Užička prepečenica
 Prepečenica od šljivovice | |
| Tip | Alkoholno piće |
|---|---|
| Zemlja porekla | Severna Srbija |
Užička prepečenica je autohtona sorta rakije šljivovice koja se proizvodi na području Zlatiborskog okruga, poznatom po velikom broju proizvođača rakije vrhunskog kvaliteta. Proizvodnja ovog pića ima dugu i raširenu tradiciju, pa kad u jesen prevri šljiva u kacama, skoro da nema dvorišta u ovom kraju bez podloženog kazana za rakiju.[1]
Najbolja užička prepečenica peče se od šljive „madžarke“ u Mokroj Gori, Karanu, Ribaševini, Staparima, Ravnima u Kostojeriću.[1] Sa oznakom geografskog porekla, proizvedena uglavnom od strane porodičnih i malih proizvođača fokusiranih na kvalitet i adekvatnu prezentaciju i marketing, užička prepečenica je zajedno sa ostalim rakijama šljivovicama, postala poznata i van granica Srbije.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Užička prepečenica ima dugu tradiciju, koja datira od druge polovine 19. veka, kada su braća Jokanović Ilija i Pavle otkupljivali meku rakiju i od nje pravili prepečenicu. Rakija se proizvodila u Jokanovićevoj kući „Pecari”, koja je sačuvana i danas, u kojoj je muzejska postavka, dok je od prepečenice proizvodio klekovaču i prodavao po celoj Srbiji trgovac Toma Naumović. Početkom 20. veka, Kremići, Vlastimir i Milutin izlagali su svoje rakije i osvajali priznanja na sajmovima u Londonu i Solunu.[2]
U Užicu je zbog velikog prometa i proizvodnje rakije otvorena Rakijska pijaca, po kojoj i dan danas taj deo Užica nosi ime.
Rakijska pijaca u Užicu:
Pijaca je na raskrsnici sa koje polazi i završava se 7 ulica, i spaja Slanušu sa Carinom na kojoj je česma Pekarskog – Mehanskog esnafa, a u vreme dok je tu bila pijaca na kojoj su se prodavale rakije, bila je i velika vaga na koju su mogla da uđu i veća volovska kola sa bačvama.[2]
Nakon okupacije Kraljevina Srbija 1915. godine, sve vrema trajanja Prvog svestskog rata, nastao je Censarsko – kraljevski vojni generalni guvernmanm na čelu sa guverom generalom Johan grof Salis-Levis, kome načelnik austrougarskog generalštaba, Hans baron Konrad fon Hecendorf, 15. marta 1916, naredio da svom snagom, bezobzirno vodi računa o iteresnom vođenju rata i oružanih snaga”, da “najčvršćom rukom i s bezobzirnom strogošću uništava svaku pobunu. Sledila je u Užicu neviđena pljačka, i zaustavljanja rada Tkačnica i strugara, zatvorene su sve tri banke, zatvorene su škole. Između ostalog, austrougarski okupator je zabranio privatno pečenje rakije i plenio sve količine rakije preko 10 litara.[2]
U periodu između dva Svetska rata u Užicu nema preduzeća koja se bave proizvodnjom i prometom alkoholnih pića, već to rade preduzimljivi Užičani poput Riste Petrović, vlasnik kafane „Zeleni venac”, ili Radojica Jovanović, vlasnik kafane Kongo na Rakijskoj pijaci. Posao sa užičkom prepećenicomsve više sed razvija, i ona postaje poznate na daleko.[2]
Tokom okupacije užičkog kraja u Drugom svetskom ratu proizvodnja i promet rakije je nastavljena.
| „ | Tadašnji okupator je manje otimao, a više ubijao. Ipak, Srbi su se najviše ubijali između sebe u strašnom građanskom ratu koji, ako uzmemo zaostavštinu partizana i četnika, se još nije završio. U tom okupatorsko – bratoubilačkom ratu, za toliko ubijanje je bila veoma potrebna rakija.[2] | ” |
Nakon Drugog svetskog rata započela je 1960tih godina industriska proizvodnja užičke rakije, kada je 1969. godine u Krčagovu otvoren pogon „Ineks klekovača”, koji je poslovao kao samostalno preduzeće u sastavu firme „Ineks” iz Beograd. U početku je proizvodnja bila vezana za ugostititeljsko preduzeće Sloga iz kojeg je pecara izdvojena. Kasnije su užičke rakije mogle da se nađu u celoj SFR Jugoslaviji. „Ineks klekovača“ je 1998. pripojena pekarskom preduzeću „Sreten Gudurić“. Proizvodnjom i prometom rakije se bavila i Zadruga „Jelova”.
Od rakije danas se u užičkom kraju najviše proizvodi „prepečenica, nanovača i klekovača”. Samostalna zanatska radnja „Zlatna Dolina”, osnovana 2002. godine, proizvodi istoimenu rakiju. Za sada najpoznatija iz užičkog kraja je „Stara sokolova rakija”, koju proizvodi preduzeće RB „Global“ doo, vlasništvo porodice Bogdanović iz Kostojevića. Godine 2006. na međunarodnom festivalu u Minesoti, u konkurenciji od 29 rakija iz celog sveta, „Stara sokolova rakija” dobila je priznanje za najbolju aromu i ukus.[2]
Proizvodnja[uredi | uredi izvor]
Idealne sorte za proizvodnju šljivovice prepečenice su neprikosnovena požegača („madžarka”), crvena ranka, čačanska lepotica i valjevka. Proces obuhvata nekoliko faza:
- berba voća,
- sakupljanje i transport do sudova za vrenje,
- prerada voća i vrenje voćnog kljuka ili „džibre",
- destilacija prevrelog voćnog kljuka
- prepek sirove, blage, ili „meke" rakije.
- odležavanje prepečenice u hrastovim buradima.
Prerada šljive u prepečenicu u domaćinstvima podrazumeva specifična znanja koja najčešće obavljaju muški članovi domaćinstva, dok ostali članovi porodice učestvuju u branju i skupljanju šljiva i drugim pripremnim radnjama.
Užička prepečenica kao deo tradicije Srbije[uredi | uredi izvor]
Neke od primera užičke prepečenice, izrazitog kvaliteta, kao što je rakija „Kraljica” destilerije Zarić za sada jedina naša rakija sa zaštićenim geografskim poreklom. Ova i druge užičke prepečenice trebalo bi da zajedno sa šljivovom rakijom, koja ima taj status, bude uvrštena u nematerijalno kulturno nasleđa Srbije, jer se u suštini radi o istom proizvodu (voćnoj rakiji od šljiva), jedinstvenog kvaliteta i ukusa.
Među poznatije brendove užičke prepečenice spadaju:
- „Zlatna dolina”,
- „Zlatna biserka”,
- „Stara Draganova”,
- „Sokolova rakija”,
- „Žuta osa”
- „Stara pesma“
- „BB Kleka“
Kao dobar promoter ovog brenda važnu ulogu ima Kosjerić kao područje sa dobrom sirovinskom bazom (preko 1.300 ha pod šljivom i godišnjim rodom od 3-5.000 t) u kome se prema procenama godišnje proizvede blizu 75.000 t užičke prepečenice.[1]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v Stanje i perspektive razvoja tipičnih proizvoda u Zlatiborskom okrugu, : Regionalna razvojna agencija Zlatibor d.o.o, 2012. ISBN: 978-86-913449-6-2
- ^ a b v g d đ Kovačević, Predrag. „O prošlosti užičkih rakija koje danas imaju međunarodni „Žestival””. www.uzicanstveno.rs. Uzičanstveno, 2. 10. 2018. Pristupljeno 22. 3. 2020.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- dr. Ninoslav Nikićević: Voćne rakije, Poljoprivredni fakultet, Beograd, 2008.
- dr. Slobodan Jović: Priručnik za spravljanje rakije, Partenon, Beograd, 2006.
- dipl. inž. Miroslav Banić: Rakije, viski i likeri, Gospodarski list d.d., Zagreb, 2006.
- dipl. inž. Radovan Lučić: Proizvodnja jakih alkoholnih pića, Nolit, Beograd, 1987