Irski rat (1641—1653)
| Irski rat (1641-53) | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo Engleskog građanskog rata | |||||||||||
 Progon protestanata u Irskoj na engleskoj graviri iz vremena ustanka. | |||||||||||
| |||||||||||
| Sukobljene strane | |||||||||||
 Engleski rojalisti (do 1649) Škotski parlamentarci (do 1649) Engleski parlamentarci |
 Irska katolička konfederacija Engleski rojalisti (od 1649) Škotski rojalisti (od 1649) | ||||||||||
| Komandanti i vođe | |||||||||||
|
Džejms Ormond (do 1647) Oliver Kromvel |
Rori O'Mur Oven O'Nil Džejms Ormond (od 1649) | ||||||||||
| Jačina | |||||||||||
| 12.000[1] | 20.000[1] | ||||||||||
| Žrtve i gubici | |||||||||||
| teški[1] | teški[1] | ||||||||||
Irski rat (1641-53) bio je deo engleskog građanskog rata.[2]
Uvod[uredi | uredi izvor]
Od doseljavanja Kelta u Irsku (u 5. veku p. n. e) osnovnu društvenu organizaciju u Irskoj predstavljalo je pleme. Tokom srednjeg veka keltska plemena su primila hrišćanstvo (u 5. veku) i grupisala se u 5 velikih saveza sa kraljevima na čelu (od severa na jug: Alster, Konot, Mid, Lenster i Manster), koji su se pokoravala vrhovnom kralju cele Irske sa prestonicom u Tari, ali samostalnost plemena ostala je znatna. Istorija Irske od 8. do 12. veka bila je ispunjena invazijama Vikinga (Danaca i Norvežana) i unutrašnjim borbama. Anglo-normanska invazija Irske pokorila je celo ostrvo do 1170. i priključila Irsku engleskoj kruni, ali su Irci podigli više neuspelih ustanaka (1315 i 1377-99). U to vreme Irska je podeljena između engleskih barona i keltskih plemenskih starešina; dve trećine od ukupno 600.000 stanovnika živelo je polunomadski, kao stočari. Engleska dinastija Tjudora (1509-1603) uzaludno je nastojala da u Irskoj uvede reformaciju, a uporedo je uvodila sistem kolonizacije, kojom je Englezima dodeljivana zemlja sa koje su prethodno oterani Irci, koji su kao katolici bili lišeni zakonskih prava. To je dovelo do niza pobuna i ustanaka Iraca-katolika, od kojih je najveći bio 1598, kada su ustanici pobedili Engleze kod Blekvotera (engl. Blackwater), ali nisu uspeli da se oslobode engleske dominacije.[3]
Rat[uredi | uredi izvor]
Iskoristivši nerede i građanski rat u Engleskoj, katolički Irci su 1641. podigli ustanak pod vođstvom Rorija O'Mura (engl. Rory O'Moore) i za 7 godina oslobodili se engleske (i protestantske) vlasti.[3] Kraljevski namesnik Džejms Ormond nije uspeo da uguši ustanak u Irskoj, pa je Dablin-svoje poslednje uporište-predao engleskom Parlamentu 1647. Snage Parlamenta pod pukovnikom Majklom Džounsom potukle su Irce kod Dangen Hila. Irci su se posle toga pridružili rojalistima, preostalim snagama Čarlsa II, koji je u Škotskoj proglašen za kralja Engleske. Ubrzo zatim Parlament je uputio u Irsku Olivera Kromvela sa 12.000 vojnika. Pošto se iskrcao u Dablinu 15. avgusta 1649, Kromvel je zauzeo Drogedu 11. septembra, Veksford 11. oktobra, a zatim se, zbog opasnosti od Škota, vratio u Englesku.[1]
Posledice[uredi | uredi izvor]
Ustanak u Irskoj je ugušen, ali je Irska ostala rak-rana engleske države.[1] Irski velikaši izgubili su svoje titule i posede. Veliki deo zemlje je konfiskovan i na njoj su nastanjeni novi engleski kolonisti.[3]