Čačansko čitalište
 | |
| Osnivanje | 1848. |
|---|---|
| Lokacija | Čačak Kneževina Srbija |
| Adresa | Gospodar Jovanova 6 |
| Veb-sajt | Gradska biblioteka Vladislav Petković Dis |
Čačansko čitalište osnovano je krajem januara 1848. godine u Čačku.
Osnivanje[uredi | uredi izvor]
Krajem januara 1848. godine novine Čitališta beogradskog donose vest svog dopisnika da su „gospoda Činovnici i Građani Čačanski oduševljeni sa prosvetom sačinili Družstvo Čitanja Srbsko-Slavenskij Novina u Čačku“ i obratili se 4.januara jednom prijatelju u Beogradu da ih pretplati na „sve Srbsko-Slavenske Novine izlazeće u otačestvu našem i Austrijskoj Državi...“ Posle nabrojanih deset naslova, pismo su potpisali, u ime Društva, okružni načelnik, predsednik okružnig suda, pomoćnik okružnog načelnika, učitelj osnovnog „učilišta“ i pisar načelstva.[1][2]
Rad društva[uredi | uredi izvor]
O radu ovog društva nema podataka do 1860. godine, kada se iz izveštaja okružnog načelnika saznaje da je u Čačku otvoreno čitalište u maju 1860. godine, da broji 80 članova i da ima nade „da će ih docnije biti i više“. Mnogo godina kasnije, opet načelnik izveštava da je „Čitaonica u varoši ovdašnjoj sa Dejstvijem podpisatog Načelnika sa 72 člana osnovata, na dan 5. ovog meseca otvorena i već dejstvovati odpočela“ (5. januar 1869). Nekoliko dana kasnije, isti načelnik zahvaljuje ministru prosvete Dimitriju Matiću na podstreku da se Čitaonica u Čačku otvori, i na njegovoj knjizi dostavljenoj Čitaonici na poklon. Čitalište je radilo u periodu od 1860. do 1864. godine, a zatim je obnovljeno 1869, kao Čitaonica u Čačku, koja radi bez prekida do 1874. godine.
Godine 1874. Čitaonica je imala 68 članova, a članski ulog je iznosio 48 groša godišnje. Radila je sa dosta velikim rashodima bez ičije pomoći i značajnom sumom novca u veresiji „na nesigurnim mestima“. Nabavljeno je 23 naslova novina, a u knjižnici je bilo 45 naslova „raznih knjiga i protokola“, ne računajući „razne političke novine“ koje nisu imenovane „jedno što mnogih brojeva nema, a drugo što su sasvim rasturene“.
Poslednji dokument koji sadrži podatke o radu Čitaonice u Čačku (izveštaj predsednika Čitaonice od 15. januara 1881. godine) tvrdi da je Čitaonica, posle obnavljanja 1869. godine, radila do 1870. godine „pa je tada prestala, a obnovljena je 1872. 25. maja i od to doba još postoji“. Ovi podaci su dosta pouzdani, budući da je knjižnica raspolagala protokolom Čitaonice, na osnovu kojeg je predsednik Čitaonice mogao da sačini svoj izveštaj. Poznato je da je u vreme srpsko-turskih ratova i blizine fronta, fond biblioteke u Čitaonici dosta smanjen. Posle srpsko-turskih ratova 1876.1878 godine Čitaonica je obnovila svoj rad. Ona u 1880. godini ima 45 članova i svaki daje godišnji prilog od 8 dinara. Prihodi se, takođe, uvećavaju priređivanjem zabava i interesom na kapital. Od listova, Čitaonica nabavlja 18 naslova, od čega tri strana, na nemačkom jeziku. U knjižnici su posle ratova, sačuvane samo 32 knjige.
Prema istraživanjima Ljubomira Markovića, Čitaonica je nastavila sa radom do kraja veka, mada je došlo do smanjenja članstva, pa je i nabavka novina i časopisa bila znatno manja. Nema ni pouzdanih podataka gde je tih dvadesetak godina bila smeštena, ni koje su bile njene aktivnosti.[3]
Čitaonica trgovačke omladine[uredi | uredi izvor]
Pored Čačanske čitaonice, od 1896. godine u varoši je otvorena i Čitaonica trgovačke omladine, institucija koju su osnivali trgovci u svim razvijenim centrima u Srbiji. Poslednji pomen Čačanske čitaonice, iz 1899. godine zabeležen u Ljubiću – listu za narodnu prosvetu, privredu i književnost doneo je ne baš veliku sliku ove stare i važne čačanske ustanove. Autor teksta saopštava da čitaonica životari i očekuje od omladine da doprinese njenom opstanku. Na zboru koji je bio zakazan za 14. februar 1899. godine, građani, činovnici i omladina Čačka verovatno su doneli pozitivnu odluku, i Čitaonica je, kako je ponovo pisao Ljubić, bila preseljena u park kod Morave.[4] Drugog komentara nema, ali je sigurno izmeštanje čitaonice iz grada imalo odraza na njen rad i privlačenje članova.
Periodika[uredi | uredi izvor]
Čitalište je primalo veći broj periodike koja je štampana u Srbiji u to vreme, kao i određeni broj strane periodike.[2]
Domaća periodika[uredi | uredi izvor]
- Beogradske novine
- Budućnost
- Vidovdan
- Vreme
- Glas javnosti
- Glas naroda
- Glas Crnogorca
- Graničar
- Zastava
- Istok
- Javnost
- Javor
- Korespondencija
- Novo doba
- Odzor
- Otadžbina
- Preodnica
- Rad
- Težak
- Sion
- Srbadija
- Srbske novine
- Škola
- Zdravlje
Strana periodika[uredi | uredi izvor]
- Tagblatt
- Politik
- Die Presse
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ [ Beogradь 12. Яnuara. Gospoda...] / S p. – U: Novine Čitališta beogradskogь – 2, 4 (23. I 848), pp. 27.
- ^ a b Orbović, Marija (1998). Čačansko štamparstvo i izdavaštvo : 1833-1941. Čačak: Gradska biblioteka Čačak.
- ^ Čitalište i biblioteke u Čačku: [1847-1987] / Ljubomir Marković; [fotografije Stanko Aničić, Zoran Milošević]. – Čačak: Gradska biblioteka, 1987.
- ^ Ljubić – list za narodnu prosvetu, privredu i književnost (Čačak). – God. 1, br. 2 (7. II 1899); Ljubić. – 1, (april 1899).
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Orbović, Marija (1998). Čačansko štamparstvo i izdavaštvo : 1833-1941. Čačak: Gradska biblioteka Čačak.
- Čitališta u Srbiji u XIX veku / Desanka Stamatović. - 2., dopunjeno izd. - Pančevo : Gradska biblioteka, 2011 (Pančevo : Passage Group). - 374 str. : ilustr. ; 26 cm COBISS.SR 182331660