Kultura Lungšan
Kultura Lungšan (trad. kineski: 龍山文化; uprošć. kineski: 龙山文化; pinjin: Lóngshān wénhuà) je poznoneolitska kultura sa prostora Centralne visoravni u severnoj Kini iz perioda od 3000. do 1900. godine p. n. e. Na severu se prostirala do poluostrva Lijaotung u južnoj Mandžuriji, a na jugu od Čekjanga, a središnja oblast bio je Šantung.[1] Poznata je i kao kultura crne grnčarije.[2] Ova kultura je dobila ime po obližnjem gradu Lungšan („planina zmajeva“) u provinciji Šantung, a prva arheološka istraživanja obavnjena su 1928. godine u nalazištu Čengceja (城子崖遗址; Chéngzǐyá yízhǐ).
Rani period kulture Lungšan (3000. – 2600. godine p. n. e.)[uredi | uredi izvor]
Arheološkim iskopavanjima 50-ih godina 20. veka u provinciji Henan identifikovan je Mijaodigou II (庙底沟二期), prelazna faza između kultura Jangšao i Lungšan (3000. – 2600. godine p. n. e.). Nalazišta ove faze nalaze se u centralnom i zapadnom Henanu. Oruđe i grnčarija ove kulture pokazuje poboljšanja u poređenju sa onim iz kulture Jangšao. Religiozna uverenja pokazivala su se u obrednim cevima i diskovima od žada.[3]
Pozni period kulture Lungšan (2600. – 2000. godine p. n. e.)[uredi | uredi izvor]
Pozni period kulture Lungšan podrazumeva šantunški Lungšan, ali i kulture:
- Vangvan III (王湾; Wángwān) u zapadnom Henanu
- Hougang II (后冈; Hòugāng) u severnom Henanu i južnom Hebeju
- Taosi (陶寺; Táosì) u basenu reke Gen (汾河) u južnom Šansiju
- Sanliđijao II (三里桥; Sānlǐqiáo) sa obe strane Žute reke u zapadnom Henanu
- Kesingčuang II (客省莊; Kèshěngzhuāng) u dolini reke Vei u južnom Šensiju
Šantunški Lungšan[uredi | uredi izvor]
Centar Šantunga predstavlja planinski predeo sa planinom Tai (泰山) i drugim vrhovima od preko 1000 m nadmorske visine. Lungšanske naseobine su pronađene u ravnicama oko njih. Neke od njih su: Čengceja (城子崖; Chéngziyá), Tingkung (丁公; Dīnggōng) i Bijensijenvang (边线王; Biānxiànwáng), od kojih je najveća Čengceja. U Tingkungu je pronaćen komad grnčarije na kom je ispisano 11 simbola. Postoje i dokazi o proizvodnji fermentisanih pića, kao i prefinjenih predmeta od žada i metala.
Na ovom području, razlike između bogatih i siromašnih su bile slabije izražene, i čini se da je nasilje bilo ređe u poređenju sa drugim lungšanskim kulturama.
Vangvan III[uredi | uredi izvor]
Vangvan III varijanta kulture Lungšan nalazi se u zapadnom i centralnom delu provincije Henan. Broj nalazišta u ovom predelu tri puta je veći u odnosu na onaj iz perioda Jangšao. U nalazištu Vangčeng-gang (王城岗; Wángchénggǎng) postoje dokazi o metalurgiji, mada ona verovatno potiče iz kasnijih perioda. Ova kultura je najverovatnije direktno povezana sa kulturom Erlitou (二里头文化; Èrlǐtóu Wénhuà), jednom od prvih kultura bronzanog doba.
Hougang II[uredi | uredi izvor]
Hougang II varijanta kulture Lungšan nalazila se u severnom Henanu i južnom Hubeju. Naseobine ove regije su tesno raspoređene pored tokova reka ove oblasti na udaljenostima od malje od 1 km. Neke od njih su bile ograđene zidinama, kao Hougang i Mengčuang. Ova varijanta je poznata po prvom bunaru u oblasti Žute reke, a metod koji su izumeli nastavile su da koriste i rane kulture bronzanog doba.
Taosi[uredi | uredi izvor]
Naseobina Taosi u severnom Šansiju bila je najveća od lungšanskih naseobina obuhvatajući oblast od 300 hektara zemlje. Njihovi zagrobni predmeti ukazuju na složenost društva. U poznom Taosi periodu, zemljane zidine su porušene i javljaju se dokazi o nasilju i sukobima.
Sanliđijao II[uredi | uredi izvor]
Naseobine ove varijante kulture Lungšan nalaze se sa obe strane Žute reke u zapadnom Henanu, severozapadnom Šansiju i istočnom Šensiju. Postoji približno sto naselja koja pripadaju ovoj podvrsti, a najveće nalazište je Sijaoćijaokou (小交口; Xiǎojiāokǒu), udaljnjno 10 km od grada Sanmensja, koje je zauzimalo oblast od 240 hektara. Mesta za stanovanje Sanliđijaoa II obuhvataju i nadzemne i polupozemne vrste kuća. Zapažene su sličnosti između grnčarije ove i varijante Kesingčuang II.
Kesingčuang II[uredi | uredi izvor]
Naseobine Kesingčuanga bile su razbacane po obali reke Vei u severnom Šensiju. Najveća od njih zauzima oblast od 60 hektara. U ovoj oblasti je primećenadepopulacija.
Formiranje kineske kulture bio je izuzetno složen proces, jer je svako regionalno društvo davalo svoj doprinos i svoje karakteristike. Njihovo spajanje bilo je presudno i time je određen pravac Centralne visoravni ka osnivanju civilizacije i postavljen temelj predstojećeg dinastičkog perioda Kine, koji se zadržao u dinastijama Sija, Šang i Džou.[4]
Agrikultura i ishrana[uredi | uredi izvor]
Tokom perioda Lungšan ljudi su, kao i u prethodnoj kulturi Jangšao, nastavili da se bave lovom, ribolovom i stočarstvom (uzgajali su svinju, psa, ovce, goveče). Najvažnija žitarica bilo je proso, ali pronađeni su i tragovi pirinča i pšenice. Čini se da je povoljna klima vremena kulture Jangšao ljudima omogućila raznovrsnu ishranu, što je dovelo do značajnog rasta populacije. Međutim, istraživanja Odseka za antropologiju Univerziteta u Misuriju ukazuje na razlike između kultura Jangšao i Lungšan. Tokom perioda Jangšao slučajevi malnutricije i anemije bili su retki. Ipak, pri kraju ovog perioda javljaju se znaci pogoršanja zdravlja — česte su bolesti zuba prouzrokovane promenom načina ishrane.
Zatim, u neravnopravnom društvu kulture Lungšan nedostatak hrane je ostavio posledice na nepriviligovane u vidu bolesti zuba, kao i ozbiljnih koštanih bolesti. Slabo zdravlje je nastavilo da prati narod sve do perioda vladavine dinastije Džou (周朝; Zhōu cháo).
Jedno od dostignuća ove kulture bila je i proizvodnja svile.[5] Kineska tradicija serikulture (svilarstva) počinje još u neolitu. Kina je imala monopol na proizvodnju svile sve do 16. veka kada su svilene bube prokrijumčarene na Zapad.
Grnčarija[uredi | uredi izvor]
Kultura Lungšan je poznata po izuzetno prefinjenoj crnoj grnčariji. Grnčarija koju su proizvodili imala je sjajnu površinu i uglavnom nije bila iscrtana, spoljni ukrasi su bili svedeni na horizontalne debele i tanke linije, ili udubljenja i ispupčenja.[6]
Otkriće ove grnčarije 1930. godine pomoglo je arheolozima da kulturu Lungšan razlikuju od kulture Jangšao koja je imala obojenu grnčariju. Ipak, nije sva grnčarija iz ovog perioda crne boje, postoje i primeri sive i bele boje. Najfiniji primerci su crni kao ugalj, a neki podsećaju na atinsku crnu grnčariju iz 5. i 4. veka stare ere. Grnčarija je rađena na točku, pečena je na visokim temperaturama i krajnje je prefinjena tako da su neki od pronađenih predmeta tanki svega nekoliko milimetara, što svedoči o umeću ljudi koji su ih pravili.
Činjenica da je većina crne grnčarije pronađena u grobnim mestima ljudi koji su se nalazili na višim pozicijama lungšanskog društva ukazuje da je ona bila rezervisana za elitu i obredno-ritualne radnje, a ne za svakodnevnu upotrebu. Smatra se da je lungšanska grnčarija bila uzor za pravljenje grnčarije dinastije Šang.
.jpg)
Rituali[uredi | uredi izvor]
Proricanje u vidu osteomantije i skapulomantije, koje će dostići vrhunac za vreme dinastije Šang (商朝; Shāng cháo), već je praktikovano u okviru ove kulture. U Šensiju i južnom Henanu pronađeni su ostaci kostiju govečeta, svinja, ovaca i jelena koji su spaljivani u proročanskim obredima. Iz kasnijeg perioda kulture Lungšan pojavljuju se i dokazi o ljudskoj žrtvi.
Pronađeno je i par kovanca sa utisnutim znacima, ali još ne postoje tragovi pisma. Prvi bronzani predmeti se pojavljuju na samom kraju kulture Lungšan. U Taosiju su pronađena bakarna zvona, za koja se pretpostavlja da su bila namenjena za ceremonijalnu muziku.
Solarna opservatorija[uredi | uredi izvor]
Nalazište Taosi (陶寺; Táosì) se ističe po svojoj solarnoj opservatoriji, konstruisanoj sredinom 3. milenijuma p. n. e. i najstarijoj u istočnoj Aziji. Otkrivena u istraživanjima od 2003. do 2004. godine[7], opservatorija se sastoji od tri kružne platforme naslagane jedna na drugu. Eksperimenti ukazju da je ova opservatorija korišćena tokom letnje dugodnevnice i zimske kratkodnevnice i verovatno su je koristili za pravljenje preciznog solarnog i lunarnog kalendara. Ovakva vrsta evidencije nagoveštava i prisustvo prvobitnog pisma.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Vilets, Vilijam (1974). Umetnost Kine: od grnčarije do arhitekture. Beograd: Narodna knjiga. str. 39. ISBN 978-7119019925.
- ^ Fairbank, John King; Goldman, Merle (2006). China: A New History. Harvard University Press. str. 32. ISBN 978-0674018280.
- ^ Juen, Singpei; Jen, Venming (2017). Istorija kineske civilizacije. Tom 1, Od najranijih vremena do 221. godine pre n.e. Beograd: Albatros Plus. str. 144. ISBN 978-86-6081-250-8.
- ^ Juen, Singpei (2017). Istorija kineske civilizacije. Tom 1, Od najranijih vremena do 221. godine pre n.e. Beograd: Albatros plus. str. 145. ISBN 978-86-6081-250-8.
- ^ Fairbank, John King; Goldman, Merle (2006). China: A New History. Harvard University Press. str. 33. ISBN 978-0674018280.
- ^ Vilets, Vilijam (1974). Umetnost Kine: od grnčarije do arhitekture. Beograd: Narodna knjiga. str. 40. ISBN 978-7119019925.
- ^ He, Nu; Wu, Jiabi (28. 04. 2005). „Astronomical date of the ＂observatory＂ at Taosi site”. Chinese Archaeology. Pristupljeno 17. 11. 2018.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Vilets, Vilijam, Umetnost Kine: od grnčarije do arhitekture, Narodna knjiga, Beograd, 1974
- Juen, Singpei, Istorija kineske civilizacije. Tom 1, Od najranijih vremena do 221. godine pre n.e., Albatros plus, Beograd, 2017
- Fairbank, John King, China: A New History, Harvard University Press, 2006
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Kultura Lungšan
- Kulture kineskog neolita i bronzanog doba
- Institut za arheologiju: Kineska akademija društvenih nauka
| Državne | |
|---|---|
| Ostale | |
