Crveni teror (Španija)

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Crveni teror u Španiji[1] je naziv koji su istoričari dali raznim aktima nasilja počinjenim od 1936. do kraja Španskog građanskog rata od strane delova skoro svih levičarskih grupa.[2] Vesti o desničarskoj vojnoj pobuni u julu 1936. navodno su izazvale politički odgovor, a nijedan region pod kontrolom republikanaca nije izbegao sistematsko i antiklerikalno nasilje, iako je ono bilo minimalno u Baskiji.[3] Nasilje se sastojalo od ubistva desetina hiljada ljudi (uključujući 6.832[4] rimokatoličkih sveštenika, ogromna većina u leto 1936. nakon vojnog udara), napada na špansko plemstvo, vlasnike preduzeća, industrijalce, i političari i pristalice konzervativnih partija, kao i skrnavljenje i paljenje manastira i crkava.

Drugu špansku republiku je karakterisao proces političke polarizacije; partijske podele postajale su sve ogorčenije i ako bi neko prestao da praktikuje rimokatolicizam smatralo se znakom partizanske lojalnosti. Na izbornom planu, Crkva se poistovetila sa konzervativnim partijama, koje su se postavile protiv krajnje levice.[5]

Neuspeli državni udar u julu 1936. pokrenuo je nasilan napad na one koje su revolucionari u republikanskoj zoni identifikovali kao neprijatelje; „tamo gde je pobuna propala, nekoliko meseci kasnije svako ko je bio identifikovan kao sveštenik, vernik ili jednostavno militantni hrišćanin ili član neke apostolske ili pobožne organizacije, bilo je dovoljno da osoba bude pogubljena bez suđenja“[6]. Neke procene Crvenog terora kreću se od 38.000 do 72.344 života. Pol Preston je naveo cifru na nešto manje od 50.000.

Istoričar Hulio de la Kueva je napisao da „uprkos činjenici da je Crkva... pretrpela užasne progone“, događaji su do sada nailazili ne samo na „sramnu pristrasnost crkvenih naučnika, već i na sramotno ćutanje ili pokušaje opravdanja velikog broja istoričara i memoarista“. Analitičari kao što je Helen Graham povezivali su Crveni i beli teror, tvrdeći da je neuspeli državni udar omogućio da kultura brutalnog nasilja procveta: „njegov prvobitni čin nasilja je ubio mogućnost drugih oblika mirne političke evolucije „.[7] Drugi istoričari su pronašli dokaze o sistematskom progonu i nasilju koji je prethodio vojnom ustanku i pronašli su ono što nazivaju „radikalnim i antidemokratskim“ antiklerikalizmom među pristalicama Druge španske republike, pa čak i unutar njenog ustava poslednjih godina, Rimokatolička crkva je beatifikovala stotine žrtava (498 na jednoj ceremoniji 2007. godine, što je najveći pojedinačni broj beatifikacija u njenoj istoriji)[8].

Važno je napomenuti da je došlo do sukoba između republikanskih frakcija i da su komunisti, koji su sledili staljinizam pod Komunističkom partijom Španije, proglasili POUM (Radničku partiju marksističkog ujedinjenja) ilegalnom organizacijom, zajedno sa anarhistima. Komunisti su izdali i počinili masovna zverstva nad drugim republikanskim frakcijama, kao što su mučenja i masovna pogubljenja. Džordž Orvel je ovo zabeležio u svom Omažu Kataloniji, kao i u delima 1984. i Životinjska farma da bi kritikovao komunizam[9][10][11].

Pozadina[uredi | uredi izvor]

Revolucija 1931. kojom je uspostavljena Druga republika i španski ustav iz 1931. doveli su na vlast antiklerikalnu vladu [12]. Odnos između nove, sekularne republike i Katoličke crkve bio je napet od samog početka. Kardinal Pedro Segura i Saenc, primas Španije, pozvao je katolike da glasaju na budućim izborima protiv administracije koja je želela da uništi religiju[13]. Oni koji su nastojali da vode 'obične vernike' insistirali su da katolici imaju samo jedan politički izbor, Špansku konfederaciju autonomne desnice (CEDA): „Glasanje za CEDA je predstavljeno kao jednostavna dužnost; dobri katolici bi išli na misu na Nedelja i podrži političku desnicu“.

Ustav je poštovao građanske slobode i predstavljanje, ali je u članovima 26 i 27 postavio ograničenja na korišćenje crkvene imovine i zabranio verskim redovima da se bave obrazovanjem. Čak su i zagovornici odvajanja crkve od države videli ustav neprijateljski; jedan takav advokat, Hoze Ortega i Gaset, izjavio je, „članak u kojem Ustav reguliše postupke Crkve meni se čini krajnje neprikladnim“. Papa Pije XI je 1933. godine osudio lišavanje građanske slobode od strane španske vlade.

Pošto je levica smatrala da je reforma antiklerikalnih aspekata ustava potpuno neprihvatljiva, istoričar Stenli G. Pejn je verovao da je „Republika kao demokratski ustavni režim bila osuđena na propast od samog početka“,[traži se izvor] i pretpostavljeno je da takav „neprijateljski“ pristup pitanjima crkve i države bio je suštinski uzrok sloma demokratije i izbijanja građanskog rata.[traži se izvor] Jedan pravni komentator je jasno rekao da je „najveća greška Ustava iz 1931. — poslednjeg demokratskog ustava Španije pre 1978. — bio njegov neprijateljski stav prema Katoličkoj crkvi“[14].

Istoričarka Meri Vinsent, u svojoj studiji o Crkvi u Salamanci 1930-ih, veruje da je republikansko zakonodavstvo, uticalo na pobožne živote običnih katolika, „u velikoj meri olakšalo zadatak svojim protivnicima“.

Posle opštih izbora 16. februara 1936. u Španiji je rasla politička gorčina. Nasilje između vlade i njenih pristalica, Narodnog fronta, čije se vođstvo očigledno kretalo ka levici (napuštajući ustavni republikanizam radi levičarske revolucije), i opozicije se ubrzalo, što je kulminiralo udarom desničarskih generala u julu. Kako je godina odmicala, progon nacionalista i republikanaca je rastao, a republikanci su počeli da napadaju crkve, zauzimaju zemlju za preraspodelu i napadaju nacionalističke političare u procesu eskalacije nasilja.

Izbori 1933. i posledice[uredi | uredi izvor]

Do građanskog rata, stanje političkog establišmenta je neko vreme bilo brutalno i nasilno. Na izborima za Kortes Generales 1933. godine, CEDA je osvojila više mesta, ali je predsednik Niketo Alkala-Zamora odbio da pozove lidera CEDA da formira vladu. Umesto toga, pozvao je Radikalnu republikansku stranku i njenog lidera Alehandra Lerouka da to učine. CEDA je podržala vladu Lerouka i učinila da joj da tri ministarska mjesta. Neprijateljstvo između levice i desnice je poraslo nakon formiranja vlade. Španija je doživela generalne štrajkove i ulične sukobe. Među štrajkovima je primećena pobuna rudara u severnoj Španiji i neredi u Madridu. Vlada je ugušila skoro sve pobune, a usledila su politička hapšenja.

Leroukov savez sa desnicom, njegovo oštro gušenje pobune 1934. i skandal Stra-Perlo zajedno su ostavili njega i njegovu stranku sa malo podrške na izborima 1936. godine. (Sam Lerouk je izgubio svoje mesto u parlamentu.)

Ubistvo sveštenika i vernika u Asturiji 1934.[uredi | uredi izvor]

Ubistvo 37 sveštenika, braće i štićenika sjemeništa od strane levičara u Asturiji označava ono što neki vide kao početak Crvenog terora.[traži se izvor] Oktobra 1934. Asturijanska revolucija je bila snažno antiklerikalna i uključivala je nasilje nad sveštenicima i vernicima i uništavanje 58 crkava, što je do tada bilo retko[15].

Turon, jedno od mesta antiklerikalnog nasilja, grad rudarstva u provinciji Asturija, bio je središte anti-vladine i antiklerikalne agitacije. Braća De La Sal, koja su tamo vodila školu, naljutila su levičare koji su vodili Turon, zbog njihovog ispoljavanja vere i kršenja ustavne zabrane verske nastave. 5. oktobra 1934. agenti lokalne pobunjeničke vlade upali su u rezidenciju reda pod izgovorom da su sakrili oružje. Sveštenik pasionista, otac Inokentije, sada sveti Inokentije od Marije Bezgrešne, koji je stigao 4. oktobra uveče, spremao se da služi misu za braću. On i braća su odvedeni i zadržani bez suđenja i po kratkom postupku streljani usred noći na groblju.

Pobeda i posledice Narodnog fronta 1936.[uredi | uredi izvor]

Na izborima 1936. nova koalicija socijalista (Španska socijalistička radnička partija, PSOE), liberala (Republikanska levica i Partija republikanske unije), komunista i raznih regionalnih nacionalističkih grupa pobedila je na izuzetno tesnim izborima. Rezultati su dali 34 odsto glasova naroda Narodnom frontu i 33 odsto aktuelnoj vladi CEDA. Ovaj rezultat, u kombinaciji sa odbijanjem socijalista da učestvuju u novoj vladi, doveo je do opšteg straha od revolucije. Strah se pogoršao kada je Largo Kabaljero, koga Pravda naziva „španskim Lenjinom“, objavio da je zemlja na pragu revolucije.

Rano izbijanje nasilja[uredi | uredi izvor]

Nakon izbijanja punog građanskog rata došlo je do eksplozije zločina u nacionalističkoj i republikanskoj zoni.

Najveće antiklerikalno krvoproliće bilo je na početku građanskog rata kada su velika područja zemlje pala pod kontrolu lokalnih lojalista i milicija[16]. Veliki deo terora sastojao se od osvete nadređenima i sveštenstvu, jer su izgubili moćnu poziciju u socijalnoj revoluciji, i kretanju ka ekstremizmu koji se desio u prvim mesecima građanskog rata.[17] Prema istoričaru Antoniju Bivoru, „na republičkoj teritoriji najgore nasilje je uglavnom bila iznenadna i brzo potrošena reakcija potisnutog straha, pojačana željom za osvetom “, za razliku od „nemilosrdnog čišćenja ’crvenih i ateista’ u nacionalističkih teritorija“. Nakon puča, preostalih dana u julu ubijen je 861 sveštenik i vernik, od kojih 95 25. jula, na praznik Svetog Jakova, zaštitnika Španije. U avgustu je stradalo još 2.077 sveštenika. Posle samo dva meseca građanskog rata, ubijeno je 3.400 sveštenika, monaha i monahinja[18]. Istog dana smrtonosne povrede Buenaventure Durutija 52 zatvorenika su pogubili anarhistički milicioneri kao odmazdu. Prema nedavnim istraživanjima, neki od republikanskih odreda smrti bili su dosta popunjeni pripadnicima tajne policije Sovjetskog Saveza, NKVD-a. Prema autoru Donaldu Rejfildu, „Staljin, Ježov i Berija nisu verovali sovjetskim učesnicima u španskom ratu. Vojni savetnici poput Vladimira Antonova-Ovseenka, novinari poput Kolcova bili su otvoreni za zarazu jeresima, posebno Trockim, koja je preovladavala među pristalicama Republike. NKVD agenti poslati u Španiju stoga su bili željniji otmice i ubijanja antistaljinista među republikanskim vođama i komandantima internacionalnih brigada nego u borbi protiv Franciska Franka. Poraz Republike, u Staljinovim očima, nije bio uzrokovan diverzantskim naporima NKVD-a, već izdajom jeretika“. Najpoznatiji član lojalističkih odreda za ubistvo bio je Erih Milke, budući šef istočnonemačkog Štazija[19].

Prema Pejnu, „Tokom prvih meseci borbi većina smrtnih slučajeva nije došla od borbe na bojnom polju, već od političkih pogubljenja u pozadini — 'crvenih' i 'belih' terora. Teror se sastojao od poluorganizovanih akcija koje su počinile skoro sve levičarske grupe, baskijski nacionalisti, uglavnom katolici, ali i dalje uglavnom pridruženi republikancima, što je izuzetak“. Pejn takođe tvrdi da su za razliku od represije desnice, koja je „bila koncentrisana protiv najopasnijih opozicionih elemenata“, republikanski napadi su bili iracionalniji, „ubijajući nevine ljude i puštajući neke od opasnijih na slobodu. Štaviše, jedna od glavnih meta crvenog terora bilo je sveštenstvo, od kojih većina nije bila angažovana u otvorenoj opoziciji“[20] Posebno opisujući Crveni teror, Pejn navodi da je on „počeo ubistvom nekih pobunjenika dok su pokušavali da se predaju nakon što je njihova pobuna propala u nekoliko ključnih gradova. Odatle se proširila na masovna hapšenja, a ponekad i masovna pogubljenja , zemljoposednika i industrijalaca, ljudi povezanih sa desničarskim grupama ili Katoličkom crkvom“[21].

Groblje mučenika Parakuelos u Madridu[uredi | uredi izvor]

Crveni teror „nije bio nezadrživo izlivanje mržnje čoveka sa ulice prema svojim „ugnjetavačima“, već poluorganizovana aktivnost koju su sprovodili delovi skoro svih levičarskih grupa“[22].

Nasuprot tome, istoričari kao što su Helen Graham, Paul Preston, Antoni Bevor, Gabriel Džekson, Hugh Tomas i Jan Gibson su izjavili da su masovna pogubljenja iza nacionalističkih linija bila organizovane i odobrene od strane nacionalističkih vlasti, a egzekucije iza republikanskih linija bile su rezultat sloma republikanske države i anarhije. Sa tim se slažu i Francisko Partaloa, tužilac Višeg suda pravde u Madridu (Tribunal Supremo de Madrid) i prijatelj Keipa de Ljana, koji je posmatrao represiju u obe zone[23].

Džulius Ruiz tvrdi da su ubistva republikanaca delimično ukorenjena u političkoj kulturi levice:

Ovi antifašisti su delovali pod pretpostavkom da je teror sastavni deo antifašističkih ratnih napora. Strah od dehumanizovane i ubistvene „pete kolone“ bio je ukorenjen u isključujućoj političkoj kulturi levice. Nakon proglašenja Druge republike 14. aprila 1931., socijalisti i buržoaski republikanci levog centra pomešali su novu demokratiju sa heterogenom političkom koalicijom koja ju je stvorila nakon odlaska kralja Alfonsa. Budućnost Republike počivala je na tome da je desnica trajno isključen iz vlasti. Pobeda desnog centra na izborima u novembru 1933., neuspela pobuna predvođena socijalistima u oktobru 1934. i njena kasnija represija promovisali su zajednički antifašistički diskurs.

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Unearthing Franco's Legacy, Julian Casanova, pp. 105-106, University of Notre Dame Press, 2010 ISBN 0-268-03268-8
  2. ^ Beevor, Antony (2006), The Battle For Spain; The Spanish Civil War 1936-1939, p. 81 Weidenfeld & Nicolson
  3. ^ Mary Vincent, The Splintering of Spain, p. 70-71
  4. ^ Cueva 1998, str. 355
  5. ^ Hilari Raguer, Gunpowder and Incense, p. 115
  6. ^ Zychowicz, Piotr (20. 3. 2015). „Francisco Franco - jedyny przywódca, który pokonał Stalina”. Wp.Opinie/ Historia do Rzeczy. „Komuniści i ich lewaccy sojusznicy wymordowali 72 344 ludzi i zagłodzili ponad 100 tys.” 
  7. ^ Unearthing Franco's Legacy, University of Notre Dame Press, ISBN 0-268-03268-8. str. 7.
  8. ^ „Archived copy”. Arhivirano iz originala 17. 11. 2007. g. Pristupljeno 23. 9. 2016. 
  9. ^ Finnegan, Alexander (15. 5. 2019). „Why did George Orwell hate Stalinism”. Medium (na jeziku: engleski). Pristupljeno 27. 7. 2021. 
  10. ^ „1984: George Orwell's road to dystopia”. BBC News. 8. 2. 2013. Pristupljeno 27. 7. 2021. 
  11. ^ Orwell in Spain. Penguin Books. 2001. str. 6. 
  12. ^ Anticlericalism Britannica Online Encyclopedia
  13. ^ A. Beevor, Battle for Spain p. 23
  14. ^ Mary Vincent, Catholicism in the Spanish Second Republic, p. 1
  15. ^ Coverdale, John F., Uncommon faith: the early years of Opus Dei, 1928-1943, p. 148, Scepter 2002
  16. ^ Beevor 2006, str. 83–86
  17. ^ Beevor 2006, str. 83
  18. ^ The Splintering of Spain, p. 68
  19. ^ John Koehler, "The Stasi", p. 48.
  20. ^ Payne p. 650
  21. ^ Payne p. 649
  22. ^ Payne p. 649.
  23. ^ Arnabat Mata, Ramón (decembar 2013). „Cuadernos de historia (Santiago) - LA REPRESIÓN: EL ADN DEL FRANQUISMO ESPAÑOL”. Cuadernos de Historia (Santiago) (na jeziku: španski) (39): 33—59. doi:10.4067/S0719-12432013000200002. Pristupljeno 8. 5. 2015.  I had the opportunity of being a witness to the repression in both areas. In the Nationalist side it was planned, methodical, cold. As they did not trust the people the authorities imposed their will by means of terror, committing atrocities in order to achieve their aim. Atrocities also took place in the Popular Front zone; that was something which both areas had in common. But the main difference was that in the Republican zone the crimes were carried out by the populace in moments of passion, not by the authorities. The latter always tried to stop them. The assistance that I received from the Spanish Republican authorities in order to flee to safety, is only one of the many examples. But this was not the case in the Nationalist zone"
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Црвени_терор_(Шпанија)&oldid=27346330”