Hilandarski portik
.jpg)
Hilandarski portik, ulazna kapija ili ulazni portik jedini je ulaz u Hilandarski manastir na Svetoj Gori. Svrstava se među najstariji datovani primerak graditeljstva ove vrste, koji je sa tri strane otvoren širokim, polukružno završenim lucima, a četvrtom, zapadnom stranom povezan je sa zidom oko manastirskog ulaza. Slepu kupolu nad njim preko pandantifa nose četiri masivna zidana stupca.[1]
Položaj[uredi | uredi izvor]
Hilandarski portik se nalazi na severnoj strani manastirskog utvrđenja, između konaka izgrađenog 1598, i novih konaka izgrađenih 1821. godine. Ispred portika je česma koju je 1780. godine sagradio hadži Toma iz Vidina.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Današnji ulaz u manastir, prema mišljenju istoričara Aleksandara Fotića, počeo je da se zida neposredno pre ili u vreme zidanja konaka koji se pruža do pirga Svetog Save. Na to ukazuje podatak anonimnog španskog posetioca iz 1555. godine, koji je bežeći iz zatočeništva, u Hilandaru zatekao iznad manastirskih vrata „sliku“ Bogorodice, pred kojom je svaki posetilac morao da očita molitvu pre nego što bi bio pušten da uđe. Dok se u jednom izvoru navodi da svi atonski manastiri imaju železom okovana vrata.[2]
Da li se današnji ulaz u manstir koji je opisan na ovoj stranici nalazio u srednjem veku ili je on samo iz osnova obnovljen s kraja 16. i s početka 17. veku, tek treba arheološkim istražicanjima da se dokaže. Teška drvena vrata, okovana gvozdenim limom, postavljena su na ulaz u manastir 1602/1603. godine, i ona su danas druga po redu ulazna vrata. Na prvim vratima, takođe okovanim, nema nikakvog natpisa. Postoji pretpostavka da su ona postavljena tek posle sadašnje druge kapije, negde pre 1634/35. godine, kada je završen ulazni trem. Međutim, pomen „unutrašnje kapije“ u jednom turskom hudžetu pokazuje da su septembra 1619. godine već postojale na manstiru bar dve kapije.[3]
Današnji Hilandarski portik, ulaz ili manastirska porta, sagrađen je u leto 1635. godine, što se može dosta tačno odrediti jer je na početku njegove gradnje, 28. juna 1635. godine, manastirski starešina ponovo bio Mardarije umesto, jeromonaha Filimona. Iste godine je o trošku hercegovačkog mitropolita i hadžije kir Simeona saborna crkva dobila veliki duborezni ikonostas, a kir Isaija, bosanski mitropolit i hadžija, poklonio joj je igumanski presto ukrašen intarzijom i dva pevnička analogija.
Sadašnji ulazni trem, koji je pokriven kalotom i otvoren sa istočne strane ima ozidana sedišta za odmor putnika duž severnog i južnog zida. Sagrađen je u vreme igumana Filimona 1636/1637. godine.
Iz ovog trema kroz debela drvena vrata, okovana spolja gvozdenim pločama, ulazi se u otvoreno malo skoro četvorougaono dvorište, okruženo visokim zidovima, namenjenim odbrani manastira u slučaju proboja spoljašnje kapije. Jedina zidna slika u ovom delu ulaza je Deizis u niši na istočnom zidu iz 19. veka.
Kroz druga, masivna, gvožđem okovana vrata ulazi se u treći prostor koji je obnovljen 1628/1629. godine (prema navodina na mermernoj pločici uzidanoj na zapadnoj strani).
Kako je portik dosta stradao u jednom zemljotresu koji je pogodio Atos, bio je poluporušen u 16. veku. Obnova portika obavljena je tokom 17. veka. Iz perioda obnove portika, u prostoru trema očuvani su ostaci zidnih slika: u niši nad istočnim prolazom prikazana je dosta neobična predstava arhanđela Mihaila na konju, verovatno iz druge polovine 17. veka, a u dubokoj niši na zapadnoj strani su zidne slike iz 1753. godine, sa likovima Bogorodice, proroka i srpskih svetitelja Save i Simeona.
Na zidovima trema, danas se vide dosta oštećene zidne slike nastale u periodu kraj 18.- početka 19 veka. Na njima su prikazane scene iz života Bogorodice, poučne parabole (čovek koji gradi na pesku i na steni, siromašni i bogati Lazar i dr.), nekoliko Velikih praznika. U 19 veku na tremu su doslikani likovi Svetog Save Srpskog i Simeona Mirotočivog, Svetog Kirila i Metodija.
Nekada se riznica manastira nalazila iznad ulaza u manastir. Kroz prolaz koji su nekada takođe štitila gvožđem okovana vrata ulazi se u otvoreni trem ispod konaka, odakle se vide crkva, fijala i dva ogromna čempresa u hilandarskom dvorištu.
