Lipova (Rumunija)

Koordinate: 46° 05′ 00″ S; 21° 41′ 00″ I / 46.083333° S; 21.683333° I / 46.083333; 21.683333
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za drugu upotrebu, pogledajte stranicu Lipova.
Lipova
Lipova
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Rumunija
OkrugArad
OpštinaLipova
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2011.10.313 [1][2]
Geografske karakteristike
Koordinate46° 05′ 00″ S; 21° 41′ 00″ I / 46.083333° S; 21.683333° I / 46.083333; 21.683333
Lipova na karti Rumunije
Lipova
Lipova
Lipova na karti Rumunije
Veb-sajt
www.primarialipova.ro/

Lipova (rum. Lipova, mađ. Lippa) grad je i upravno sedište istoimene opštine Lipova, koja pripada okrugu Arad u Republici Rumuniji. Naselje je središte istočnog dela okruga.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Položaj opštine Lipova u okrugu Arad

Grad Lipova se nalazi istočno od Arada, na reci Moriš. Grad je ne njenoj desnoj obali, pa se nalazi u oblasti Krišana, dok je preko reke Banat. Severno od grada pruža se planina Zarand.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Grad Lipova je oslobođen od Turaka tokom austrijsko-turskog rata 1688. godine.[3] Tu je bilo sedište srpskih pravoslavnih episkopa. Austrijski carski revizor Erler je 1774. godine konstatovao da se varošica Lipova nalazi u Lipovskom okrugu, Lipovskog distrikta. Tu se nalaze tada upravni ured, carinarnica, vašar, solana, upravni podured. Stanovnici su pretežno Švabe i Vlasi.[4] Kada je 1797. godine popisan pravoslavni klir u mestu je zabeleženo pet sveštenika. Parosi, pop protoprezviter Nikolaj Šubonj (rukop. 1773), pop Toma Popović (1766), pop Teodor Tomaš (1775) i pop Joakim Šerbanović (1782) su se služili sa srpskim i rumunskim jezikom. Međutim, pop Simeon Georgijević (1789) je pored rumunskog znao i grčki jezik.[5]

Istorija Srba u Lipovi[uredi | uredi izvor]

Brat Božića Radića, Stevan Baliptić upravljao je 1527. godine sa dva grada, Šoljmošem i Lipom. Balintić je jedno pismo Jovana Crnog iscepao i spalio, u znak da se ne boji kralja.[6] Godine 1531. Lipovom je gospodario tamiški župan Petar Petrović, koji se lepo odnosio prema tamošnjim Srbima. Lipova je nekad bilo pod lipama, a na jednom bregu podignut dvorac plemića i despota Brankovića. Slavni srpski junaci Nikola Crepović, Stevan Sabov i Petar Božić su 1551. godine na Lipovi se borili.[7] Vojvoda ugarski Žigmond Rakoci pominje u svojim pismima 1607. godine "racku" (srpsku) crkvu u Lipi, kao i mitropolita Savu.[8] Despot Đorđe Branković je 1700. godine podnosio dokumente Neoakvističkoj, kao dokaze da je njegova porodica došla do vlasništva nekoliko spahiluka u Ugarskoj i Erdelju. Tu se navode sledeća fakta iz 17. veka: godine 1607. u Lipovi je izvršena "čista statucija" imenovanog Principa Gavrila. Darovnica je data od strane Principa Gavrila, i Jovanu Gašparu iz Lipe, 1608. i 1611. godine u Beogradu. Darovnica Sigismunda, Rakoci Vladislavu Racu u Lipovi, na vlasništvo mesta Onuš, izdato u Beogradu 1607. godine. Oberkapetan Jovan grof Branković, posinak despota Đorđa predsednik somborski tražio je 1715. godine od Eugena Savojskom da mu bude dato ono što mu je poočim ostavio. Jovan spada u "Lipovske Brankoviće, a njega je uzeo stric Đorđe kao sirotana bez roditelja, kod sebe da bude "Posteljnik", dok je bio zatočen u Beču. Njegov drugi stric je bio Sava Branković mitropolit Sibinjski. Svi su oni rođeni u Lipovi.[9]

Monasi Pećke patrijaršije su 1666. godine pohodili Bogohranjimi grad Lipova i zapisali priložnike: pop Jovan i Vukoje su prineli 3000 aspri, plaćeno je za pomen monahinji Anastasiji, te pop Milen, Meimar i Radoman ot Herčega.[10]

Srebrnu kadionicu je poklonio mesnoj pravoslavnoj crkvi 1760. godine, Obrad oberknez lipovski. Lipovski trgovac Damjan Kostić finansirao je 1788. godine izlazak jedne knjižice u Budimu.[11]

Na reci Morišu između mesta Lipove i Marije Radne postavljen je 1855. godine prvi put drveni most na šajkama. Na izvesnoj udaljenosti od Lipove, nalazi se kisela voda, a tu su poput male banje uređena za odmor i lečenje, hladna i topla kupatila. Zasluga za pontonski most i kupatila pripada Načelniku (knezu) lipovskom Atanasu ot Mišića. On je takođe na zajedničkom groblju lepu kapelu grobljansku ozidao, zbog čega ga cene oba naroda. Osnovali su tamošnji Srbi 1858. godine "Prvo društvo za trgovinu sa splavskim drvima u Lipovi". Bili su to građani Mojsije Antonović, Grigorije Janković, Nikola Šerban, Grigorije Rac mlađi, Đorđe Popović, Aksentije Janković i Đorđe Antonović. To društvo trgovaca pravilo je i prodavalo splavove i daske od najbolje jelovine.[12]

Prevod jedne mudre knjige na srpski jezik nabavilo je 1814. godine mnogo stanovnika Lipove. Tako su na spisku pretplatnika bili: Grigorije Obradović direktor u penziji, Jovan Obradović slušalac filozofije u Aradu, te mnogo kupaca mesnih kao Nina Rošulj, Petar Jeremić, Grigorije Janković, Kuzman Ilić, Maksim Milović, Nikolaj Jorgović, Georgije Dros, Georgije Savić i dva građanina Nikolaj Angelić i Zafir Dečko.[13] Skupljač pretplate za "Novine serbske" iz Beča, bio je 1815. godine direktor škola u Lipovi, Obradović. Pedagošku knjigu nabavio je 1816. godine mesni učitelj Mihail Apić.[14] Nabavili su 1829. godine srpsku knjigu u Lipovi: Grigorije Obradović penzionisani direktor škola, Jakov Knežević advokat mađarskog i austrijskog prava, i trgovci Maksim Milovčić i Filip Bulj. Godine 1858. država je odredila da budu dva advokata u Lipovi. Zna se iz 1831. godine Jakov Knežević zakleti advokat. Kupac srpske knjige iz Lipove, 1833. godine bio je Maksim Miloičić c i k "dekretalj" (od 1827. solar). Pretplatnički punkt za srpski kalendar u "Lipi" je 1834. godine organizovao Grigorije Obradović školski direktor Temišvarskog okruga u penziji. Pretplatu su mu dali: penzionisani kapetani Jovan ot Radivojević i Sava ot Živanović, zatim Julijana ot Karačonji, Teodor ot Obradović, Terezija ot Knežević, Katarina Stefanović, te trgovci - Maksim Miločić, Janko Belić, Kuzman Ilić, Dimitrije Mičić, Filip Vuja, Stefan Kovačević i Mojsej Antonović, kao i berber Konstantin Cervenković.[15] Praktičnu knjigu o pčelarstvu kupio je 1860. godine u pet egzemplara, mesni trgovac Stefan Antonović.[16] Društvo za Srpsko narodno pozorište osnovano je na osnivačkoj skupštini novembra 1865. godine u Novom Sadu. Za počasne članove biraju se zaslužni pojedinci, među kojima i Gligorije (Georgije) Janković iz Lipove.[17] Janković je 1866. godine i skupljač pretplate za tek pokrenuti srpski politički list "Zastavu", u Lipovi i okolini.[18]

Godine 1809. u Lipovi je paroh bio Prokopije Grujić. Jovan Petrović prota Lipovski bio je pretplatnik srpske knjige 1846. godine.

Deoba sa Rumunima[uredi | uredi izvor]

Godine 1854. u Lipovi su "opet" krenuli nesporazumi između Srba i Rumuna. Prethodno su 1852. godine izbacili sve slovenske knjige iz hrama. Bili su tuženi pred sudom u Vingi; njih 40 je bilo isleđivano 1854. godine.[19] Na liturgiji u crkvi služili su prota Caran i još četiri sveštenika. Deca su pojala na rumunskom jeziku, a na srpskom se tek malo oglasio jedan sveštenik čitajući jektenija. Na večernju u pevnici sa desne strane pojalo se na rumunskom, a u pevnici sa leve strane po rumunski. To je uredio vladika temišvarski Samuilo Maširević, da bi prevazišao veće sukobe u svetom hramu, ali i mestu. Jer, mada su Srbi sami o svom trošku podigli tu crkvu, posvećenu prazniku Uspenje Bogorodice, Rumuni su u obesti, iz hrama izbacili sve slovenske knjige. To se ponovilo nekoliko puta, pritom su i stranice srpskih knjiga kidane. Mislilo se da su Srbi iz tog mesta bili "zaboravljeni", jer je protoprezvirat Lipovski predat rumunskoj episkopiji. Rumuni su tada govorili svojim sugrađanima: "Da za njih niko ne zna da su Srbi, da moraju Romani (Rumuni) biti, i da komisija tu neće doći". Međutim u leto te 1866. godine godine najavila se da će doći Raspravna komisija, na traženje vladike Antonija. Komisija je trebalo da ide od kuće do kuće i ispituje, nacionalnu pripadnost i opredeljenje domaćina. Jedan od zastupnika Srba u toj komisiji bio je bezdinski arhimandrit Živković. Rumune u Lipovi su zastupali prota Jovan Caran i Atanasije Rac (u prevodu "Srbin") - za koje se znalo da su pristrasni, jer su i iz tog mesta.[18]

Morali su lipovački Rumuni pristati pod pritiskom vlasti da ustupe Srbima, ono što im sleduje.[20] Rumuni se nisu bunili, ali su tražili da njihova deca poje na rumunskom jeziku, kao što je i bilo dozvoljeno. Rumunski paroh Lazar Suču je održao na kraju službe o Vaznesenju, propoved na rumunskom, koja je Srbima zasmetala jer je po njima bila nacionalna, a mnogi je nisu ni razumeli. Crkva lipovska je velika, ikonostas je lep rađen u grčkom (vizantijskom stilu), a natpisi na ikonama su slovenski. Godine 1853. crkva je polovinom reparirana, a toranj pokriven limom. Tu živi oko 400 srpskih stanovnika. Bogati mesni trgovci Đorđe Janković, Stevan Antonović, Marko Stojanović i Nikola Belić sa još 10 trgovaca Srba sami plaćaju jednog pojca da srpski poji u hramu i ujedno uči srpsku decu kao učitelj. Pomenuti Đorđe Janković je jednu svoju kuću na lepom mestu za školu ustupio, a u njoj je i stan namešten za pojca i učitelja. Sve je to dato od srca, bez ikakvog potraživanja. U školskoj učionici je na zidu postavljena velika slika Sv. Save, što se tada malo gde moglo videti. Svake godine paroh u srpsku školu dolazi, sveti vodicu, a deca i svi odrasli i njihovi roditelji pevaju Himnu Sv. Savi. Školu pohađa 30 đaka, a Srbi ovdašnji su tražili od vlasti da se škola sitematizuje, da bi učitelj deo plate i iz varoške kase primao.[21]

Dobio je 1854. godine od austrijskog cara orden Zlatni krst za zasluge, Srećko Vuja trgovac iz Lipove. Za fond Školskog lista, priložili su 1861. godine braća Antonović iz Lipove, 8 f. Iste godine, Đorđe Janković bio je pretplatnik časopisa "Danica" i lista "Srpski dnevnik" iz Novog Sada. Narodni poslanik za srpski crkveno-narodni sabor u Karlovcima, bio je 1864. godine Đorđe Fogaroši iz Lipove.

Godine 1905. u Lipovskom srezu je opština Lipovo (Lippa) sa samo 40 Srba pravoslavaca. To nije više ni parohijska filijala. Po c i k reskriptu od 10. avgusta 1868. godine, spominje se Lipovo sa 520 srpskih duša, kao opština u temišvarskom protoprezviratu.[22]

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

U odnosu na popis iz 2002, broj stanovnika na popisu iz 2011. se smanjio.

Demografija
1966.1977.1992.2002.2011.
11.70511.86312.05911.49110.313

Po poslednjem popisu iz 2002. godine grad Lipova imao je 11.236 st. Poslednjih decenija broj stanovništva je rastao.

Grad je od davnina bio višenarodni, ali su danas Rumuni pretežno stanovništvo, dok je nemačku i mađarsku zajednicu zadesio nagli pad pripadnika tokom proteklih decenija.

Po poslednjem popisu iz 2002. godine etnički sastav grada bio je sledeći:

Zanimljivosti[uredi | uredi izvor]

U Lipovi je do danas ostao očuvan bazar iz doba otomanske imperije, podignut u 17. veku.

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Viša škola u Lipovi
    Viša škola u Lipovi
  • Pravoslavna crkva u Lipovi
    Pravoslavna crkva u Lipovi

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Recensământul Populației și al Locuințelor 2002 - populația unităților administrative pe etnii”. Kulturális Innovációs Alapítvány (KIA.hu - Fundația Culturală pentru Inovație). Arhivirano iz originala 14. 10. 2013. g. Pristupljeno 6. 8. 2013. 
  2. ^ „Tab8. Populația stabilă după etnie – județe, municipii, orașe, comune”. Institutul Național de Statistică din România. jul 2013. Arhivirano iz originala 18. 01. 2016. g. Pristupljeno 5. 8. 2013. 
  3. ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1872. godine
  4. ^ J.J. Erler: "Banat", Pančevo 2003.
  5. ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 10/2018.
  6. ^ "Srpski letopis", Budim 1857-1858. godine
  7. ^ "Školski list", Sombor 1864. godine
  8. ^ "Srpski sion", Karlovci 1905. godine
  9. ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1875. godine
  10. ^ "Glasnik istorijskog društva u Novom Sadu", Sremski Karlovci 1931. godine
  11. ^ "Srbska novina ili Magazin za hudožestvo, knižestvo i modu", Budim 1838. godine
  12. ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1858. godine
  13. ^ Stefan Živković: "Priključenija Telemaka sina Ulisova", Beč 1814. godine
  14. ^ Jovan Berić: "Pedagogija i metodika za učitelja", Budim 1816. godine
  15. ^ "Serbska pčela", Segedin 1834. godine
  16. ^ Filip Đorđević: "Pčelar", Novi Sad 1860. godine
  17. ^ "Matica", Novi Sad 1865. godine
  18. ^ a b "Zastava", Pešta 1866. godine
  19. ^ "Svetovid", Beč 1854.
  20. ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1854. godine
  21. ^ "Svetovid", Beč 1854. godine
  22. ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Lipova na Vikimedijinoj ostavi.
Ikona za klice

Ovaj članak vezan za naselja u Rumuniji je klica. Možete doprineti Vikipediji tako što ćete ga proširiti.

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Липова_(Румунија)&oldid=27496776”