Jevrejski humor

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Tradicija humora u judaizmu datira još od Tore i Midraša sa drevnog Bliskog istoka, ali se generalno odnosi na noviju struju verbalnog i često anegdotskog humora Jevreja Aškenaza koji se ukorenio u Sjedinjenim Američkim Državama u poslednjih sto godina, uključujući i sekularnu jevrejsku kulturu. Evropski jevrejski humor u svom ranom obliku razvio se u jevrejskoj zajednici Svetog rimskog carstva, pri čemu je teološka satira postala tradicionalni način tajnog suprotstavljanja hristijanizaciji.[1]

Savremeni jevrejski humor pojavio se tokom devetnaestog veka među Jevrejima Haskale (jevrejsko prosvetiteljstvo) koji su govorili nemački jezik. Jevrejeski humor je doživeo zenit u štetlima Ruskog carstva, a zatim je procvetao u Americi dvadesetog veka, stigavši sa milionima Jevreja koji su emigrirali iz istočne Evrope. između 1880-ih i ranih 1920-ih.[traži se izvor]

Počevši od vodvilja i potom preko radija, stend-ap-a, filma i televizije, nesrazmerno visok procenat američkih komičara su Jevreji.[2] Time je 1978. procenio da je 80 posto profesionalnih američkih stripova jevrejskog porekla.[3]

Jevrejski humor je raznovrstan, iako najčešće favorizuje igru reči, ironiju i satiru, dok su njegove teme izrazito antiautoritarne, ismevaju se i verski i svetovni život.[4] Sigmund Frojd je smatrao jevrejski humor jedinstvenim po tome što njegov humor prvenstveno potiče iz ismevanja unutar grupe (Jevreja), a ne „drugih“. Međutim, umesto da bude samodevalvirajući, jevrejski humor sadrži element samohvale.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Jevrejski humor je ukorenjen u nekoliko tradicija. Nedavna istraživanja plasiraju poreklo jevrejskog humora u jedan od najranijih zabeleženih dokumenata u istoriji, hebrejsku Bibliju, kao i Talmud.[5] Intelektualni i pravni aspekti Talmuda, koji koristi razrađene pravne argumente i situacije koje se često smatraju toliko apsurdnim da su duhovite, kako bi se objasnilo značenje verskog prava.[6]

Hilel Halkin u svom eseju o jevrejskom humoru[7] prati neke korene jevrejskog samomrzećeg humora do srednjovekovnog uticaja arapskih tradicija na hebrejsku književnost. Kasnija sefardska tradicija bila je usredsređena na narodni lik poreklom iz Nasredina poznatog kao Djoha.

Novija tradicija je egalitarnog tipa i nastala je među jevrejskim zajednicama istočne Evrope u kojoj su moćnici često bili suptilno ismevani, a ne napadani otvoreno — kako je Sol Belou jednom rekao: „Potlačeni ljudi imaju tendenciju da budu duhoviti“.[8]

Gefilte fish na automobilu, humoristička parodija na simbol ribe.

Nakon što su Jevreji počeli da masovnije migriraju u SAD, njima je, kao i drugim manjinskim grupama, bilo teško da steknu mejnstrim prihvatanje i da dobiju društvenu pokretljivost (kao što je Leni Brus ismevao: „Bio je šarmantan... Rekli su: 'Hajde ! Hajdemo da gledamo kako je Jevrejin šarmantan! '"). Novonastala industrija zabave, u kombinaciji sa tradicijom jevrejskog humora, pružila je potencijalni put Jevrejima da uspeju u ovoj oblasti. Jedan od prvih uspešnih radijskih „sitkoma“, The Goldbergs, predstavljao je jevrejsku porodicu. Mnogi od najpoznatijih komičara, uključujući Edija Kantora, Džeka Benija, Džordža Bernsa, Henija Jangmena, Miltona Berla, Filis Diler, Džeka Kartera, Sida Cezara, Džerija Luisa i Džoun Rivers, bili su Jevreji.

Tradicija jevrejske komedije nastavlja se i danas, sa jevrejskim humorom umnogome isprepletenim sa mejnstrim humorom, kao što pokazuju komedije kao što su Sajnfeld, Bez oduševljavanja, molim,[9][10][11] i filmovi Vudija Alena.[traži se izvor]

Sigmund Frojd u svojim Jokes and their Relation to the Unconscious, između ostalog, analizira prirodu jevrejskih šala.

Uloga jidiša[uredi | uredi izvor]

Neke reči na jidišu mogu zvučati komično za govornika engleskog.[12]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Tanny, Jarrod (2015). „The Anti-Gospel of Lenny, Larry and Sarah: Jewish Humor and the Desecration of Christendom”. American Jewish History. 99 (2): 167—193. doi:10.1353/ajh.2015.0023. Arhivirano iz originala 24. 10. 2018. g. Pristupljeno 17. 12. 2023. 
  2. ^ While numbers are inevitably fuzzy, Paul Chance, reviewing Lawrence Epstein's The Haunted Smile: The Story of Jewish Comedians in America (Psychology Today, Jan-Feb, 2002) wrote, "While Jews make up only about 3 percent of the U.S. population, 80 percent of professional comics are Jewish." Accessed online Arhivirano 2007-03-14 na sajtu Wayback Machine 25 March 2007. Comedian Mark Schiff, reviewing the same book on Jewlarious.com Arhivirano 2020-10-28 na sajtu Wayback Machine, writes, "Most of the comedians that made us all laugh in the 1950s, '60s and '70s were Jewish." Similarly, Drew Friedman (author of Old Jewish Comedians), in a March 22, 2007 interview on Fridays with Mr. Media Arhivirano 2007-06-21 na sajtu Wayback Machine: "Somebody said, 'You could do an Old Protestant Comedian book,' and I said, 'Well, that would be a pamphlet, wouldn't it?'"
  3. ^ „Behavior: Analyzing Jewish Comics”. 2. 10. 1978. Pristupljeno 25. 1. 2017. 
  4. ^ Salvatore Attardo (25. 2. 2014). Encyclopedia of Humor Studies. SAGE Publications. str. 542. ISBN 978-1-4833-4617-5. 
  5. ^ Hershey H. Friedman and Linda Weiser Friedman, God Laughed: Sources of Jewish Humor, New Jersey: Transaction Publishers 2014.
  6. ^ Hershey H. Friedman (2004). „Talmudic Humor and the Establishment of Legal Principles: Strange Questions, Impossible Scenarios, and Legalistic Brainteasers”. Thalia: Studies in Literary Humor. 21 (1). fn1. Arhivirano iz originala 23. 5. 2016. g. 
  7. ^ "Why Jews Laugh at Themselves", an essay by Hillel Halkin, Commentary Magazine, Vol 121, April 2006, No 4, pp. 47–54
  8. ^ Jeff Berkwits (avgust 2004). „What's with Jewish comedy?”. San Diego Jewish Journal. Arhivirano iz originala 11. 5. 2008. g. 
  9. ^ „Curb Your Enthusiasm: The Most Jewish Comedy Show Ever”. The Forward. 
  10. ^ Service, David Briggs, Religion News. „Jewish humor pushes limits on stereotypes”. chicagotribune.com. 
  11. ^ Rosenberg, Roberta (22. 9. 2013). „Larry David's "Dark Talmud"; or Kafka in prime time”. Studies in American Jewish Literature. 32 (2): 167—186 — preko go.gale.com. 
  12. ^ Leo Rosten, The Joys of Yinglish

Literatura[uredi | uredi izvor]

Dodatna literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Јеврејски_хумор&oldid=26642914”