Ulica Nade Tomić u Nišu
Ulica Nade Tomić u Nišu je stambeno-poslovna i institucijska ulica u centralnom delu opštine Medijana, između ulice Vožda Karađođa i ulice Nikole Pašića.
Nazivi ulice[uredi | uredi izvor]
Muftijski sokak — Ulica srpske kraljice Drage — Ulica Cara Nikole — Ulica Nade Tomić.
Ulica je u narodu bila poznata i kao „Telegrafska ulica” i „Poštanska ulica”, zbog zbog zgrade Srpske pošte i telegrafa koja jedno vreme bila u ovoj ulici.
Istorijski preduslovi i nastanak ulice[uredi | uredi izvor]
Osmanlijska imperija je Niš prvi put osvojile 1386. godine, a konačno ovladala njim 1428. godine kada je, prema navodima Bertrandona de la Brokijera, koji je kroz Niš prošao nekoliko godina kasnije, njegova tvrđava bila je razrušena.[1]
Niš je Osamanlijskom carstvu bio sedište kadiluka i značajno raskršće trgovačkih puteva, a po broju stanovnika, javnim građevinama i slabo razvijenoj trgovini varošica.[2]
U čaršiji, na prostoru današnje Niške tvrđave i oko nje Osmanlije su osnovale prvu muslimansku mahalu, čime je formirano urbano jezgro novog naselja orijentalnog tipa. Deo muslimanskog džemata bio je nastanjen u mahali hadži Balabana, koja je bila formirana u današnjoj tvrđavi, oko istoimenog mesdžida.[3] [4] Godine 1498. upisana je i mahala Ćupribaša, koja je, kako se iz samog imena vidi, formirana na početku mosta na Nišavi na jednom od ulazu u Tvrđavu.[5] U to vreme, ovo je bila jedna od tri niške mahale nastale na desnoj obali Nišave. Mahala je zapravo nastala oko jednog od dva gradska mesdžida,[a] koji je bio sagrađen pre 1498. godine, a nosila je ime po mostu na Nišavi.
Pored glavne gradske džamije, i Niške tvrđave (koja je postojala još od antičkih vremena), most na Nišavi je predstavljao najznačajniji državni objekat u gradu Nišu. Krajem 11. veka pominje se kao građevina od kamena, a u 15. i 16. veku bio je izgrađen od drveta. Ne zna se kada je poslednji kameni most propao i kada je zamenjen drvenim. Početkom 17. veka most je opet postao kameni, što potvrđuju navodi Austougarakih osvajača iz 1690. godine, koje je po ulasku i Niš, najviše privukao Mehmed-pašin kameni most, a i Evlija Čelebi prilikom svog proputovanja kroz Niš.[6]
Prenošenje urbanog težišta Niša na levu obalu Nišave[uredi | uredi izvor]
Prenošenje urbanog težišta Niša na levu obalu Nišave i druge krupne razvojne promene, uključujući i one na prostoru današnjeg Trga kralja Milana, usledilo je nakon Austro-turskog rata 1689—1690. godine, kada se krajem 16. i s početka 19. veka javila potreba za širenje i stvaranje novih niških mahala na levoj obali Nišave u pravcu raskrsnice puteva ka Istanbulu, Solunu, Prizrenu u čijem je središtu izgrađena Hizir-begova džamija. Ovu džamiju je u periodu od 1720 do 1722. godine obnovio rumelijski valija i muhafiz Niša Osman-paša i ona se otada zove Pašina camija, a pred osloboćenje Niša samo Paša-džamija. Ovu bogomolju Hizir-beg je postavio u samo raskršće puteva (na mestu današnjeg Spomenika oslobodiocima Niša na današnjem Trgu kralja Milana). Istovremeno uz raskršće i iz pravca nišavskog mosta formirala se postepeno „Pokrivena čaršija” (kasnije nazvana Obrenovićeva ulica) i mahala, koja se najpre zvala Hizir-begova (po džamiji), a kasnije Taš-ćuprija mala (po kamenom mostu), u kojoj se paralelno sa njom prema jugoistiku stvarala ulica Muftijski sokak, danas poznata kao ulica Nade Tomić
Istorijat ulice[uredi | uredi izvor]
Istorija ulice datira iz osmanlijskog perioda, kada je na jednom od poljskim puteva, a verovatno i pre toga, postojao pravac koji je vodio ka današnjem Čairu. Polazeći od putne raskrsnice na levoj obali Nišave na kojoj je Hizir-beg postavio u samom raskršće puteva (na mestu današnjeg Spomenika oslobodiocima Niša na Trgu kralja Milana), kao poljski put, ucrtana je ulica u takozvanom „Italijanskom planu" iz 1719. godine — kao sokak u formiranju.[7] Nešto kasni kao poljski put ova ulica se vidi i na austrijskim planovima-gravurama iz 1737. godine.[8]
Ulicu Nade Tomić, kao Muftijski sokak, među prvima spominje M. Đ. Milićević u svojoj knjizi „Kraljevini Srbiji".[9] Isti sokak u tekstu „Srbija u ratovima" spominje i Živan Živanović navodeći „da nije do kraja, ka crkvi, probijen i izveden" Muftijin sokak.[10]
Osman-paša je za svoje vladavine u Pokrivenoj čaršiji i njenom okruženju, u bočnim sokacima, uključujući i Muftijski sokak, izgradio 98 prodavnica.[11]
Pozicija sokaka nakon oslobođenja Niša od Turaka 1878 godine ucrtana je i u Vinterovom „Projektu za regulaciju varoši Niša" iz 1878. godine, iz kojeg se vidi da se sokak pruža do jarka (današnje Ulice Nikole Pašića), gde se gubila u spletu sokaka oko današnjeg Trga republike i Dušanove ulice. Na temelju ovg Vinterovog „Projekta za regulaciju", već krajem 19. veka Muftijski sokak je ispravljen i proširen, u današnju pravu trasu.[12]
Posle požara u jevrejskoj mali avgusta 1379. godine (današnja Balkanska i Ruđera Boškovića ulice), državni telegraf je iz rabinjereve kuće (uništene u požaru) preseljen je u Muftijski sokak, sa njegove desne strane gledano je prema jugu ili današnjoj ulici Nikole Pađića. Sokak je zbog toga, 1880. godne, prozvan „Telegrafska ulica”.
Na svečanoj sednici Odbora Opštine Niša, održanoj 11. septembra 1900. godine, pored ostalog doneta je odluka o preimenovanju ulica, pa je tako Muftijin sokak dobio zvanični naziv — Ulica srpske kraljice Drage.
Posle pada dinastije Obrenović (1903), ulica je još jednom preimenovana, ovoga puta u — Ulica Cara Nikole. Taj naziv nosila je sve do kraja Drugog svetskog rata. Međutim zbog smeštaja niške pošte u njoj u narodu je bila poznatija i kao „Poštanska ulica”.
Posle Drugog svetskog rata 1945. godine, u skladu sa komunističkim stavom o imenima ulica, dobila je ime po prvoborcu i organizatoru borbe u niškom kraju — Nadi Tomić, streljanoj na Bubnju 1942. godine.
Ulica danas[uredi | uredi izvor]
Na početku ulice (gledano iz pravca ulice Nikole Pašića) sa njennj leve i desna strane su zasađen je drvored platana, koji su danas stanište mnogobrojnih jatra ptica, a od važnijih gradskih objekata sagrađeni su: najveći administrativnu-uslužni centar Gradska opštine Niš, koja se prema severu nastavlja sa nekoliko stambenih zgrada sve do ulice Svetozara Markovića gde se završava zgradom Sekretarijata unutrašnjih poslova u Nišu.
U ulici osim, već navedenih i nekoliko većih stambenih zgrada i privatnih kuća, u kojima su u prizemlju smešteni prodajni i uslužni prostori, nalaze se i zgrada SPS, zgrada JKP Medijana i nekoliko banaka.
Severni krak ulice Nade Tomić zavrđava se na Trgu kralja Milana, sa dva velika ugaona građevinska objekta desetospratnom stambeno poslovnom zgradom i robnom kućom „H&M”.
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ Mesdžidi su bili mahalske bogomolje, čija je svrha bila da okupljaju stanovnike u neposrednoj okolini niških mahala, bez posebnog pozivanja, kako bi zadovoljavali svakodnevne verske, društvene, pa i obrazovne potrebe.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Bertrandon de la Brokijer, Putovanje preko mora kroz Palestinu, Malu Aziju, Srbiju i Francusku, Beograd 2002, pp. 106.
- ^ D. Bojanić, Niš u razdoblju turske vlasti 1428-1878, pp. 174.
- ^ M. Vasić, A. Stojanovski, O. Zirojević, Popis niškog kadiluka 1498. godine, 99-100.
- ^ B. Andrejević, Razvitak Niša od sredine XV do kraja XVII veka, Niški zbornik 1 (1975), 63.
- ^ D. Bojanić, Niš u razdoblju turske vlasti 1428-1878, pp. 118.
- ^ Evlija Čelebi: Putopis, knj. 1 (prevod, uvod i komentar H. Šabanović), Sarajevo, 1054.
- ^ R. Tričković: Urbani razvitak Niša u XVIII veku, Istorija Niša 1, 244, 245.
- ^ Jovan Ćirić IZ TOPOLOŠKE ISTORIJE NIŠA Zbornik Narodnog Muzeja Niš, br. 6-7, 1991
- ^ M.Đ. Milićević, Kraljevina Srbija - novi krajevi, Beograd, 1884.
- ^ Živan Živanović: Niš i niške znamenitosti (Srbija u ratovima), SKZ. Veograd, 1958, str. 38.
- ^ J.V. Ćirić: Iščezli urbani sadržaji Niša, „Niški zbornik“, 4, 1977.
- ^ Vinter: Projekat za regulaciju varoši Niša, Niš, 1878, vlasništvo Narodnog muzeja u Nišu.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
Mediji vezani za članak Ulica Nade Tomić u Nišu na Vikimedijinoj ostavi
