u: Život umjetnosti: časopis za pitanja likovne kulture, 58 (1996), 70-77.
- ZLATKO KARAČ, Arhitektura sinagoga u Hrvatskoj u doba historicizma, u:Historicizam u Hrvatskoj:Muzej za umjetnost i obrt, Zagreb, 17. 2.-28. 5. 2000., (ur.) Vladimir Maleković, Zagreb, 2000., 167-185.
- ZLATKO KARAČ, Arhitektura sinagoga u Hrvatskoj u doba historicizma, dopunjeni katalog izložbe „Historicizam u Hrvatskoj“, Zagreb, 2000.
- ZLATKO KARAČ, Vrijeme izgradnje naših sinagoga, u: Ha-kol, 78 (2003), 26-27.
- ZLATKO KARAČ, Urbano okružje naših sinagoga, u: Ha-kol, 79 (2003), 33-34.
- ZLATKO KARAČ, Parcela, vrt i dvorište sinagoga, u: Ha-kol, 80 (2003), 47.
- ZLATKO KARAČ, Kutinska sinagoga, u: Kutina: povijesno-kulturni pregled s identitetom današnjice, (ur.) Dragutin Pasarić, Zagreb, 2003., 461-483.
- ZLATKO KARAČ, Tipovi naših sinagoga, u: Ha-kol, 81 (2003/2004), 42-44.
- ZLATKO KARAČ, Unutrašnji prostor naših sinagoga, u: Ha-kol, 83 (2004),38-39.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Sinagoga u Šebetićevoj ulici (jezik: hrvatski)
- Jakov Sedlar: Zašto Goldstein nije istražio rušenje sinagoge u Karlovcu 1952. i ulogu Josipa Boljkovca? (jezik: hrvatski)
.svg){kind=small}
