Burjatski jezik
| Burjatski jezik | |
|---|---|
| burяad hэlэn buryâd xelen | |
| Govori se u |  Rusija (Burjatija) Mongolija Kina |
Broj govornika | ukupno oko 284.000 govornika (oko 219.000[1] u Rusiji (2010), oko 45.100[2] u Mongoliji (2010) i oko 18.000 (2004)[3] u Kini) (nedostaje datum) |
| ćirilica mongolsko pismo | |
| Jezički kodovi | |
| ISO 639-2 | bua |
| ISO 639-3 | Razno:bxu – burjatski u Kinibxm – burjatski u Mongolijibxr – burjatski u Rusiji |
 Rasprostranjenost burjatskog jezika: Rusija (severni deo od granice sa Mongolijom: Burjatija, Zabajkalska pokrajina i Irkutska oblast), Mongolija i Kina | |
Burjatski jezik (rus. бурятский язык, burj. burяad hэlэn, buryâd xelen) (u SSSR od 1917. do 1956. godine — burjatsko-mongolski jezik, u Kini — bargu-burjatski dijalekt mongolskog jezika) — jezik altajske porodice jezika, tačnije mongolske grupe altajskih jezika, jezik Burjata i Barguta ili Barga (mongolskog naroda). Pored ruskog službeni je jezik Republike Burjatije (konstitutivni subjekt Ruske Federacije).[4] U Rusiji pored Burjatije u upotrebi je i u Zabajkalskom kraju i Irkutskoj oblasti.[5] Burjatsko pismo je ćirilica.
Klasifikacija[uredi | uredi izvor]
Savremeni književni jezik Burjata nastao je na osnovu horinskog dijalekta. Prema standardu ISO 639 je klasifikovan kao makro jezik i ima jezički kod bua, a za regionalne verzije jezika postoje posebni kodovi:
Lingogeografija[uredi | uredi izvor]
Područja govora: Rusija (severno od granice sa Mongolijom) — Burjatija, Zabajkalska pokrajina i Irkutska oblast,[5] zatim Mongolija i Kina.
Ukupan broj govornika je prema Etnologu (Ethnologue) oko 329.100,[6] ali se smatra da je taj broj manji zbog zastarelih podataka iz Kine i zbog nemanja novijih podataka, broj govornika u Kini je sa popisa iz 1982. godine. Smatra se da je taj broj danas oko 284.000 govornika (broj govornika u Kini oko 18.000).
- Burjati u Rusiji: populacija 219.000 (popis 2010. godine);[1]
- Burjati i Barguti u Kini: populacija 65.000: 47.000 — novobargutski, 14.000 — starobargutski i 4.500 — burjatski (popis 1982. godine),[7] danas oko 18.000;[3]
- Burjati u Mongoliji: populacija 45.100 (popis 2010. godine).[2]
Dijalekti[uredi | uredi izvor]
Princip diferenciranja dijalekata zasniva se na karakteristikama gramatičkog sistema i glavnog rečnika. Na burjatskom jeziku ne postoje značajne razlike koje sprečavaju međusobno razumevanje govornika različitih dijalekata.
Dijalekti zapadnih i istočnih Burjata doživjeli su uticaj različitih kulturnih tradicija, što se prvenstveno ogledalo na njihovom leksičkom sastavu.
Dijalekt songolo-sartulski, koji je kasnijeg porekla, nastao je kao rezultat mešanja i (ili) kontakta Burjata i Halha-Mongola. Poslednji su se preselili jugoistočno od istočnih Burjata od 17. veka.
Dijalekti burjatsko jezika:
- Horinska grupa - istočno od Bajkalskog jezera, grupa se sastoji od horinskog, Aga, Tugnuj i severoselenginskog dijalekta. Horinski koristi veći broj Burjata u Mongoliji i mali broj Burjata u Hulun-Buiru,
- Nižneudinski dijalekat - najdalje na zapadu, primećuje se snažan uticaj turskog,
- Alarsko-tunkinska grupa - grupa koju čine alarski, tunkinsko-okinski, Zakamna i unginski na jugozapadu jezera Bajkal, tunkinski se koristi i u Mongoliji,
- Bargutska grupa - u Hulun-Buiru, koja je istorijski poznata kao Barga, koja se sastoji od starobargutskog i novobargutskog dijalekta,
- Ehiritsko-bulagatska grupa - u nacionalnom okrugu Ust-Orda, grupa se sastoji od ehiritsko-bulagatskog, bohanskog, Ol'khona, barguzinskog i Bajkal-Kudare.
Sociolingvističke informacije[uredi | uredi izvor]
Burjatski jezik obavlja komunikacijske funkcije u svim sferama ljudskog svakodnevnog života. U Republici Burjatiji, burjatski jezik i ruski jezik funkcionalno koriste u svim oblastima jezičke aktivnosti, a od 1990. godine su i službeni jezici,[8] pošto je većina Burjata dvojezična.
Ustav Zabajkalskog kraja navodi da je "na području Aginskog burjatskog okruga, sa državnim jezikom burajatski jezik se može koristiti." Povelja Irkutske oblasti glasi da "javni organi Irkutske oblasti stvaraju uslove za očuvanje i razvoj jezika, kulture i drugih komponenti burjatskog nacionalnog identiteta i drugih naroda koji žive na tradicionalnoj teritoriji Ustordinskog burjatskog okruga.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Istorija burjatskog jezika tradicionalno je podeljena na dva perioda: prerevolucionarni i sovjetski, koji karakterišu fundamentalne promene u društvenim funkcijama pisanog jezika, usled promene društvene forme.
Uticaj drugih jezika[uredi | uredi izvor]
Dugi kontakti sa Rusima i masivna dvojezičnosti Burjata uticali su na burjatski jezik. U fonetici ovo je povezano sa zvučnim imidžom rusizama, sovjetizmima, internacionalizma koji su u književni burjatski jezik (posebno u pisanom obliku) ušli u očuvanje zvučne strukture izvornog jezika. Zajedno sa novim rečima u jezik su ušli glasovi v, f, c, č, щ, k, koji se ne nalaze u fonološkom sistemu burjatskoj jezika i predstavljaju nešto novo u organizaciji reči, u normi kompatabilnosti samoglasnika i suglasnika. U anlautu su se koristili glasovi l, p, n koji se nisu koristili na početku prvobitnih reči. Suglasnik p se na početku mnogih reči zamenio suglasnikom b, npr. pud/bүүd, palьto/bolьtoo .
Pismenost[uredi | uredi izvor]
Od kraja 17. veka, klasično mongolsko pismo je korišćeno za vođenje evidencije i versku praksu. Jezik od kraja 17. do 19. veka uslovno se naziva književno-pisanim staroburjatskim jezikom. Jedan od prvih velikih književnih spomenika — "Putne beleške" (1768) od Damba-Darža Zaяgiйna.
U Sovjetskom Savezu 1926. godine započet je organizovani naučni razvoj burjatskog latinizovanog pisanja. Nacrt Burjatove abecede bio je spreman 1929. godine. Ona je sadržavala sledeće slova: A a, B b, C c, c c, D d, E e, Ә ә, ɔ ɔ, G g, I i, J j, K k, L l, M m, N n, O o, p p, R r, s s, s, T t, U u, I i, z z, z z, h h, F f, V v . Međutim, ovaj projekat nije odobren. Februara 1930. odobrena je nova verzija latinizovanog pisma. Ona sadrži slova iz standardne latinice (osim h,q,x), digrafe ch, sh, zh, kao i slovo ө. U januaru 1931. godine, zvanično je usvojena njegova modifikovana verzija ujedinjena sa drugim alfabetom naroda Sovjetskog Saveza.
|
Burjatski alfabet od 1931. do 1939. godine:
|
Savremeni burjatski alfabet:
|
Vikipedija na burjatskom jeziku[uredi | uredi izvor]
Postoji deo Vikipedije na jeziku Burjata ("Vikipedija na burjatskom jeziku"). Od 12:10 (UTC) 11. septembra 2017. sekcija sadrži članke iz 1987. godine (ukupan broj stranica je 7292. U njemu je registrovano 8121 učesnika, jedan od njih ima status administratora, 51 učesnik je preduzeo bilo kakvu akciju u poslednjih 30 dana, a ukupan broj izmena tokom postojanja odseka je bio 51.824 izmene.
Dan burjatskog jezika[uredi | uredi izvor]
Događaji posvećeni proslavi Dana burjatskog jezika, započeli su u Buratiji. Dan burjatskoj jezika je republički praznik osnovan 2006. godine.
Brojevi[uredi | uredi izvor]
| BROJEVI | srpski | klasični mongolski | burjatski |
|---|---|---|---|
| 1 | jedan | nigen | negen |
| 2 | dva | hoyor | xoyor |
| 3 | tri | gurban | gurban |
| 4 | četiri | durben | dürben |
| 5 | pet | tabun | taban |
| 6 | šest | jirug-a | zurgaan |
| 7 | sedam | dolug-a | doloon |
| 8 | osam | naiman | nayman |
| 8 | devet | yisen | yühen |
| 10 | deset | arban | arban |
Primer teksta na burjatskom[uredi | uredi izvor]
| ZAVEЩANI |
|---|
| Yhэhэdэm namaйe
Yrgэn talыn dunda Yndэr dobыn oroйdo, Habtagaй daйdыm Haragdan baйhaar, Mušharahan, zangiragan Mүrэn Dnээprэйm Solgioon irashaliinь Sonoston baйhaar, Inag Ukrainadam Эrhэbišэ hүdөөlүүlhэt. Horoton daйsadaй Hүrin šuhanaй Hүhэ dalaй uruu Ukraiinahaam яagaad Uradhыйe — harahab. Tiihэdэnь bi Tэdэ hada, daйdыe, Bүgэdыnь orhin bodood Burhandaa mүrgэhэb, Tэrэ boltor bi Toonošgүйb burhaniie. Hүdөөlүүlээd namaйgaa, Hүdэlэn bodogtы! Tүmэr šүdэrnүүdээ Tahapa sohigtы! Daйsanaй horoto šuhaar Dabtan sүlөө ologtы! Iigээd namaйgaa Aguu ehэ bүlэdөө, Sүlөө haйhan Šэnэ bүlэdөө Horo, muulalgүйgөөr, Harin, zөөlэn үgөөr Durdan hanahaяa Bu martagtы! |
(Izvor: T. G. Ševčenko, Zavet na jezicima sveta, K., «Naučna misao», 1989)
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b „Buriat, Russia”. Ethnologue.
- ^ a b „Buriat, Mongolia”. Ethnologue.
- ^ a b Noržin C. Qagucin bargu qamig-a aca ireksen bui? // Social Sciences of Inner Mongolia. № 128. (2004). str. 99—105.
- ^ „Constitution article 65”.
- ^ a b „Upotreba jezika stanovništva po subjektima Ruske Federacije 2010” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 09. 05. 2020. g. Pristupljeno 11. 09. 2017.
- ^ „Buriat”. Ethnologue.
- ^ „Buriat, China”. Ethnologue.
- ^ Konstituciя Respubliki Burяtiя (prinяta Verhovnыm Sovetom Respubliki Burяtiя 22 fevralя 1994 g.) / Glava 3. Gosudarstvenno-pravovoй status Respubliki Burяtiя
