Bosanski stil u arhitekturi

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Izgradnja Zemljišnog vakufa – primjer bosanskog stila u arhitekturi

Bosanski stil u arhitekturi je specifičan arhitektonski izraz na početku 20. vijeka, koji je evoluirao iz tradicionalne arhitekture bečke secesije i svijesti o tome da je djelo nastalo u Bosni i Hercegovini.

Bosanski stil se može uporediti sa skandinavskim nacionalnim romantizmom.[1] Bosanski stil je zastupala mlađa generacija arhitekata, poput češkog arhitekte Josipa Pospišila, slovenačkog arhitekte Rudolfa Tonisa i austrijskog arhitekte Ernsta Lihtblaua, koji su svi studirali u Beču kod Karla fon Hazenauera i Ota Vagnera. Stil je imenovao stariji sarajevski arhitekta Josip Vancaš, za kojeg su radili mnogi od ovih mlađih arhitekata.[2]

Pojedini arhitekti tvrde da je njegov naglasak ostao na islamskoj komponenti bosanske narodne arhitekture, često sa istorijskim, a ne savremenim izvorima. Prelazak sa mavarskog preporoda na bosanski stil bio je stoga „zamjena jednog historističkog kolaža drugim“, u kojem su panislamski motivi zamijenjeni panvernakularnim motivima, dvosmisleno povezujući osmansku arhitekturu sa onom sadašnjosti, i pogrešno sugerirajući motive teza. da su specifično bosanski, dok ih ima širom osmanskog Balkana. Bosanski stil se stoga može „najbolje shvatiti kao u okviru tradicije nacionalnog romantizma“, iako arhitekte nisu bili iz nacije koju su hteli da predstavljaju. Budući da se i dalje fokusirao na razlike u odnosu na zapadnu i centralnu Evropu, i nije promijenio odnose moći u vezi s scenarističkim, imperijalnim tumačenjima lokalne arhitekture, bosanski stil nije bio ništa manje orijentalistički od neomavarskog stila.[2]

Razvoj bosanskog stila[uredi | uredi izvor]

Austrougarske vlasti su tokom svoje vladavine nastojale da nametnu i izgrade arhitekturu evropskih stilova u Bosni i Hercegovini i tako pokažu smisao svoje misije u okupiranoj zemlji. U početku su nudili istorijske stilove u kojima su izgrađene najreprezentativnije građevine druge polovine 19. veka u Beču. U Bosni se previše gradilo u stranim graditeljskim stilovima, prvenstveno u historicizmu, a premalo se cijenilo, uvažavalo i koristilo narodni način gradnje.

Suočena sa višenacionalnom strukturom stanovništva u Bosni i Hercegovini, vlast je shvatila da je potrebno imati politički sluh pri izboru jednog od istorijskih stilova. Za gradnju na područjima gde je preovladavalo bošnjačko stanovništvo, arhitekte su koristile neomavarski stil. Vremenom se pokazalo da se ovaj stil ne uklapa, kao ni drugi, jer nije nastao u razvoju arhitektonske misli i prakse zasnovane na autohtonom graditeljskom nasleđu.

Krajem 19. i početkom 20. vijeka došlo je do pokreta među arhitektima i inženjerima ka stvaranju istinski bosanskog stila.[3]

Bečki arhitekta Ernst Lihtblau, učenik Ota Vagnera, 1904. godine proučavao je antičku stambenu arhitekturu širom Bosne i Hercegovine, nastojeći da stvori moderan stil zasnovan na ovim autohtonim oblicima. Njegov rad u Bosni je jedan od primjera kontakta Vagnerove škole sa arhitekturom u Bosni i Hercegovini.

Njegovi crteži su objavljeni 1907. godine u časopisu Der Architekt. Na njima su prikazane grupe starih kuća ispod tvrđave u Jajci. Bio je impresioniran kaskadnim i kubističkim oblicima krovova, jednostavnim, ali moćnim oblicima kuća, modelovanim svetlim i finim valerima crne, bele i braon boje. Zahvaljujući secesijskoj interpretaciji sadržaja, u njima je stara arhitektura Bosne ispoljila svoje skrivene i suptilne umjetničke vrijednosti, dostižući nivo na kojem su se pokazale dodirne tačke sa modernom arhitekturom.

U drugoj grupi crteža, Lihtblau nastoji da stvori kuće ili zgrade za savremene potrebe, savremene forme i konstrukciju. Neki crteži pokazuju nastojanje da se napravi tipska kuća koja bi poprimila formu stare stambene arhitekture, neki opet predstavljaju primjer reprezentativne kuće - vile za Bosnu - naravno ponovo projektovane i projektovane po istom principu.[3]

Projekat kuće u Bosni nastao je još 1904. godine, tako da se taj datum može uzeti kao početak razvoja ili traganja za bosanskim stilom.

Lihtblau ide korak dalje. Dizajnirao je vilu u Beču u punom bosanskom stilu, dajući ovom arhitektonskom izrazu evropski i univerzalni legitimitet.[4]

Lihtbau projektuje projekat Direkcije državnih šuma kao modernu zgradu sa karakteristikama centralno razvijene stambene zgrade u BiH.[5]

Josip Vancaš[uredi | uredi izvor]

Hotel Stari Grad u Sarajevu, Josipa Vancaša (1909).

U svojoj prvoj potrazi za bosanskim stilom, Josip Vancaš je i sam proučavao stare kuće, pravio skice, studije i radio na snimanju karakterističnih objekata i entiteta. Zalagao se za autohtonu gradnju i inkorporaciju bosanske stoljetne tradicije u savremenu arhitekturu.[5]

Kao poslanik u Bosansko-hercegovačkom saboru, Vancaš je 1911. godine podnio Bosanskom saboru rezoluciju u kojoj su ovi arhitekti iznijeli stavove o graditeljskom naslijeđu u Bosni i Hercegovini i prijedloge za očuvanje i korištenje arhitektonskih znamenitosti. Rezolucijom je Zemaljska vlada pozvala da preduzme odgovarajuće mere za popis svih starijih i javnih i privatnih objekata i građevinskih spomenika, da državne spomenike stavi pod zaštitu države, te objekte nacrta crtežima i fotografijama i pripremi zakonski osnov - za novogradnje u bosanskom stilu davane su povlastice i poreske olakšice. Sama rezolucija nije dala neke definitivne rezultate, iako ju je vlada prihvatila.[6]

Josip Pospišil[uredi | uredi izvor]

Pospišilov Sebilj na Baščaršiji

Godine 1909. u Sarajevo je stigao arhitekta Josip Pospišil, koji je odmah započeo proučavanje autohtonog naslijeđa u urbanizmu i arhitekturi, boreći se za njihovu zaštitu i restauraciju. Propagirao je „bosanski stil“, tražeći modele u svojoj neposrednoj blizini.[7]

Pospišil 1912. godine objavljuje u uglednom časopisuDer Bautechniker nekoliko stručnih članaka u kojima informiše i stranu kulturnu javnost o problemima aktuelne građevinske prakse i teorije u Bosni i Hercegovini. Zatim je objavio nekoliko svojih projekata, a među njima i perspektivni prikaz buduće zgrade kasarne Vatrogasne brigade Sarajevo. Njegova Vatrogasna kasarna iz 1912. bila je jedna ključna javna zgrada u bosanskom stilu koja je zapravo izgrađena u glavnom gradu pokrajine. Mešavina modernih stilova, imala je funkcionalističke tendencije u skorom nedostatku ukrasa, fasadna organizacija opisana kao secesionistička po duhu, i ekspresionistički prikaz strukture i funkcije. Imao je i krovni profil i izbočene drvene lamele koji su podsjećali na bosansku narodnu arhitekturu.[2]

Pospišilovi nacrti Apoteke Radnik, stambeno-poslovne četvorospratnice u Titovoj 34 (Salom palata)[8], Palate Musafija, Sebilja (javna česma) na Baščaršijskom trgu, primeri su širenja bosanskog stila.[9]

Zgrade[uredi | uredi izvor]

Narodna biblioteka, Derventa
  • Zgrada Zemaljskoga vakufa (Islamska zajednica Bosne i Hercegovine i Vakufska direkcija) i Hadim Ali-pašinog vakufa.[4]
  • Mandićev letnjikovac na Ilidži
  • Zgrada porodice Husedžinović u Banjoj Luci iz 1913. godine.
  • Hotel Stari Grad u Sarajevu.[10]
  • Stambeno-poslovni kutak Baščaršije iz 1911. godine je izraz poštovanja koji se nalazi u: kamenom prizemlju, bogatoj doksati, potkrovlju sa klasičnim prelomljenim lukom, zatvorenom ogradom i šiljastim krovom sa uklesanim resama.
  • Zgrada Hadin-pašinog vakufa
  • Zgrada opštine Derventa i zgrada Kraljevske gimnazije Derventa
  • Hrvatski dom u Kiseljaku
  • Zgrada u Tešnju[5]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ About Art Nouveau
  2. ^ a b v Emily Gunzburger Makas, Tanja Damljanovic Conley (eds.) Capital Cities in the Aftermath of Empires
  3. ^ a b „Gorčin Dizdar: Secesija i 'bosanski slog' – bosanski stil u arhitekturi”. Fondacija Mak Dizdar, objavljeno 07/12/2008. Pristupljeno 9. 2. 2017. 
  4. ^ a b „Zgrad Rijaseta IZ u BiH”. Komisija za nacionalne spomenike. Pristupljeno 13. 9. 2016. [mrtva veza]
  5. ^ a b v „Nedžad Kurto: ARHITEKTURA BIH- Razvoj bosanskog stila”. Kulturno naslijeđe, Sarajevo. Pristupljeno 9. 2. 2017. 
  6. ^ „Ana Barić CRKVA SVETIH ĆIRILA I METODA U SARAJEVU, DJELO JOSIPA VANCAŠA” (PDF). SVEUČILIŠTE U ZAGREBBU FILOZOFSKI FAKULTET -ODSJEK ZA POVIJEST UMJETNOSTI Zagreb 2014. Pristupljeno 9. 2. 2017. 
  7. ^ „Borislav Spasojević - Arhitektura stambenih palata austrougarskog perioda u Sarajevu-”. RABIC Sarajevo, 1999. Pristupljeno 9. 2. 2017. 
  8. ^ BNN
  9. ^ „Amir Pašić: Arhitektura Bosne i Hercegovine, Austrougarski period (1878-1918)” (PDF). Univerzitet u Sarajevu Filozofski fakultet Odsjek za historiju, Sarajevo. 2014. Pristupljeno 10. 9. 2017. 
  10. ^ „Hotel Stari grad”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 9. 2016. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Alija Bejtić - Ulice i trgovi Sarajeva. Sarajevo: Muzej grada Sarajeva 1973. Godine
  • Borislav Spasojević - Arhitektura stambenih palata austrougarskog perioda u Sarajevu. Sarajevo: Svjetlost, 1988.
  • Nedžad Kurto - Sarajevo 1492-1992, Oko, Sarajevo.
  • Jela Božić, - Arhitekt Josip pl. Vancaš, Značaj i doprinos arhitekturi Sarajeva u periodu austrougarske uprave, doktorska disertacija, Sarajevo, 1989.
  • Ibrahim, Krzović (1987). Arhitektura Bosne i Hercegovine 1878-1918. Umjetnicka galerija, 1987. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Босански_стил_у_архитектури&oldid=26828689”