Разговор:Јаша Томић (Сечањ)/Архива 1

Архива 1

Архива 2

Први поднаслов

Са чланка:

Monografija mesta Jaša Tomić

MONOGRAFIJA – JAŠA TOMIĆ

GEOGRAFSKI POLOŽAJ I KARAKTERISTIKE MESTA Jaša Tomić se nalazi u srednjem delu jugoslovenskog Banata, u njegovom istočnom delu, uz samu jugoslovensko - rumunsku granicu, koja ga okružuje sa severa i istoka. Istočna granica je prirodna - pruža se koritom reke Tamiša, koja je od mesta udaljena oko jedan kilometar. Zapadno od Jaše Tomića je Krajišnik udaljen desetak kilometara, a južno se nalazi Sečanj, koji je sedište opštine, udaljen 12 i Šurjan udaljen 7 kilometara. Jaša Tomić je najveće mesto na teritoriji opštine Sečanj. Prema popisu iz 1971. godine registrovano je 3.873 stanovnika, što je najmanji broj stanovnika za poslednjih sto godina. Najbliži grad je Zrenjanin udaljen 43 kilometara, sa kojim je Jaša Tomić povezan savremenim putem.

Mesto leži na 38° l' 5" istočne dužine i 45° 1, 25" severne širine. Njegova visina je 81 metar, dok je okolina blago zatalasana ravan, čija se visina kreće između 80 i 85 metara, što znači da je ovo ravničarski kraj.

Zemljište je aluvijalnog porekla, sastavljeno od peščara, peska, lesa i ilovače, a na dubini od 30 i više metara nailazi se na naslage treseta. Sastav zemljišta se najbolje može videti na visokoj i strmoj obali Tamiša, kao i prilikom kopanja bunara.

Površinski sloj zemljišta, se po sastavu može svrstati u četiri grupe: banatski černozem - veoma plodan, kojeg u ataru ima oko 75°/o, naplavnice - zemljište nastalo taloženjem rečnog mulja prilikom poplava, takođe je plodno, slatine - zaslanjeno zemljište kojeg ima 8%, gde ni trava ne raste, ali ima i manje zaslanjenog zemljišta obraslog livadskim biljem i smolnica - koje ima veoma malo, crne je boje, lepljiva i teška za obradu.

U Jaša Tomiću nazivi potesa su sledeći: Balvanište, Bela bara, Blizanice, Bogdanova torina, Vagan, Vinogradski put, Grešara, Gruntovi, Izlaz, Jer, Kamenica, Kopovo, Kriva bara, Lastovački budžak, Preka bara, Rasova, Selište, Trnovac, Trnovački vinogradi, Ciganka i Čavoški budžak.

Teren obiluje izdanskom vodom. Površinskih voda - bara, močvara i rečnih rukavaca bilo je mnogo sve do 1875. godine, kada je podignut nasip - dolma pored reke Tamiša i izgrađen sistem kanala, kojima su isušene močvare i sanirani rečni rukavci.

Mesto je bogato arterskim bunarima, kojih je nekada bilo oko trideset; danas se zbog izgrađenog vodovoda manje koriste, a neki su već i van upotrebe. Zdrava pitka voda se dobija već na dubini od 70 metara i odličnog je kvaliteta. Dubina bunara se kretala između 90 i 100 metara.

Reka Tamiš, koja izvire u Rumuniji, proticala je do zadolmljavanja i regulisanja korita pored samog mesta, nanoseći svakog proleća velike štete - plaveći polja. Rečni tok je krivudav. U svom protoku kroz našu zemlju Tamiš je »sasvim podivljan i pokazuje kako velike ravnice, sastavljene od mekog zemljišta, rđavo utiču na reke sa malim padom«. Nepravilan tok Tamiša počinje od Jaše Tomića, odakle se stvaraju brojni meandri i baruštine. Interesantno je spomenuti da se Tamiš na više mesta uliva u Dunav: kao Karaš ili Dunavac kod Čente, Viselja - južno od Borče, Sibnica - jugoistočno od Ovče i Tamiš kod Pančeva.

U tradiciji je ostalo sačuvano sećanje na vodenice, kojih je na Tamišu nekada bilo više, ali ih već odavno, verovatno od izgradnje novog korita i nasipa, nema. Obala Tamiša kod Jaše Tomića je visoka i strma, a peskovita i ravna je samo na nekoliko mesta. Obrasla je vrbama, koje svojim granama natkriljuju reku, tako da se stiče utisak da se prolazi kroz zeleni koridor. Reka je ovde brza, a njena plahovitost je ostajala u sećanju meštana. 1895. godine, poplavila je 500.000 hektara, posle čega su usledili glad i raseljavanje; 1932. godine, vodostaj je bio toliko velik da je nasip podignut za još jedan metar, tako da je sada visok 6 metara.

Klima mesta je tipična panonska sa hladnim zimama i toplim letima. Ovde su zabeležene najviše i najniže temperature u Banatu i zemlji. Temperaturne razlike - između najviše letnje i najniže zimske iznosi oko 70 stepeni. Najniža temperatura je zabeležena 1935. godine, u noći izmedu 11. i 12. februara -29°C. Niska temperatura se tada ovde zadržavala tokom više dana a kretala se najčešće između -18,4° i -20,4°C. Iduće, 1936. godine, zabeležen je apsolutni maksimum od 41,2°C. Ovako visoka temperatura, u Jaši Tomiću, bila je i najviša zabeležena temperatura u Jugoslaviji. Tek je u Kraljevu 1956. zabeležena viša temperatura od ove.

Naselje je širokih i uglavnom pravih ulica i ušorenih kuća, panonskog tipa. Izgled mesta je zvezdast. Ulice se ukrštaju pod pravim uglom i na raskrsnicama se nalaze arterski bunari, sa kojih se stanovništvo, do izgradnje vodovoda, snabdevalo vodom. Osim javnih bunara, skoro svako zemljoradničko domaćinstvo je imalo u dvorištu iskopan bunar, čija se voda koristila za napajanje stoke. Ovaj bunar je bio otvoren i ograđen drvenom, a kasnije i zidanom ogradom. Voda se iz njega vadila pomoću đerma, odnosno posudom koja je bila vezana za uže ili lanac. Kuće su građene jedna pored druge, uzduž brazde, od čerpića i opeke. Njihov čeoni deo nalazi se na ivici parcela, tako da prozori gledaju na ulice. Početkom ovog veka počinju da se grade kuće popreko u odnosu na placeve. Tipična seoska kuća građena je uzduž placa i imala je tri odelenja za stanovanje: »prednju sobu, kujnu i zadnju sobu«, zatirn ostavu i u produžetku kuće staju za krupniju stoku, šupu za kola i poljoprivredne alatke, kotarka (ambar) za kukuruz, ispod kojeg su bili svinjci, živinarnik i staja za sitnu stoku. Dugo godina je bio običaj da se kuća i pomoćne zgrade boje belom bojom - krečom. Zemljoradničko dvorište je bilo kupa slame, kukuruzovine (tuluzine), suncokreta i sena. Ispred kuće, u dvorištu, nalazila se mala baštica sa cvećem, a u produžetku dvorišta bašta zasadena voćkama i povrćem. Stanovnici se od vajkada ovde bave zemljoradnjom, a u novije vreme i zanatstvom.

OD PRAISTORIJE DO SREDNJEG VEKA

Jaša Tomić sa okolinom je od davnina pogodno mesto za život Ijudi. Prilikom oranja, kopanja bunara ili temelja za kuće, nailazi se još uvek na delove ćupa, kamene sekire, oružje ili Ijudskih konstura — a to ukazuje na činjenicu da su se ovde davno nalazila ljudska staništa. U nazivima potesa ostala su sačuvana imena najmlađih prastanovnika ovoga kraja - Slovena, jer su svi topografski nazivi — imena parcela Grešara, Mlaka, Margitica, Kamenica, Livade, Selište, Rasove, Vagan, Bavanište i druga, čisto slovenska.

Najveća i najbogatija praistorijska nalazišta pružaju se od Selišta do Janjinog budžaka idući nizvodno Tamišom prema Boki. Visoravan zvana Govedarova humka, koja se nalazi u blizini prelaza za Šurjan, najbogatije je praistorijsko nalazište ovoga kraja. Sva pomenuta praistorijska nalazišta, bila su nekada naseobine okružene prostranim baruštinama za odbranu od neprijatelja ili zverova, dakle od tadašnjeg korita Tamiša, koji je tada imao korito u sadašnjim »mrtvelji-. ma« (starim koritima reke), Prekoj i Beloj bari, sve do Begeja, koji je zapravo najstarije korito Tamiša. Praistorijski narodi su izbegavali blizinu reka, kojima se neprijatelj kretao, te su svoje naseobine gradili u skrovitim baruštinama, nasutim uzvišicama, ili pak podizali veštačke humke u pravcu iz kojeg je neprijatelj mogao da napadne.

Najstarije naseobine na ovom području potiču iz trećeg i drugog milenijuma pre nove ere. Nalazišta iz bronzanog i železnog doba pronašao je dr Borislav Jankulov na Selištu, Kertesu, Mlaki Congradu i Modošu. Na Grešari je pronašao neolitsko naselje. U okolini Jaše Tomića je dr Jankulov pronašao tragove teramarskih sojenica, koji su jedine u Vojvodini; to je velika humka na desnoj obali Tamiša prema selu Šurjanu. Parcela sa ovom humkom zove se Bavanište, što znači »Balvanište«, ili selo na balvanima, a nasuprot njoj, na levoj obali Tamiša nalazi se Selište, kao uspomena na nekadašnje naselje. Idući dalje, dolazi se do velikog zavijutka Tamiša zvanog Veliki vir, gde se na levoj obali nalaze pomenuti balvani u vodi. Dalje u Janjinom budžaku, gde je obala Tamiša visoka 7- 8 metara, opažaju se u lesu stara ognjišta. Idući dalje prema Boki dr Jankulov je naišao na delove ljudskih kostura. U samom selu, dr Jankulov je nalazio brojne tragove Kelta, Tračana, Slovena kao i na predmete rimsko-provincijalne kulture.

Dolaskom Rimljana u Banat, u II veku nove ere, počinje istorijski period ovog kraja. Banat je Rimljanima služio kao prolazna teritorija ka svojoj provinciji Daciji. Pošto je trebalo obezbediti normalan saobraćaj sa ovom provincijom, izgrađen je odbrambeni sistem, koji su činile vojne posade postavljene na važnijim tačkama. Takva se tačka nalazila na Tamišu, čije je korito tada bio Tamišac, ili kako ga meštani zovu Jer. To je bila prirodna prelazna tačka Tamiša, gde se za vreme niskog vodostaja reka mogla pregaziti; Rimljani su tu bili postavili skelu, koju je čuvala vojnička posada. Temelji jedne zgrade, ploče i ridski novac, dokazi su čestih prelazaka rimskih trupa ovim delom Tamiša, za vreme njihove vladavine provincijom Dacijom.

Za vreme velike seobe naroda, preko celog područja prelazili su mnogobrojni narodi: Huni, Sloveni, Bugari, Avari, Goti, Gepidi, ali su najviše tragova o svome boravku ovde ostavili Avari i Sloveni. Mađari su uspeli da ovde osnuju svoju državu, ali su bili brojno slabiji od ostalih stanovnika, jer su osnovali mali broj naseobina.

JAŠA TOMIČ ZA VREME UGARSKOG FEUDALIZMA

Krajem IX veka političko stanje u srednjoj Evropi po-činje da se menja, kada u Panonsku niziju upadaju Ugri (Mađari), nomadsko pleme ugro-finskog porekla. Oni dolaze sa istoka iz Etelkeza (Etelkiizu, Etekoz severno od obala Crnog mora) i preko Karpata upadaju u Panonsku niziju, gde zatiču brojna slovenska plemena. Slovenska plemena u Banatu, nalaze se u to vreme pod bugarskom vlašću. Početkom X veka Ugri ruše Moravsku državu Slovena, a zatim, posle pobeda nad Vizantijom i Bugarskom, osnivaju svoju državu. U to vreme, kada se Ugri bore za primat u Banatu, dolazi do oživljavanja skele na Tamišu. Na strmoj ledini Mo-došca kod Fenja, na mestu negdašnje rimske skele, došlo je do borbe između Mađara i vojske bugarskog kneza Glada, čije je sedište po hipotezi dr Jankulova bilo u današnjem, rumunskom, selu Gadu. U toj borbi je Gladova vojska sastavljena od Slovena, bila potučena. Po toj ledini - fovenj, nazvano je selo Fenj, koje meštani starinski izgovaraju kao »Venj«. Novodoseljeni Ugri su pali pod kulturni uticaj starosedelaca Slovena, što se ogleda u stotinama reči koje su pozajmili, a koje se odnose na kuću i zemljoradnju.

Banat je u srednjovekovnoj Ugarskoj poznat pod imenom Međutamišje (Temeskoz), Tamiška pokrajina i Tamiški distrikt. U mladoj Ugarskoj državi izvestan broj uglednih domorodaca - Slovena, vrlo su uticajni u vođenju državne politike. Plemenska organizacija slovenskih plemena u Banatu srušena je za vreme Bele III, 1173—1196. godine, koji je bio savremenik osnivača srpske srednjevekovne države Stevana Nemanje. Bela III je učrvstio županijsku vlast i uspostavio nove feudalne odnose.

Mesto se prvi put u istorijskim izvorima pominje 1334. godine, pod imenom MADUS, čiji je sveštenik Brikcius morao da plaća papski desetak. Stanovnici sela bili su tada katolički Mađari, koji su plaćali svoje obaveze. Mesto se 1338. godine javlja pod imenom MODOS, a 1344. godine u jednoj ispravi kao MODOŠ. Po mišljenju dr Jankulova, naziv Modoš je latinskog porekla i dolazi od latinskog izraza MODUS TRANSCIENDI - način prelaska reke. Ovaj prelaz preko Tamiša premešten je kasnije u Oređ, čiji je naziv mađarskog porekla - od Uj Rev, sela sa značenjem nove skele. Osim ova dva mađarska sela (Modoš i Uj Rev), postojalo je i treće, staro selo na uzvišici - humci Kamenica, koje se zvalo Orosi, što na mađarskom znači Rusi. Tu su nekada bili nastanjeni Rusi, koje su Mađari zarobili u bici kod Kijeva, u polju koje se i danas naziva Vengersko polje. Još u XIV veku Modoš se zbog povoljnog gegorafskog položaja, kao tranzitno mesto razvija i 1371. godine se spominje kao posed (possesio) plemića Stevana Mađara, u Kovinskoj županiji. Sredinom XV veka pored ova dva sela pominje se i susedno selo Krstur (Keresztes).

U XIV veku nastaju teška vremena za stanovnike Banata, jer posle kosovske bitke, 1389. godine, Turci sve češće upadaju u ove krajeve i već 1396. godine, pale i susedni Uj Peč. Pošto se nalazila na granici prema Turskoj, zbog čestih upada na njenu teritoriju, Kovinska županija je 1439. godine ukinuta, a njena teritorija prisajedinjena delom Torontalskoj županiji, sa sedištem u Bečkereku i Tamiškoj županiji sa sedištem u Temišvaru.

MODOŠ POD TURSKOM VLAŠČU 1552 — 1716.

Kada su Turci 1552. godine osvojili Temišvar, upostavili su svoju vlast u Banatu, koja će sa kraćim prekidom trajati 164 godine. Pošto su zagospodarili Banatom, Turci upostavljaju svoj upravni sistem. U Temišvaru je bilo sedište vilajeta, koji je obuhvatao i krajeve svereno i južno od Banata. Sedišta sandžaka (srezova) bila su u Banatu u: Bečkereku, Lipovu, Moldavi, Temišvaru i Čanadu. Stanovništvo Banata za vreme turske vladavine bilo je uglavnom srpsko. Osim Srba u gradovima je živelo i nešto muslimanskog stanovništva, dok je Mađara veoma malo ostalo. Mađarsko stanovništvo se još prilikom nadiranja Turaka povuklo u panici na sever. U opustele krajeve Banata, Turci počinju da naseljavaju srpsko stanovništvo. Sultan Sulejman Veličanstveni, naređuje 15. januara 1566. godine, temišvarskom paši (beglebergu) i defterdaru da nasele raju u blizini Temišvara pod vođstvom kneza Pavla. Usled naseljavanja Srba u Banatu, njihov broj se toliko povećao, da se Banat na kartama XVI veka označava kao Raška (Rascia), Srbija.

Tokom XVI veka o turskoj upravi u Modošu i životu a njemu ne znamo ništa. Jedini podatak o mestu nalazimo iz dokumenata 1566. godine, kada je Jovan Zigmund, sin Jovana Zapolje, putovao iz Erdelja u Zemun da sultanu izrazi pokornost. Tom prilikom je Jovan Zigmund veoma žurio, pa je zamorio konje, te ih je u Velikom Modošu zamenio. Za 6 konja je platio 6 florina i 45 denara.

U XVII veku Modoš spominju sakupljači priloga za Pećku patrijaršiju (1660. godine); u pećkom Katastigu zabeleženi su modoški stanovnici: pop Jaftimije i pop Zaharije, Ilija, baba Romana, Milić Radojević, Vladislav, Rusmir, Vuja, Komlenija, Avram, Gavril Panov, Mata, Radomir, Cveja Vranešev, Andreja, Petar.

Modoš je pod Turcima morao biti ugledno srpsko mesto sa dva naselja - Veliki i Mali Modoš, koji se spominju još pre turske invazije, pa su ga kao važno strategijsko mesto, na prelazu preko Tamiša, Srbi naselili. Po turskoj administrativnoj podeli ostala su oba sela - Veliki i Mali Modoš, kao posebne opštine, a ime Mali Modoš se izgleda sačuvalo u današnjoj parceli - potesu Modošac ili u imenu Garavnjak ili Čongrad (Čarni grad), koji se nalaze u severnom delu mesta.

Za vreme desetogodišnjeg austrijskog interegnuma u Banatu, 1690—1700. godine, Modoš je bio u sastavu čakovačkog distrikta. Modoš će Turci držati u svojim rukama još 16 godina kada prelazi u ruke Austrije. Austrijska vojska je 13. oktobra 1716. godine osvojila Temišvar pod komandom Evgenija Savojskog, a 9. novembra grof Mersi zauzima Pančevo.

POD AUSTRIJSKOM VLAŠĆU 1717—1779.

Bivši temišvarski pašaluk (vilajet) spominje se u početku austrijske vladavine pod imenom Temišvarska oblast, zatim Temišvarska pokrajina, Temišvarski okrug i Tamiška banovina, da bi se najzad nazvao Banat. Posle proterivanja Turaka iz Banata, Austrija je ovu pokrajinu zadržala pod svojom neposrednom vlašću, iako se ovo područje od dolaska Turaka nalazilo pod vlašću Ugarske. Uprava nad Banatom poverena je Dvorskoj komori u Beču, centralnoj instituciji za vođenje finansijskih poslova Carevine. Dvorska komora je upravljala preko Zemaljske administracije Tamiškog Banata sa sedištem u Temišvaru, putem vojnih predstavnika sve do 1751. godine, kada upravu preuzimaju građanska lica. Temišvarski Banat je bio podeljen na 13 okruga, a Modoš je pripao Bečkerečkom distriktu, u čijem sastavu ostaje sve do restauracije županijskog sistema, odnosno do priključenja Tamiškog Banata Ugarskoj.

Uviđajući strategijski položaj Modoša, austrijski vojni stručnjaci donose odluku o izgradnji mosta na Tamišu između Modoša i čavoša, koji će biti glavna spona na putu Temišvar - Veliki Bečkerek, odnosno Pančevo. Most je podignut 1716. godine, neposredno po oslobađanju ove teritorije od Turaka. Zbog povoljnog prirodnog položaja Modoš je u privrednom pogledu brzo napredovao.

Posle dva prohujala rata u kratkom vremenu, stanovništvo Modoša, se kao i drugih banatskih sela veoma proredilo, tako da je posle dolaska austrijske vojske 1717. godine zabeleženo samo 50 domova dok o broju stanovnika nema podataka. Može se pretpostaviti, s obzirom da su to bile porodične zadruge, da je u kućama bilo između 6-8 članova porodice ili 300-400 stanovnika. Prema broju stanovnika bilo je jedno od većih mesta u Banatu. Stanovnici su bili Srbi.

Privredna izgradnja Banata, posle oslobođenja od Turaka, poverena je veoma agilnom i sposobnom grofu Klaudiju Florimundu Mersi koji počinje sa naseljavanjem kolonista, izgradnjom kanala, obnavljanjem zemljoradnje i zanatstva.

U selu je tada podignut žitni magacin, solara i majur, na kojem je uzgajana stoka, radi snabdevanja bolnica u Banatu. Mestom je upravljao podupravnik (untervervalter), koji se pominje 1722. U to vreme prvi put se pominje škola, 1725. godine i učitelj po imenu Sabas.

U mestu je tada bila stacionarana vojska, koja je bila razmeštena po kućama, od čije je obesti stanovništvo stradalo. Zbog velikih obaveza prema vojsci, stanovništvo se bilo razbežalo, tako da je 1727. godine bilo popisano samo 38 domova - domaćinstva. Taj podatak, ne govori dovoljno o njihovoj brojnosti. Neke porodične zadruge imale su tada i po 30 članova, pa neke i više, jer se samo tako može objasniti broj sveštenih lica u mestu: protoprezviter, dva paroha i jerođakon, čiji je broj zavisio od broja vernika. Crkva je ovde bila podignuta veoma davno, o čemu svedoči i zapis da ju je osvetio patrijarh srpski Kalinik 1 (1691—1710.) prilikorn prolaska kroz Modoš. Kasnije, 1746. godine, prilozima i radom meštana podignuta je sadašnja pravoslavna crkva.

Početkom treće decenije XVIII veka, grof Mersi počinje sa naseljavanjem Nemaca, Španaca i Italijana u Banatu. Prve kolonije Nemaca osnivaju se tada u Velikom Bečkereku, Beloj Crkvi i Pančevu. Kolonisti - Nemci došli su iz Nemačke (Falačke). U Bečkereku su bili naseljeni Španci i Italijani sa zadatkom da podignu poljoprivrednu proizvodnju, vinogradarstvo, vrtlarstvo i voćarstvo. Pomoću naseljenika je vlast nameravala da izgradi puteve i mostove u barovitom Banatu. Kolonisti se ovde nisu mogli aklimatizovati - masovno su umirali od groznice, kuge i kolere i drugih epidemija, koje su bile česta pojava u to vreme. Španci i Italijani se ubrzo vraćaju u svoje zemlje, a Nemci ostaju i delom umiru. U Nemačkoj je tada kružilo mišljenje »da je Banat druga grobnica Nemaca«. Kolonisti su bili privilegovani u odnosu na zatečeno stanovništvo - Srbe, Rumune i Mađare; bili su oslobođeni plaćanja poreza na 3, kasnije na 4 i 6 godina, dobijali su od države kuće, alat i seme za setvu. Naseljavanje Nemaca uznemirilo je Srbe i Rumune, jer su Nemci bili oslobođeni jedne od najtežih dažbina — ukonačavanja vojske; plašili su se da će vlast na njih natovariti veće namete i da će ih pokatoličiti, te mnogi Srbi beže u Srbiju, Vlašku pa čak i dublje u Tursku. Neki krajevi Banata na taj način gube više od polovine stanovnika, kao što je to bio slučaj sa Modošom i Sečnjom, u kojima je živelo čisto srpsko stanovništvo; oni će ubrzo opusteti. Jedan od ciljeva kolonizacije Nemaca u Banatu bio je ubacivanje kolonista u kompaktne nacionalne celine Srba i Rumuna, nebili ih vremenom denacionalizirali. U cilju sprečavanja bekstva Srba i Rumuna, Dvorska komora već 1723. godine poziva susedne županije da begunce uzajamno predaju; vlasti na granicama Banata postavljaju i graničnu policiju sastavljenu od hajduka (national Haiduken). Mersijeva kolonizacija nije uspela, jer strateški, politički i privredni motivi kojima se on rukovodio, iziskivali su bolji kvalitet kolonista, nego što su bili dotadašnji - mahom beskućnici i pustolovi od kojih je Mersi hteo da stvori privrednike i branioce Banata od turskih upada. Rat, 1737—1739. godine, pokazao je mnoge slabosti kolonizacije: bolesti su prošto pokosili koloniste, tako da je jedva kao ostao u životu. Klima je ovde bila ubitačna za koloniste, koji su najvećim delom došli iz brdskih predela gde je klima suvlja i voda za piće zdravija, močvare pune komaraca i vlažnost podneblja su glavni uzroci njihovog nestanka sa ovog područja.

Posle rata sa Turcima, 1737—1739. godine, u Modošu su zabeležena 24 doma. Porodične starešine su bile: knez Radoslav Đuričin, Stojan Panin, Stojan Mirkov, Stojko Carin, Marko Dželat, Stojan Saračević, Jovica Ćosin, Mihailo Petrin, Teofan Parivodin, Živan Mihajlov, Stojić Cakovski (Đakovski), Stojko Tergof, Nikola Prodanov, Baba Petrić, Lazar Knežević, Živan Ostojin, Radivoj, Resh Zanin, Ostoja Jeremić, Ilija Mihajlov, Stojko Karabašev, Vasa Krstin, Marko Panin, Marinko Milovanov, Raja Neda, Vujica Stojkin, Pava Marinko, birov Mijuca Vla.

U drugoj polovini XVIII veka kolonizacija u Modošu je najintenzivnna. Naseljavaju se Srbi (iz Pomorišja i Sečnja), Mađari, Nemci i Bugari. Godine 1746. bili su stanovnici Modoša: Stojko Čerević, Stojan Babić, Teofan Parivodić, Botić Georgijević, Radivoj Stojadinov, Dima Grk, Despot Bedričić, Miško Krasnić. Simeon Aleksić, Radosav Bedrić, Živojin Oston, Laza Knežev, Jovan Vasić, Stanko Bedričić,Stojko Amidžić, Marko Popin i Jova Đakovački. MerTu darodavcima modoške crkve iz 1761. godine, pominju se Mija i Rana Pomorišac i Radosav Stankov; oni nisu bili spomenuti u popisu iz 1746. godine.

Oko 1780. godine javljaiu se sledeće porodice: Aleksić, Andrejin, Aničin, Artukov, Adžijić (Mihajlović), Bajin, Bakalov, Baćanov, Beli, Belobrkić, Bokanov, Brkić, Bolari, Voljani (Foljani, Foljanski), Vojovići, Vujičini, Gigini (Gigići), Glišini, Govedarevi. Davidovi, Dešini. Dimini, Dragonovi. Dragovići. Dovatovi. Dermekovi, Ere (Here, Erići. Erski). Živanovi, Živkovići, Živkovi, Živatini, Žikići, Ivanovi. Ivkovi, Igrači, Ja-kovljevi, Janoševi. Jerkovi, Jeftini, Joanovi, Josimovi, Kajganići, Karakaševi. Keverišanovi, Lazarovi, Lazini, Maletići, Maksimovi, Manojlovići, Marini, Marjanovi, Markovi, Mijajevi, Mijailičini, Mirkovi, Neckovi, Nikolini, Pavlovi, Paperkesići, Parkajići. Paunovići, Pejini, Petrovi, Petručevi, Radivojevi, Radosavljevi, Ranitovi, Savini, Svilengaćini. Selini, Slatinčevi. Stojkovi. Stojkovići, Stojšići, Strajinini. Suvačarevi, Ta-bakovi, Todorovi, Trefunovi (Treunovi), Trlajini, Tucići, Ćosići, Cigljarevi, Čavini, Šepećani, Šurjanci i Dželatovići. Od navedenih porodica pre pedeset godina (oko 1930. godine), postojale su ove porodice: Aleksići, Aničini, Beli, Belobrkići, Veljani (Foljani, Foljanskovi), Vojnovići, Vujičini, Gigini (Gi-gići), Dimini, Draganovi, Dragovići Dovatovi, Dermekovi (Amidžići), Erski (Ere, Petrovi), Živanovi, Živankići, Žikići, Jerkovi, Lazarevi, Maksimovi, Mijajevi, Mirkovi, Parkajići, Pejini, Petrovi, Radivojevi, Radisavljevi, Svilengaćini, Stojkovi, Stojkovići, Stojšići, Suvačarevi, Trefunovi (Treunovi), Ćosići i Šurjanci. Porodice koje se pominju 1930. godine (Aleksići, Mirkovi, Nikolini, Radosavljevi) doseljene su kasnije i to: Aleksići iz Arada, Mirkovi iz Boke, Nikolini iz Međe( Pardanja) i Radosavljevi iz Čakova. Iz zapisa u cirkularnom protokolu, modoške parohije iz perioda 1792—1805. godine, vidi se da je 1801. godine bilo u pravoslavnoj parohiji 253 doma, 457 bračnih parova i 2074 stanovnika. Osim već pomenutih porodica nalaze se u matičnim knjigama i sledeće:

Antonini, Arađani, Arsini, Babini, Banovi, Bogdanovi, Bogićevi, Birovljevim Verlužanovi, Vesini, Voštinarovi, Vukovi, Gavrilovi, Gajini, Georgijevići, Gluvakovi, Grčki, Dimitrijevići, Dragoši, Đurševi, Đurići, Đuričini, Žarkovi, Žebeljeni, Životini, Živojnovi, Zarini, Zelebekovi, Jakovići, Jeremići, Kovački, Konstatinovići, Kostini, Kračunovi, Loncarevi, Mijatovi, Milosavljevi, Monini, Sračići, Nedeljkovi, Novakovi, Pavini, Pantići, Papići, Pekarevi, Perivojevi, Pivarski, Prendini, Prokini, Pušini, Rađanovi, Radovanovi, Radanovići, Rajići, Rakini, Ružini, Sokolovi, Stajini, Stajići, Starčevi, Stojanovi, Tašini, Teodosijini, Tomići, Trailovi, Cušini, Udovičini, Fenjci, Černajski, Čikoševi, Čizmaševi, Stevančevi. Od ovih porodica pre 50 godina postojali su: Arađani, Arsini, Voštinarovi (Gajini), Vukovi, Gajini, Grčki, Dimitrijevići, Dragoši (Star-čevi), Đuričini, Žarkovi, Žebeljani, Životini (Gigići), Zarini, Zelenkovi (Ilijini), Jankovići, Lancarevi (Gađanski), Monini, Pivarski, Starčevi, Udovičini (Belobrkini), Fenjci i Cenejski (Vukovi). Među ovima: Dimitrijevići, Jankovići, Mijatovi, Pivarski i Čizmaševi, kojih ima i danas, doselili su se kasnije.

Sedinom XVIII veka, posle naseljavanja Srba iz razvojačene pomoriško-potiske Vojne granice, mesto je ekonomski veoma ojačalo o čemu nam svedoči broj sveštenih lica, bilo ih je pet, koje je selo moralo da izdržava, a i sama opština je morala biti imućna kada je svakom svešteniku mogla da obezbedi po sesiju zemlje (34 jutra). Imamo podatak o trgovini u Modošu iz 1751. godine, u kome stoji da je predsednik Grčkog trgovačkog udruženja konfiskovao robu modoškom trgovcu Dima Manojlu. Svakako da je izgradnja crkve 1746. godine dokaz ekonomske snage sela; građena je prikupljenim prilozima od pečene opeke, patosana, po-krivena crepom i obložena štukaturom, a ikonostas su izradili tada poznati slikar Nedeljko Popović — Šerban, jerođakon Vasilije, Georgije i Teodor.

Prvi Nemci se naseljavaju u Modoš već 1766. godine, kada je na čelu banatske uprave bio grof Perlaz, ali se o njima veoma malo zna.

OD UVOĐENJA ŽUPANIJSKOG SISTEMA DO REVOLUCIJE 1848—1849.

Kada je 1779. godine ukinuta dvorska administracija u Banatu i obnovljen županijski sistem, cela teritorija je bila podeljena na tri županije: Torontalsku, Tamišku i Krašovsku. Modoš je potpao pod torontalsku županiju čije je sedište bilo u Velikom Bečkereku, a srez je bio Uj Peč. Ova administrativna podela imaće značajne posledice za dalji razvitak Modoša. Srpsko stanovništvo se uznemirilo jer je potpadanje pod županijsku upravu značilo da će do sada slobodni seljaci postali kmetovi feudalaca. Da ne bi do toga došlo modoški Srbi počinju da se iseljavaju na Vojnu granicu (Miliciju). Do iseljavanja je došlo i u drugim mestima, ali je županijska vlast iseljavanje sprečila. lako je većina iseljenika bila vraćena, dobar deo je ostao da živi na teritoriji Banatske vojne granice.

Politika naseljavanja Nemaca u Banatu, naročito u Modošu, dolazi do izražaja krajem XVIII veka. Pre njih, 1780. naseljeno je u Modošu nekoliko mađarskih i slovačkih porodica, a 1784. godine stiže 14 nemačkih porodica iz okolnih mesta. Prema jednom izvoru.Mađari, Slovaci i Nemci se naseljavaju umesto iseljenih Srba.

Na početnu kolonizaciju Nemaca, presudan uticaj je imao zagrebački Kaptol, koji je umesto oduzetih imanja na području Karlovačke vojne granice, dobio imanja u Banatu 1781. godine. Neposredno po preuzimanju imanja, Kaptol daje modoško vlastelinstvo u zakup Josefu Keresturiu za 7.306 guldena godišnje. Naseljavanje Nemaca je pod upravom Kaptola sve intenzivnije i njihov se broj 1792. godine već povećao za 564. Oni su doseljeni iz okolnih mesta, a poreklom su bili iz Elzasa i Lotaringije. Naseljeni Nemci su odvojeni u južnom delu mesta nazvanom Vorstadt sa svojim knezom (Richterom), te je do tada jedinstveno mesto Modoš podeljeno na dva mesta Srpski i Nemački Modoš, koji će kao dve zasebne političke opštine živeti sve do spajanja 1895. godine. Kaptol 1795. godine gradi u centru mesta katoličku crkvu. Pre toga, 1792. godine izgrađena je upravna zgrada Kaptola (sada je to zgrada škole u parku, ul. Maršala Tita br. 99) i ekonomska zgrada u istom dvorištu (ova zgrada je posle I svetskog rata pretvorena u sokolanu).

O snažnom privrednom životu Modoša i njegovim vezama sa zanatskim i trgovačkim centrima u Temišvaru i Velikom Bečkereku, kao i sa poljoprivrednicima i stočarima iz neposredne okoline, koja mu je u ekonomskom pogledu gravitirala, govori inicijativa da Modoš dobije pravo na održavanje 2 vašara u toku godine, i to: 24. aprila i 3. oktobra. S obzirom da se Modoš nalazio na granici dve županije, zatraženo je mišljenje i od Tamiške županije, koja se saglasila da se nesmetano u ove dane mogu održavati vašari, koji su bili tradicionalni od 1788. godine. Godine 1805. dobijeno je pravo na održavanje vašara i na đan 22. juna i 24. avgusta, a 1812. godine pravo na održavanje nedeljnog vašara za čije je održavanje određen ponedeljak. U prvoj deceniji XIX veka Modoš postaje palanka.

Za zdravstvenu istoriju Modoša značajno je to da 1830. godine dobija apoteku »Kod Spasitelja«.

Godine 1836. izvršen je popis stanovnika u Modošu. Tad je bilo ukupno 3.560 stanovnika, od toga 2.440, pravo-slavnih, 1.116 rimokatolika i 4 evangelista. Jevreji se prvi put spominju 1837. godine, kada je prvo dete jevrejske narodnosti kršteno u mestu. Verovatno da su roditelji došli sa strane, jer do tada nema pomena o Jevrejima u Modošu.

U privrednom pogledu Modoš je tada bio ugledno mesto sa razvijenim zanatstvom i trgovinom. U mestu se već trideset godina održavaju četiri vašara godišnje, a jednom nedeljno se održava pijaca, gde dolaze i trgovci iz srednjeg Banata, počevši od Bečkereka i Vršca pa do TemiŠvara. Koliko je bilo razvijeno zanatstvo u Modošu govori povelja (diploma) Ferdinanda 1 od 9. februara 1837. godine, za ujedinjeni esnaf modoških zanatlija. Uvodni i završni tekst napisani su na pergamentu latinskim jezikom, dok su same odredbe štampane na mađarskom jeziku, na običnoj hartiji; tekst je prošiven zajedno sa uvodnim i završnim delom. Među poveljama, koje se čuvaju u Istorijskom arhivu u Zrenjaninu, ova se razlikuje po tome, što se u članu 10. umesto svedodžbe, propisuje knjigu u koju se ubeležava stranstvovanje (»Frent«) kalfif, u koju su pored vremena staža upisivani podaci i o vladanju i veštini u ovladavanju zanatom. Ova knjižica je prethodnik današnjih radnih knji-žica.

Trebalo bi istaći da ova povelja ne ukazuje samo na razvijeno zanatstvo u Modošu, nego na još razvijeniji privredni i administrativni život. Verovatno je da su pojedini zanati bili zastupljeni sa velikim brojem majstora; takode se može zaključiti da je ovako velik broj zanatlija zahtevao i odgovarajuće tržište, ne samo u užoj okolini, već daleko šire, te se s razlogom može pretpostaviti da je ovo mesto bilo privlačno za kupce iz udaljenijih krajeva, koji su doprineli procvatu zanatstva. Ako se kroz sećanja vratimo malo u prošlost, videćemo da se već 25 godina u Modošu održavaju vašari četiri puta godišnje, a jednom nedeljno održavana je pijaca. Iz pričanja starijih stanovnika Modoša, koje je autor ovih redova slušao pre desetak godina, pijaca se održavala u današnjoj ulici Maršala Tita, od zgrade Mesne kancelarije (nekadašnje zgrade Pančevačke puške banke filijale u Jaša Tomiću) pa sve do početka ove ulice. Vašari su se održavali na Vašarištu (danas fudbalskom igralištu). Ono je bio samo centralni deo, a kola sa trgovcima su bila poređana duž puta za Čavoš (kameni put prema granici) ulicom JNA do pravoslavne crkve i ulicom Maršala Tita sve do zavijutka prema Čongradu (četvrti prema granici kod Krstura). Zbog ovako razvijene trgovine u Modošu, počinju svoj značaj da gube vašari u okolnim mestima, tako da se godišnji vašar, koji se održava u Štefansfeldu (kasnije Šupljaja, sada Krajišnik), premešta 1839. godine u Modoš.

Godine 1838. u neposrednoj blizini Modoša, u potesu Rasova, javlja se jedno novo naselje nazvano Kaptalanfalva (vladičino selo), danas Busenje, čiji su stanovnici madarske narodnosti naseljeni ovde na inicijadvii vlastelinstva — Zagrebačkog kaptola. Kolonisti su bili poreklom iz Bačke, koje je okupio neki Simeon Galatyik. Planirano je bilo da se izgradi naselje od 20 kuća i da se obezbedi 20 sesija zemlje (sesija 34 jutra). Kasnije su se pored Mađara ovde naselili i Nemci, tako da novo naselje 1839. godine ima 72, a 1842. već 256 stanovnika. Posle nekoliko godina mađarsko stanovništvo počinje, delom, da napušta naselje, a naseljavaju ga Nemci iz okoline Kule u Bačkoj.

Iste, 1838. godine, pokušali su Bugari iz Banatskog Dvora (Udvornok-a) da se nasele u Oređi i 1839. godine bilo ih je već 22 porodice, ali se Kaptol usprotivio naseljavanju, tako da je ono odloženo.

U Modošu je, na proputovanju za Beč, boravio srpski knez Mihajlo Obrenović, posle napuštanja Srbije, 5. novembra 1842. godine.

Poštanski saobraćaj između Modoša i Bečkereka obavljao je Kaptol svojom zapregom jednom nedeljno, a 1839. godine, poštanski saobraćaj prelazi u nadležnost opštine. Od 1846. godine, redovno je svake nedelje kočija sa poštom odlazila za Bečkerek i donosila pošiljke za Modoš i okolna sela, jer je samo Modoš imao poštu u okolini.

Prva čitaonica - mađarska, osnovana je u Modošu 1836. godine ,a kasnije 1845. godine. Broj članova Kasine se ubrzo uvećao, tako da ih je 1846. godine bilo 70. Primala su se dva mađarska, dva nemačka i jedan srpski list. Ovako brojnom stanju članstva, doprinelo je i to što je 1846. godine u Modošu bio stacioniran jedan odred husara.

U periodu od 1831. do 1848. godide, epidemije, vremenske nepogode i stočne bolesti usporile su napredovanje sela. Spomenućemo neke od njih: 1831. i 1836. epidemija kolere zahvatila je, pored nekih banatskih sela i Modoš, »ali ne tako jako kao druga mesta«. O veoma čudnoj klimi ovog mesta govori i podatak iz 1836. godine, kada je na dan 12. maja pao sneg u osam sati ujutro. Isto se dogodilo i narednih dana, tako da se moralo ložiti. Štete na usevima bile su ogromne, jer se sve bilo smrzlo. Sledeće godine, od novembra pa do januara 1838. godine harala je stočna bolest; 31. januara 1838. godine desio se zemljotres. Sudeći po cenama hrane i stoke ,nedaće su sustizale stanovnike Modoša sve do 1848. godine: 1841. godine bila je velika suša i nestašica hrane za stanovništvo i stoku; 8. i 9. aprila 1842. godine Tamiš je bio zamrznut, padao je sneg. U noći između 17. i 18. juna je padao grad i uništio žitna polja u atarima Srpskog Modoša i Krajišnika. Godine 1846. kasni mrazevi uništili su pšenicu i voće, a u leto se pojavila golubačka mušica od koje je stradala stoka. Leto je bilo veoma sušno, prinosi su bili mali, hrane za ishranu stanovništva, nije bilo dovoljno. Kritična faza u ishrani stanovništva nastupila je početkom januara 1847. godine, kada su trgovci dovozili, po visokoj ceni žito i prodavali ga stanovništvu. Vlastelinstvo je pokazalo svoju sebičnost - čak je i slamu prodavalo stanovništvu po visokoj ceni. Povoljne klimatske prilike u 1847. godini omogućile su. dobre prinose pšenice, kukuruza, voća i vinograda.

REVOLUCIONARNA 1848/49. GODINA

Za vreme revolucije, 1848/49. godine, u Modošu se ništa značajnije nije dogodilo. Poznato je da je vest o izbijanju revolucije u Pešti 19. marta 1848. godine, bila sa oduševljenjem prihvaćena od strane madarskog stanovništva. Na Županijskoj skupštini, koja je održana u Kikindi, 30. maja 1848. godine, županija je izdeljena umesto ranijih 5 srezova, na tri, od kojih je jedan bio sa sedištem u Modošu. Tokom Revolucije kroz Modoš su prošle revolucionarne trupe generala Kiša, kao i carska vojska, ali bez bitke i ne nanoseći bilo kakvu štetu mestu. U crkvenim izvorima je sačuvana vest da su aprila 1849. godine dva modoška pravoslavna sveštenika prebegla u Srbiju, gde su ostali četiri meseca i vratili se posle ugušenja Revolucije u Mađarskoj.

MODOŠ OD 1849. DO 1918. GODINE

Posle ugušenja mađarske revolucije, carskim potentom od 6. novembra 1849. godine priznata je srpska Vojvodina pod nazivom »Vojvodstvo Srbije i Tamiškog Banata«, a dužnost Šefa preuzeo je austrijski general Ferdinand Majerhofer, koji na rukovodeće mesto postavlja Nemce. U celoj Austriji je zaveden policijski režim i apsolutizam - (Bahov apsolutizam 1849—1859.). U prvo vreme Vojvodstvo je bilo podeljeno na dva povereništva: temišvarsko-krašovsko i bačko-torontalsko. Na čelu povereništva bili su pokrajinski župani. Za vreme Trećeg provizoriuma, 1853—1867. izvršena je administrativna podela na okruge i srezove. Osnovani su okruzi sa sedištem u: Lugošu, Velikom Bečkereku, Temišvaru, Novom Sadu i Somboru. Svaki okrug je bio podeljen na srezove, a srezovi na opštine. Svaki okrug je imao svoj okružni, srez svoj sreski sud. Temišvarski okružni sud bio je ujedno i Pokrajinski sud. Osim toga u gradovima, koji su bili sedišta okruga radili su tzv. carsko-kraljevski delegirani sreski sudovi, jer je sudstvo 1850. godine odvojeno od administracije. Velikobečkerečki okrug obuhvatao je sledeće srezove: modoški, novobečejski, velikokikindski, velikosentmi-klušti, žomboljski i biledski (poslednja tri nalaze se u Rumuniji). Modoški srez obuhvatao je teritoriju od 58,5 km2 sa 58.036 stanovnika. Po broju stanovnika je bio veci od velikobečkerečkog sreza koji je imao 37.746 stanovnika. U sastavu modoškog sreza bilo je 40 opština, tako da je to bio najveći srez po površini, broju stanovnika i opština, na području velikobečkerečkog okruga.

Pošto je posle ugušenja revolucije Modoš postao značajan administrativni centar ,trebalo je uspostaviti bolje saobraćajne veze sa administrativnim centrima u Temišvaru i Velikom Bečkereku, te je sredinom jula 1850. godine uspostavljena stalna poštanska služba na liniji Veliki Bečkerek— Modoš — Temištvar ,koju je obavljao Đorđe Mihajlović. Tada je opštinski knez bio Tadija Gigić, opštinski beležnik Stefan Marjanović, srpski učitelj Jovan Faranović, nemački Johan Ril i bugarski Demetar Nedeljov. Modoš je u to vreme sedište okružne sanitetske opštine za mesta: Modoš, Kaptalanfalfu (Busenje), Čavoš i Štefansfeld (Krajišnik), na čelu sa opštinskim lekarom. Opštinski lekar je tada bio dr Klement Piner. Pošto je mesto bilo sedište sreskog suda imalo je i advokata u ličnosti Julijusa Derćanfija. Godine 1857. u srezu su bila 2 mesta sa pravom održavanja vašara - trgovišta i 42 sela ,dok je stanovnika bilo 65.682. Broj školske dece se iz godine u godinu povećavao ,tako da je od ukupno 434 deteta doraslog za školu, nastavu pohađalo 414 učenika; 20 dece nije pohadalo nastavu.

Posle austro-ugarske nagodbe, dolazi do promene zakona o školama, ali mađarska i srpska škola u Modošu 1868. ostaju i dalje verske škole. Iste godine osnovano je u Modošu Banatsko učiteljsko društvo, koje kasnije menja naziv u Modoško učiteljsko društvo.

Izlaskom novog zakona o opštinama, 1871. godine, Modoš je sedište sreza sa 18 opština. Na teritoriji sreza je tada živelo 25.570 stanovnika, a sreski sud je svoju teritorijalnu nadležnost protezao na 22 mesta.

Šezdesetih godina XIX veka dolazi do promene u nacionalnoj strukturi modoškog stanovništva. Posle nekoliko nerodnih godina, srpsko stanovništvo počinje da se iseljava. U prošlosti Modoša, ostao je zapisan period od 1860—1863. godine pod imenom »gladne godine«, tada je usled vremenskih neprilika malih prinosa i pojave filoksere, koja je formalno pokosila modoške vinograde, srpsko stanovništvo počelo da prodaje u bescenje svoja imanja Nemcima i da napušta mesto. Ovaj proces raseljavanja ubrzao je jedan veliki špekulant, Petar Ninković, gimnazijski profesor u penziji iz Novog Sada. On dolazi u Modoš kod svoga pašenoga Alekse Brkića, kupuje jeftino srpska imanja i uz dobru zaradu preprodaje ih Nemcima koji dolaze iz Bačke. Tako se zemlja koja se nalazila u vlasništvu Srba prepolovila. U zapisniku crkvene opštine modoške od 8. maja 1866. godine piše... « od prednje bivših 150 Srpskih sesija sad jedva da ima u Srpskim rukama 60—70 sesija«. Ninković je tada otkupio oko 100 jutara zemlje i posle njene prodaje otišao je iz Modoša.

Naseljavanje Nemaca iz Bačke je za njih bilo vrlo korisno, jer su tamo zemlju prodali skupo, a ovde su je od Ninkovića kupovali daleko jeftinije. Do dolaska Nemaca, bila je u Modošu jedna politička opština. Kada su Nemci 1872/73. godine, postali brojno i ekonomski jači, izvršena je podela na nemačku i srpsku opštinu. U vreme deobe opštine beležnik je bio Vladimir Stojković, a opštinski knez Aleksandar Nikolajević.

Godine 1876. izvršeno je, u smislu zakona, rangiranje opština na osnovu kojeg je Srpski Modoš svrstan u velike, a Nemački Modoš u male opštine.

Za dalje razvoj privrede u Modošu značajno je dobijanje telegrafa, koji je počeo da radi 1873. godine. Iste godine jula, avgusta i septembra meseca u Modošu hara kolera, koja odnosi brojne živote.

Prema popisu, koji je izvršen u Torontalskoj županiji, 1872. godine, radile su 223 škole. Od toga broja bilo je 135 verskih i 88 opštinskih škola. Opštinske škole su pripadale narodnostima i bilo ih je: 20 mađarskih. 52, nemačke, 35 srpskih, 29 rumunskih, 4 hrvatske, po 3 bugarske i slovenačke škole. U modoškom srezu bilo je ukupno 25 škola i to 19 crkvenih i 6 opštinskih škola.

Novčarstvo se u Banatu posle nagodbe, 1867. godine, razvija bržim tempom nego što je to bio slučaj u prethodnom periodu. Koncentracija domaćeg kapitala bila je skromnih razmera. Modoška štedionica, koja je osnovana 1876. godine, zapravo 26. 12, 1875. godine, imala je 200 akcija, čija je vrednost bila 100; Osnovni kapital je bio 20.000, a čistu dobit je 1879. godine ostvarila u visini od 5.102 forinte. Statut je donet 31. 3. 1878. godine. Krajem XIX veka, ona se za kratko vreme gasi, a 1901. godine se ponovo javlja kao Modoško kreditno udruženje. Posle Srba, štedionicu osnivaju Nemci 1882. godine. Ona se 1898. godine proširuje u banku, a od 1907. godine postaje filijala Pančevačke pučke banke u Modošu.

Srpska knjižnica i čitaonica osnovana je u Modošu 1876. godine. Iz dokumenata Čitaonice koji su sačuvani, vidi se da ona prerasta 1895. godine u Gradansku čitaonicu, čiji su članovi trgovci, zanatlije i činovnici. Raspolagala je sa više stotina knjiga iz oblasti beletristike, istorije, poljoprivrede, zanatstva i trgovine. Radila je sve do 1944. godine.

Prva vest o socijalnim, gibanjima u Modošu potiče iz 1876. godine. Radnici, koji su radili na izgradnji nasipa na Tamišu, zbog nepovoljno sklopljenog ugovora napustili su posao i otišli u južni Banat da rade pod povoljnijim uslovima.

Iz statističkih podataka za 1878. godinu vidi se da je Srpski Modoš imao 547 kuća i 2.789 stanovnika. Atar je obuhvatao 4.999 katastarskih jutara oranice, 93 kj, bašte, 613 kj. pašnjaka, 196 kj. vinograda. Ukupno je bilo 5.874 kaatstarskih jutara. Stoke je bilo: konja 476, goveda 531, svinja 1.340 i ovaca 309.

Tada je u Srpskom Modošu bio knez Sima Žebeljanski (Žebeljan), opštinski beležnik je bio Đorđe (Georg) Manojlović, lekar dr Viktor Buoc, babica Eleonora Bauer, apotekar Sigismund Isović, veterinar Stefan Soboslai, poštar Aleksandar Lukinić, telegrafista Eduard Telner, sveštenik Dimitrije Petrović. Crkva je sagrađena 1700 .godine, a matične knjige su. počele da se vode 1779. godine. Školske dece dorasle za školu bilo je 143, a školu je pohađalo redovno 72 deteta. Učitelji su bili: Benjamin Petrović i Jovan Faranović, koji je tada bio već u penziji. Clanovi školskog odbora bili su: Luka Mijajev, Aleksandar Nikolajević i Aron Stojković. Saobraćaj se redovno odvijao na još ranije uspostavljenim poštanskim linijama: Modoš — Temišvar — Veliki Bečkerek — Deta. Pijaca se održavala dva puta nedeljno, kao i danas sredom i subotom. Godišnji vašari, održavani su u dane, koji su još početkom IX veka bili utvrđeni kao dani za vašar i to: 25. marta, 23. juna, 24. avgusta i 26. oktobra. Zanatlija je bilo 68, a trgovaca 10. Modoški srez je tada obuhvatao 49 opština sa 68.732 stanovnika. Sreski načelnik je bio Stevan Lebanović, podnačelnik Vladimir Paunović, a sreski lekar je bio dr Levi Adolf.

Nemački Modoš je imao atar od 3.566 k jutara. Stanovnika je imao 1.483, a kuća za stanovanje 231. Stanovnici nemačkog Modoša imali su: 304 konja, 404 goveda, 296 svinja, i 248 ovaca. Opštinski knez bio je Kauš Mihalj, beležnik Stojković Vladimir. Crkva je izgrađena 1796. Sveštenik je bio Ignac Lunaček, a matične knjige se vode od 1792. godine. Školske dece je bilo 263, redovno je pohađalo nastavu 251 dete. Učitelji su bili: Ostri Andraš, Krahtus Vencel. i Pavanj Mikloš. Opštinski lekar je bio dr Viktor Buoc, babica Retinger Eva. Nemački Modoš nije imao glavnih puteva već je sporednim putevima saobraćao sa okolinom. Pijace i vašari održavani su istovremeno kada i u Srpskom Modošu. U mestu su tri trgovca imala svoje radnje, a zanatlija je bilo 30.

Srpska Čitaonica, koja je već radila, nije mogla da zadovolji kulturne potrebe mesta. Zabave nije bilo dovoljno, te je 1878. godine osnovana Mađarska kasina, koja je imala 78 članova.

Nagli razvoj privrede u Torontalskoj županiji, zahtevao je i razvoj saobraćajnih veza sa ostalim delovima zemlje. Do ovoga vremena, jedini grad u Županiji, koji je imao »veze sa svetom« bila je Kikinda, koja je železnicom bila vezana za Budimpeštu i Temišvar. Ostali delovi županije, na čelu sa velikim Bečkerekom kao sedištem Županije, bili su bez železnice. Zato je delegacija Torontalke županije bila 1879. godine kod predsednika vlade i ministra saobraćaja, koji su podržali zahtev županije za izgradnju pruge Kikinda — Veliki Bečkerek. Ova pruga je puštena u saobraćaj 1883. godine. Veleposednici, koij su vodili politiku Županije, stali su na stanovište da se posle izgradnje ove pruge izgradi pruga Veliki Bečkerek — Modoš — Pardanj (Međa), zatim pruga Sečanj — Velika Margita i na kraju pruga Veliki Bečkerek — Pančevo. Davanjem ovakvih prioriteta u izgradnji železnice, veleposednici su jasno izrazili svoje interese. Njihov je cilj bio povezivanje imanja sa velikim potrošačkim centrima van Županije, prvenstveno sa Temištvarom, a zatim sa ostalim delovima Ugarske. Za izgradnju pruge osnovano je Akcionarsko društvo torontalskih železnica, čijoj su osnivačkoj skupštini održanoj 5. 11. 1887. godine prisustvovali i predstavnici Srpskog Modoša. Na taj način su stvoreni uslovi za gradnju pruge, koja će biti puštena u saobraćaj 1889. godine.

Osnivanje dobrovoljnog vatrogasnog društva vezano je za potrebu da se stanovništvo zaštiti od požara. lako je mesto za sobom imalo već pola milenijuma postojanja, organizovane protivpožarne zaštite nije bilo. Često se stradalo od vatrene stihije, sa kojom su se stanovnici neravnopravno nosili jer nisu imali ni sprava niti su bili obučeni za njeno sputavanje. Početkom 1880. godine, pokrenuta je u januaru mesecu inicijativa za osnivanje vatrogasnog društva, te je u tu svrhu održana zabava (bal), od čijeg su prihoda pokriveni organizacioni troškovi. Društvo je osnovano 7. septembra iste godine ,sa 40 vatrogasaca.

Sledeće, 1881. godine, stanovnici Modoša pristupaju rešavanju drugog važnog problema — zaštiti od poplava. Tamiš je svakog proleća nanosio ogromne štete, donoseći glad, bedu i bolesti. Tada je osnovana Tamiško-begejska vodna zagdruga, koja počinje sa regulisanjem pritoka Tamiša i izgradnjom nasipa.

Posle ukidanja esnafa u Austro-Ugarskoj, stvaraju se zanatska udruženja. Jedno udruženje je i u Modošu počelo sa radom 1884. godine, umesto ranije Zanatske zadruge. Iste godine je osnovana i Zanatska škola u Modošu, koja je 1906. godine imala 71. učenika.

Prvi arterski bunar dobio je Srpski Modoš 1885. godine i od tada se u mnogome poboljšavaju zdravstvene prilike u mestu.

Krajem devete decenije XIX veka, Modoš dobija štampariju, koju je otvorio 1. maja 1888. godine August Cajer. On izdaje od 12. maja prvi list u istoriji Modoša »MODOŠKE NOVINE« (Modoscher Zeitung) na nemačkom jeziku kao nedeljni list. U tim novinama, mada veoma retko i šturo, nalazimo vesti iz samog mesta. One su imitirale velike listove i obaveštavale svoje čitaoce o događajima u svetu i intrigama u visokom društvu. Kasnije, u periodu 1892—1900. godine list menja naziv u »MODOŠ I OKOLINA« (Modos es videke), a od 1980—1918. godine izlazi pod nazivom »MODOŠ«. List je izlazio na nemačkom i madarskom jeziku od 1892—1918. godine. Kasnije 1908. godine štamparija menja naziv u »PATRIJA«. Štampa mađarski privredni nedeljnik »Modoš«, koji počinje da izlazi 1908. godine, a 1920. slavi dvanaestogodišnjicu izlaženja.

Selo je iz godine u godinu bilo sve veće, te se ukazala potreba da se daju nazivi ulicama, koje su konačno 1888. godine dobile svoje nazive. Povezivanje Modoša sa privrednim centrima nastavilo se 1889. godine, kada je završena pruga Veliki Bečkerek — Modoš — Temišvar. Svečanost puštanja u saobraćaj održana je 4. maja 1889. Iste godine proradila je prva ciglana, koja je proizvodila 2,000.000 cigala godišnje. Početkom 1889. godine podignuto je šetilište sa 168 drveta lipe, kestenova i smreke. To je šetalište podignuto u blizini puta pre-ma Tamišu .Povećana je proizvodnja pšenice zahtevala je i njenu bržu preradu, te je 1892. godine osnovan »Prvi modoški parni mlin« sa parnom mašinom od 110 konjskih snaga i kapacitetom za mlevenje od 180 vagona godišnje. Mlin je 1893. godine zapošljavao 24 radnika.

Posle uspeha na privrednom polju, javljaju se želje za unapredenjem obrazovanja i kulture. U to vreme, početkom desete decenije XIX veka, Modoš ima samo dve verske škole i za dalje obrazovanje nije bilo mogućnosti u mestu, te su samo imućniji mogli školovati. Pokreće se inicijativa za otvaranje srednje škole — gradanske škole, koju će finansirati država. Muška građanska škola je počela sa radom tek 1913. godine.

Na kulturnom polju javljaju se prve inicijative za stvaranje sopstvenog amaterskog pozorišta. Interesantno je pomenuti da su gostujuća pozorišta u Modošu imala brojnu i zahvalnu publiku. Prvi podaci o gostovanju pozorišta su iz 1867. godine, kada je ovde gostovalo Srpsko narodno pozorište, a posle njega ovde gostuju. razne pozorišne trupe koje prikazuju pozorišna dela i operete na mađarskom i nemačkom jeziku. Tako je 1888. godine gostovalo pozorište Lujze Kestler sa operetom »Slepi miš«, koja je u to vreme bila veoma popularna. Modoški ljubitelji pozorišta osnivaju 1893. godine amatersko pozorište.

Do 1893. godine ulice su bile popločane opekom, a tada se umesto opeke ulice asfaltiraju. Do pre nekoliko godina mogla se videti, na kraju nekih ulica u centru, mesingana tabla ulivena u asfalt na kojoj je pisalo ime izvođača radova. Iste godine osnovana je i Urbarijalna opština u Modošu.

Prvo zabavište je osnovano 1894. godine, kada je po jedno otvoreno u Srpskom Modošu i Nemačkom Modošu. Naredne 1895. godine ukida se nastava na nemačkom i bugarskom jeziku u narodnim školama, a umesto njih se uvodi mađarski jezik.

Odlukom mađarskog ministra unutrašnjih poslova ukidaju se kao posebne opštine Srpski i Nemački Modoš i otvara se jedinstvena opština Modoš.

Godine 1896. Torontalska županija podiže u Modošu. Sanatorijum — bolnicu za umobolne koji su oboleli od trahome. Izgrađena su tri paviljona, koji su mogli da prime 80-120 bolesnika. Lekari su bili: od osnivanja, opštinski lekar dr Viktor Buoc do 1907, a u periodu 1907-1924. bio je dr Kalman Soma. Iste godine je izgrađena i raskošna zgrada opštine u koju su smešteni sreski sud, sresko načelstvo i poreska uprava, Mesto je tada uključeno u telefonski saobraćaj.

Železnička pruga Modoš — Temišvar puštena je u saobraćaj 30. jula 1897. godine. Inicijativu za izgradnju ove pruge dao je baron Fedor Nikolić od Rudne, 1892. godine. Koncesija je dobijena 1895. godine i izgradnja je odmah započela. Ova pruga je Nikolićev veleposed povezivala sa potrošačkim centrom u Temišvaru i omogućavala lakši saobraćaj sa sedištem sreske vlasti i suda u Modošu.

Modoška Srpska štedionica nastaje 1900. godine, a nastala je 1875. godine. Pod ovim imenom radi od 1905. godine, kada menja naziv u Modoška srpska poljoprivredna štedionica. Likvidirana je 1913. godine, kada se integriše sa Srpskom štedionicom akcionog društva u Temišvaru (osnovana 1911. godine), koja je u Modošu otvorila svoju filijalu. Prilikom integracije nasledila je Temišvarska štedionica sve menice i štedne uloge.

Mlekarsko udruženje u Modošu osniva se 26. jula 1903. godine. Ona se pored otkupa mleka i proizvodnje mlečnih proizvoda bavilo i izvozom jaja. Udruženje je uvozilo priplodnu stoku. Poslovalo je na bazi akcionarskog preduzeća. Na kraju 1913. godine imalo je 203 člana koji su imali 614 udela.

Modoško vežbačko društvo osnovano je 30. aprila 1905. godine.

Godine 1905. počeli su radovi na produženju i ulepšavanju srpske pravoslavne crkve u Modošu. Crkva je najviše dobila unutrašnjim uređenjem. Slikar Stevan Aleksić, koji je tada već živeo u Modošu, naslikao je ikonostas i freskama je ukrasio svod crkve. Svečanosti kada je osvećena crkva, prisustvovali su najviši predstavnici pravoslavne i katoličke crkve iz Temišvara, kao i predstavnici županijske i sreske vlasti. Tada je gostovalo i Srpsko narodno pozorište iz Novog Sada, koje je u sali hotela »Zagreb« prikazalo »Đido«.

Iseljenička groznica, koja je krajem prošlog i početkom XX veka zahvatilo stanovništvo Županije, odrazila se se i na Modoš iz kojeg se 1906. godine iseljava u Ameriku 40 porodica.

Krajem prve decenije XX veka Modoš se oslobada poslednjih tragova feudalnog poretka Vlastelstva zagrebačkog kaptola, koji je 1909—1910. godine, bio prisiljen da likvidira svoje posede u Banatu, pa i u Modošu. Prema jednom izvoru deo sredstava od zemljišta ustupljen je za gradnju katoličke crkve, koja je počela da se gradi 1910—1911. godine, a završena je potpuno tek 1924. godine. Triptihon u ovoj crkvi radio je 1924. godine Vasa Pomorišac, akademski slikar, rođen u Modošu i učenik Stevana Aleksić.

Modoš počinje da uživa blagodeti civilizacije od 1911. . godine kada je prvo uvedeno plinsko osvetlenje, a početkom 1912. godine počinje postavljanje električne mreže i električnih sijalica. Sredinom januara 1912. godine bilo je već 200 sijalica na ulicama, do sredine godine postavljeno je još 100, tako da je modoške ulice osvetljavalo 300 sijalica. Vlasnik električne centrale bio je Toma Matanović, u čijem vlasništvu električna centrala ostaje do 1927. godine, kada postaje vlasništvo ing. Kelbaha.

Posle dvadeset godina iščekivanja, konačno je 1913. godine, Modoš dobio Građansku školu koju su u prvo vreme mogla da pohađaju samo deca muškog pola. Prvi direktor bio je Dudaš Jožef. Prema pisanju lokalnog lista »Modoš«, još 1912. godine je ovde počela da radi, privatna ženska Građanska škola, koju je vodila profesorka Nemet, rođena Rettner Ilona. Ova je škola imala i internat (vaspitni zavod). Isti list donosi, u broju od 1. juna 1913. godine vest, da je Ministarstvo odobrilo državnu pomoć ovoj školi retroaktivno i za školsku 1912/13. godinu i da su svedočanstva izdata od strane ove škole izjednačena sa svedočanstvima državnih škola. Muška građanska škola je imala u proseku 120 učenika. Nastava se do 1919. godine izvodila na mađarskom, a od 1919—1924. na nemačkom jeziku.

Za vreme I svetskog rata mesto je bilo pošteđeno razaranja. Rat se osetio, u prvo vreme, samo po odlasku za vojsku sposobnih muškaraca u rat. Nacionalnosti su imale korektno držanje, samo su se Nemci osiono ponašali, podvrgavali su Srbe podsmehu i pretili uništenjem svega što je srpsko. Srbi su se veoma uzdržano ponašali ne dajući povoda za provokacije, pokazujući u tim ratnim danima veliku razboritost. Ipak se dogodio jedan slučaj koji je jednog mladog čoveka odveo u zatvor. Sava Pomorišac ,mladič od 16 do 17 godina, nalazeći se van Modoša, pisao je svom bratu Vasi Pomorišcu, potonjem akademskom slikaru, da će srpska vojska pobediti i »da će za kratko vreme doći Srbi da nas oslobode«. Pošto je to bilo napisano na dopisnici, cenzura je pročitala i Sava Pomorišac je bio uhapšen i osuđen na 2 godine zatvora.

Za vreme rata ekonomsko stanje stanovništva se pogoršalo: muškarci, sposobni za rad, otišli su na front, a žene i deca privreduju. Životne namirnice iz dana u dan postaju sve ređe i skuplje. Vlast maksimira žene i određuje količinu namirnica koja je mogla da ostane domaćinstvu za život. Budući da je vlast veoma malo ostavljala stanovništvu za ishranu, a ostalo oduzimala — rekvirirala za potrebe vojske, stanovništvo počinje da sklanja namirnice u za to izgrađena skloništa.

Tokom 1917. godine, u Modošu je bila stacionirana jedna artiljerijska jedinica, čiji se oficirski kadar veoma korektno odnosio prema Srbima, a njihov lekar dr Rosa, po narodnosti Čeh iz Praga, besplatno ie lečio narod i otvoreno eksponirao kao priajtelj Srba. Po odlasku na front Dr Rosa se dopisivao sa protom Ivanom Aleksićem.

Prema sačuvanim podacima u Domovnom protokolu Pravoslavne crkve u Modošu, u rat je otišlo 278 Srba, odnosno 20% ili svaki drugi muškarac. Od toga broia 22 su poginula ili umrla od posledica ranjavama ili bolesti. U ropstvo je odvedeno, većinom rusko, 68 Modošana. Za vreme rata je u Modošu bilo ruskih zarobljenika. koji su bili razmešteni po imućnijim kućama da obavljaju poljoprivredne poslove. Prota Aleksić daje njegovu karakteristiku ovim rečima: »Mnogi su među njima bili vešti u raznim zanatima. Po prirodnoj inteligenciji, oni, mora se reći, nisu bili ni u čemu na nižern stupnju od naših seljaka, nego su ih čak i nadmašivali. Osim toga bili su, i ako manje vredni od na-ših, no većinom mirni Ijudi i pošteni. U početku su dolazili na bogosluženje... ali im je vlast zabranila. Ta je zabrana podignuta posle nekog vremena, kada su oni... takoreći već otpadnici... i oni postali kasnije isto tako nemarni, kao i sami verni ovdašnji«.

Krajem rata, povlačeći se pred srpskom vojskom, u Modošu je bila stacionirana jedna nemačka jedinica, deo Makenzenove vojske. Boravila je oko dve nedelje. Vojska je bila, iako je već vladalo rasulo, veoma dobro opremljena. Za ovom vojskom je išao i njen plen, sitna i krupna stoka, opljačkana u Srbiji i južnom Banatu.

POBUNA U MODOŠU 1918.

Porazi austro-ugarske vojske krajem 1918. godine, povratak vojnika sa fronta i nekih zarobljenika koji šire ideje Oktobarske revolucije, stvaraju u Banatu povoljniju klimu za obaranje postojećeg i stvaranje novog — demokratskog poretka. Radnička klasa zahteva poboljšanje svoga materijalnog položaja, a agrarni proletarijat u selima traži ukidanje veleposeda i podelu zemlje onima koji je obrađuju.

Revolucija je prvo izbila u Budimpešti, 31. oktobra 1918. godine i pod pritiskom revolucionarnih masa dolazi do obrazovanja Centralnog narodnog veća Mađarske, koje je formirano od predstavnika građanske levice i predstavnika socijaldemokrata. Cilj ovog Veća je bio da se u danima raspada dvojne monarhije, spase nacionalni i socijalni integritet Mađarske. Po uzoru na Centralno veće, formiraju se narodna veća u celoj državi. U Temišvaru je istovremeno osnovano Banatsko narodno veće za tri županije: Tamišku, Torontalsku i Krašoseverinsku. Ovo veće je proglasilo i Banatsku republiku, na čelu sa dr Rotom, koja je obuhvatala teritorije pomenutih županija.

Zbog revolucionarnog raspoloženja masa i pokušaja da one same reše nacionalne i socijalne probleme, Banatsko narodno veće odgovara na to uvođenjem Prekog suda 5. novembra 1918. godine. Preki sud je sudio onima koji su »činili zločine koji ugrožavaju ličnu i imovinsku bezbednost«. Za izvršenje presuda Prekog suda i za očuvanje postojećeg poretka, Banatsko narodno veće obrazuje plaćeničke odrede vojnika koji se ističu surovim gušenjem pobuna.

Vest o izbijanju revolucije u Budimpešti, raširila se kao plamen u Modošu već 1. novembra 1918. godine. Tada se u mestu već nalazio veći broj vojnika - povratnika, koji su pobornici ostvarivanja ideja Oktoborske revolucije, takođe se javljaju i »zelenokadrovci«, koji sa oduševljenjem prihvataju nove ideje. Među vojnicima koji su se tih dana vratili sa fronta nalazio se i modoški krojač Aleksandar - Šandor Knežević. On je oko sebe okupio nekolicinu Ijudi koj isu bil oduševljeni idejama koje im je on izložio. Među istomišljenicima se nalazio i stric Kneževićeve žene - Laza Đakovački, zemljoradnik, koji je od ranije u mestu bio poznat kao pristalica socijalitsičkih ideja. O Lazi Đakovačkom prota Ivan Aleksić, sveštenik modoški (brat slikara Stevana Aleksića), kaže: »Laza Đakovački, bio je čovek nemirna duha i pun nazora socijalističkih«.

Prva akcija vojnika -povratnika s fronta i »zelenokadrovaca«, bila je skidanje mađarskog grba sa zgrade osnovne škole, a sutradan su uništili slike vladara i slike iz mađarske istorije. Kao vođe ovog pokreta ističu se: Aleksandar Knežević i Laza Đakovački. Oni su za sebe pridobili i veću grupu mladih Ijudi koji su bili izvršioci njihovih zamisli. To su bili: Vlada Mijajev, Kosta Pivarski, Luka Amižić, Šandor Šurjančev, Vasa Đakovački, Joca Gađan, Vasa Radivojev, Mile Radivojev, Arađan Sreja, Suvarčev Živa, Žikić Pera i Arađan Mata. Ova grupa zahteva podelu opštinskog žita sirotinji, koja je tih dana već počela da gladuje.

U tom cilju, Laza Đakovački se obraća modoškoj opštini sa zahtevom da se žito podeli sirotinji. Opština, koja je raspolagala rezervama žita za slučaj gladi, da bi ga sačuvala, uputi Đakovačkog da uzme žito ostavljeno za ishranu vojske, koje je bilo u magacinu trgovca Venjamina Papa. Đakovački je sa svojim istomišljenicima otvorio magacin i na dan 4. novembra 1918. godine počeo da deli žito sirotinji. Svaka sirotinjska porodica dobila je po 1 metar (100) kg žita po članu porodice besplatno.

Istoga dana, kada je Laza Đakovački počeo da deli žito sirotinji, (4. novembra), u Modošu je obrazovano Narodno veće, sastavljeno od predstavnika svih nacionalnosti koje su živele u mestu. Za predsednika Veća izabran je dr Admet Geza, advokat. Narodno veće je obrazovalo i Narodnu gardu u koju su ušli i svi napredni navedeni istomišljenici Laze Đakovačkog. Uprkos obrazovanju nove vlasti, Laza Đakovački nastavlja podelu žita sirotinji.

Narodno veće je po svom konstituisanju počelo da deluje. Uklonilo je sa položaja omrznute činovnike opštinske uprave: pobeležnika Anjoža i pisara Rakovicku. Laza Đakovački se ne zadovoljava ovim potezima Narodnog veća, već zahteva radikalnije zahvate. On traži da se uhapsi još i pisar Fendler zbog navodne pronevere, uslovljavajući to smenjivanjem sve mesne vlasti i spaljivanjem gruntovnice.

Zaplašeni odlučnim stavom Đakovačkog, nekolicina modoških trgovaca, na čelu sa Hermanom Krausom (njegova je bila zgrada u kojoj je sada Zemljoradnička zadruga), zatraže vojnu pomoć iz Temišvara. Kraus je bio najviše zaplašen revolucionarnim vrenjem u Modošu. Plašio se da mu ne bude uništena imovina, kao što se to nekoliko dana ranije dogodilo u Neuzini sa njegovim tamošnjim žitnim magacinima koje je narod provalio i žito podelio. Zbog toga on insistira na brzom dolasku temišvarskih najamnika.

Uveče 7. novembra stiže u Modoš 50 vojnika iz Temišvara, koji posle dogovora sa Krausom, počinju sa hapšenjem članova Narodnog veća i drugih lica koja su imala učešća u akcijama Laze Đakovačkog i njegovih sledbenika. Predsednik Narodnog veća, advokat dr Geza Admet, se dan ranije uklonio iz mesta. Predpostavlja se da ga je Kraus izvestio da se ukloni kako ga vojnici ne bi uhapsili. Pošto su svi učesnici ovih događaja bili uhapšeni, prota Ivan Aleksić, inače ličnost od autoriteta, pokušava da ih spase. Na njegovo zauzimanje pušteni su 10. novembra iz zatvora: Vlada Mijajev, Luka Amižić, i Perko Trankulov, a sutradan, 11. novembra, pušten je i Šandor Knežević, dok su Laza Đakovački i Branko Delić, trgovački pomoćnik, zadržani u zatvoru i kasnije povedeni put Temišvara.

Na putu za Temišvar, na poziv Spahiluka u Rudni da tamo uguše pobunu ,vojnici se upute ovom mestu i kada su već bili na prilazu, bez ikakvog povoda i sudske presude, ubiju Lazu Đakovačkog, a Branka Delića pošto su ga prethodno opljačkali, puste da se vrati u Modoš. Tako je ugušena buna u Modošu.

--Филип ツ 20:41, 15. јул 2006. (CEST)