Merneptahova stela

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Merneptahova stela u Egipatskom muzeju

Merneptahova stela, poznata i kao Izraelska stela ili Merneptahova stela pobede, je natpis Merneptaha, faraona u starom Egiptu koji je vladao od 1213. do 1203. pre nove ere. Otkrio je Flinders Petri u Tebi 1896. godine, a sada se nalazi u Egipatskom muzeju u Kairu.[1][2]

Tekst je uglavnom prikaz Merneptahove pobede nad drevnim Libijcima i njihovim saveznicima, ali poslednja tri od 28 redova govore o odvojenoj kampanji u Hananu, koji je tada bio deo egipatskih carskih poseda. Ponekad se naziva "Izraelska stela" jer većina naučnika prevodi skup hijeroglifa u redu 27 kao "Izrael (ili Izraeliti)". Alternativni prevodi su napredni, ali nisu široko prihvaćeni.[3]

Stela predstavlja najranije tekstualno spominjanje Izraela i jedinu referencu iz starog Egipta.[4] To je jedan od četiri poznata natpisa iz gvozdenog doba koji datiraju iz tog vremena i pominju drevni Izrael po imenu, a ostali su stela Meša, stela Tel Dan i monoliti Kurk.[5][6][7] Shodno tome, neki smatraju da je Merneptahova stela Petrijevo najpoznatije otkriće,[8] mišljenje sa kojim se složio i sam Petri.[1]

Opis i kontekst[uredi | uredi izvor]

Kopija glavnog dela natpisa u ogledalu Flindersa Petrija iz 1897. (svih 28 redova)

Stelu je 1896. otkrio Flinders Petri[9] u drevnom egipatskom gradu Tebi[10], a prvi je preveo Vilhelm Špigelberg.[9] U svom poglavlju "Natpisi" u Petrijevoj publikaciji iz 1897. "Šest hramova u Tebi", Špigelberg je opisao stelu kao "ugraviranu na gruboj poleđini stele Amenhotepa III, koja je uklonjena iz njegovog hrama i postavljena nazad napolje, uz zid, u predvorju Merneptahovog hrama. Zbog hrapave površine i lošeg sečenja, očitavanja na mnogim mestima zahtevaju pažljivo ispitivanje... Scena na vrhu zadržala je prvobitnu boju žute, crvene i plave. Amon je prikazan kako daje mač kralju, kojeg podržavaju Mut s jedne strane i Konsu s druge.[11]

Sada u kolekciji Egipatskog muzeja u Kairu, stela je crna granitna ploča, visoka preko 3 m, a natpis kaže da je uklesana u 5. godini Merneptaha iz 19. dinastije. Većina teksta veliča Merneptahove pobede nad neprijateljima iz Libije i njihovim saveznicima iz Morskog naroda, ali poslednja dva reda pominju kampanju u Hananu, gde Merneptah kaže da je pobedio i uništio Askalon, Gezer, Janoam i Izrael.

Egipat je bio dominantna sila u regionu tokom duge vladavine Merneptahovog prethodnika, Ramzesa Velikog, ali su se Merneptah i jedan od njegovih najbližih naslednika, Ramzes III, suočili sa velikim invazijama. Problemi su počeli Merneptahove 5. godine (1208 p.n.e.), kada je libijski kralj napao Egipat sa zapada u savezu sa raznim severnim narodima. Merneptah je ostvario veliku pobedu u leto te godine, a natpis je uglavnom o ovome. Poslednji redovi govore o očigledno odvojenoj kampanji na Istoku, gde se čini da su se neki od hananskih gradova pobunili. Tradicionalno, Egipćani su se bavili samo gradovima, tako da je problem koji je predstavio Izrael morao biti nešto novo – verovatno napadi na egipatske vazale u Hananu. Merneptah i Ramzes III su se borili protiv svojih neprijatelja, ali to je bio početak kraja egipatske kontrole nad Hananom – poslednji dokaz egipatskog prisustva u toj oblasti je ime Ramzesa VI (1141–1133. p.n.e.) upisano na osnovu statue iz Megida.[12]

Hananski pohod[uredi | uredi izvor]

Libijci se opisuju odrednicama: strano lice + narod + strana država (=država/zemlja libijskog naroda)

Najveći deo natpisa se bavi Merneptahinom pobedom nad Libijcima, ali završni redovi prelaze na Hanan.[13][14]

Referenca "Izrael"[uredi | uredi izvor]

Petri je pozvao Vilhelma Špigelberga, nemačkog filologa iz njegovog arheološkog tima, da prevede natpis. Špigelberga je pred kraj zbunio jedan simbol, simbol naroda ili plemena koje je Merneptah (takođe napisano Merenptah) pobednički porazio – I.si.ri.ar? Petri je brzo predložio da glasi "Izrael!" Špigelberg se složio da ovaj prevod mora biti tačan.[1] „Neće li velečasni biti zadovoljni? primeti Petri. Na večeri te večeri, Petri, koji je shvatio važnost nalaza, rekao je: "Ova stela će biti poznatija u svetu od bilo čega drugog što sam pronašao." Vest o njegovom otkriću dospela je na naslovne strane kada je stigla u engleske novine.[1]

Linija koja se odnosi na Izrael je ispod (prikazano obrnuto kako bi odgovaralo engleskom prevodu; originalni egipatski je pismo zdesna nalevo):

iiz
Z1s Z1s
r		 iAr
Z1		 T14A1 B1
Z2s
f
k
t		 G37
[a]
b
n
O1
r
t		 N33B
Z2
f
ysri`r fk.t   bn pr.t   =f
Izrael gubljenje [negativno] seme/zrno njegov/njegov

Dok Askalon, Gezer i Janoam dobijaju odrednicu za grad – štap za bacanje plus tri planine – hijeroglifi koji se odnose na Izrael umesto toga koriste štap za bacanje (odrednica za „strano“) plus sedeći muškarac i žena (odrednica za „ljudi“) preko tri vertikalne linije (oznaka za množinu):

T14
A1 B1
Z2s

Oznaka za „narod“ je bila predmet značajne naučne rasprave. Još 1955. Džon A. Vilson je pisao o ideji da ova odrednica znači da su „'ysrỉꜣr“ bili narod: „Argument je dobar, ali ne i konačan, zbog ozloglašene nepažnje kasnoegipatskih pisara i nekoliko grešaka pisanja u ovoj steli“.[15] Ovaj osećaj su kasnije nadograđivali drugi naučnici.[16]

Prema Oksfordskoj istoriji biblijskog sveta, ovaj znak „strani narod... Egipćani obično koriste za označavanje nomadskih grupa ili naroda, bez fiksnog grada-države, što implicira polunomadski ili ruralni status za 'Izrael' u to vreme".[17][b] Fraza „potrošena, bez semena“ je formulisana i često se koristi za poražene nacije – ona implicira da je zaliha žita dotične nacije uništena, što bi rezultiralo glađu sledeće godine, onesposobivši ih kao vojnu pretnju Egiptu.[17]

Deo reda 27, preveden kao „Izrael [strani ljudi]“

Prema Džejmsu Hofmajeru, „nijedan egiptolog nikada ne bi pročitao znakove stranog etničkog entiteta kao da ukazuje na stranu zemlju, već grupu ljudi“.[19]

Alternativni prevodi[uredi | uredi izvor]

Alternative za čitanje "Izrael" su bile predložene od otkrića stele, a dva primarna kandidata su:

  • „Jezrael“,[20][21][22] grad i dolina u severnom Hananu;
  • Nastavak opisa Libije koji se odnosi na „nosioce bočne brave“[v] - božanskog atributa.

Međutim, ovo ostaju manjinska tumačenja.[g]

Interpretacija[uredi | uredi izvor]

Stela Merneptah se smatra prvom izvanbiblijskom referencom na drevni Izrael u drevnoj istoriji i smatra se autentičnom i pruža istorijske informacije.[25][26][27][28]

Majkl G. Hasel, tvrdeći da prt na steli znači žito, sugeriše da je „Izrael funkcionisao kao poljoprivredno zasnovan ili sedentarni socioetnički entitet u kasnom 13. veku pre nove ere“[29] i to u određenom stepenu suprotnosti sa nomadskim stočarima „Šasu“ u regionu. Drugi se ne slažu da je prt značilo žito.[30] Hasel takođe kaže da to ne sugeriše da su Izraelci bili urbani narod u to vreme, niti daje informacije o stvarnoj društvenoj strukturi grupe ljudi identifikovane kao Izrael ili Izraelićani.[29]

Što se tiče njegove lokacije, većina naučnika veruje da je Merneptahov Izrael morao biti u brdovitom delu centralnog Hanana.[31][32][33]

Karnak reljefi[uredi | uredi izvor]

Stela je pronađena u Merneptahovoj pogrebnoj kapeli u Tebi, drevnoj egipatskoj prestonici na zapadnoj obali Nila. Na suprotnoj obali je hram Karnak, gde je pronađena fragmentarna kopija. Tokom 1970-ih Frenk J. Jurko je objavio da neki reljefi u Karnaku za koje se smatralo da prikazuju događaje u vreme vladavine Ramzesa II, Merneptahovog oca, u stvari pripadaju Merneptahu. Četiri reljefa prikazuju zauzimanje tri grada, od kojih je jedan označen kao Askalon; Jurko je sugerisao da su druga dvojica Gezer i Janoam. Četvrti prikazuje bitku na otvorenom brdovitom kraju protiv neprijatelja prikazanog kao Hananit. Jurko je predložio da se ova scena izjednači sa Izraelom na steli. Iako je ideja da se Merneptahovi Izraelci mogu videti na zidovima hrama imala uticaja na mnoge teorije u vezi sa značajem natpisa, ne prihvataju svi egiptolozi Jurkovo pripisivanje reljefa Merneptahu.[34]

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • The stele in the Egyptian Museum in 2022, with tourists shown for scale
    Stela u Egipatskom muzeju 2022
  • The reverse side of the stele
    Zadnja strana stele
  • The museum label
    Oznaka muzeja
  • Reverse side, top, close up
    Zadnja strana, gore
  • Front side, top, close up
    Prednja strana, gore
  • The stele in 2019. The bottom section, containing the reference to ysrỉꜣr, has a protective covering
    Stela 2019. Donji deo, koji sadrži referencu na ysrỉꜣr, ima zaštitni omot
  • Close up of the reference to ysrỉꜣr
    Krupni plan upućivanja na ysrỉꜣr,
  • Closeup of the Merenptah Stele, mentioning ysrỉꜣr ("Israel") on Line 27
    Krupni plan Merenptah Stele, pominje ysrỉꜣr, („Izrael“) na liniji 27

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ In the original text, the bird (a sparrow) is placed below the t sign (a semicircle) but for reasons of legibility, the bird is here placed next to the t sign.
  2. ^ Whether the Egyptian scribes used these determinatives consistently in general and in the Merneptah Stele in particular, is in itself a matter of some debate.[18]
  3. ^ Nibbi suggests that the first character in "I.si.ri.ar" was misread – rather than G1, Nibbi suggests G4, and that such an amendment would allow the characters to be translated as "wearers of the sidelock", which refers to Libyans in other sources such as the Book of Gates. Nibbi supports this by noting that the male figure has an apparent outgrowth of hair on the side of his head.[23]
  4. ^ Hasel (2008): "The view that the term ysry·r/l is a possible territory within Canaan but not associated with biblical Israel was proposed by Othniel Margalith (1990). His conclusions are based on the suggestion by G. R. Driver (1948: 135) that the Egyptian letter 's' in the word could also represent the Hebrew zayin. Accordingly, the name ysry·r/l could be translated as Iezreel "which might be an inexperienced way of rendering Yezreel, the valley to the north of the country" (Margalith 1990: 229). As others have pointed out elsewhere, Margalith’s attempts to identify the entity ysry·r/l with Israel or Jezreel through Ugaritic vocalizations and a Sumerian title of a king are not convincing for an Egyptian inscription with a clear context for this entity in Canaan (Hasel 1994: 46; 1998a: 196–97; compare Kitchen 1966a: 91)." and "The suggestion of equating the ysry·r/l of the stela with Jezreel has now been taken up anew by I. Hjelm and Thomas L. Thompson (2002: 14) without any reference to earlier discussions. The identification is rife with difficulties. First, the Egyptian signs for "bolt" (Gardiner 1957: 507, O34) and "folded cloth" (Gardiner 1957: 507, S29) in Old Egyptian represented the sound s. In the New Kingdom, Hebrew zayin is rendered q or t in Egyptian and not s (Kitchen 1966a: 91, 1966b 59; Helck 1971: 18, 554, 589). Second, ysry·r/l does not include the Egyptian equivalent of ayin needed for the reading yzrªl. Third, the reading “Jezreel” must assume that the determinative for people used with ysry·r/ l was a scribal error, because it does not fit the designation of a geographical location. The orthographic and philological reasons mitigate the reading of ysry·r/ l as Jezreel (see also Kitchen 2004)."[24]

Reference[uredi | uredi izvor]

Citati[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g Drower 1995, str. 221.
  2. ^ Redmount 2001, str. 71–72, 97.
  3. ^ Sparks 1998, str. 96–.
  4. ^ Hasel 1998, str. 194.
  5. ^ Lemche 1998, str. 46, 62.
  6. ^ Maeir, Aren. Maeir, A. M. 2013. Israel and Judah. pp. 3523–27, The Encyclopedia of Ancient History. New York: Blackwell. „The earliest certain mention of the ethnonym Israel occurs in a victory inscription of the Egyptian king Merenptah, his well-known “Israel Stela” (c. 1210 BCE); recently, a possible earlier reference has been identified in a text from the reign of Rameses II (see Rameses I–XI). Thereafter, no reference to either Judah or Israel appears until the ninth century. The pharaoh Sheshonq I (biblical Shishak; see Sheshonq I–VI) mentions neither entity by name in the inscription recording his campaign in the southern Levant during the late tenth century. In the ninth century, Israelite kings, and possibly a Judaean king, are mentioned in several sources: the Aramaean stele from Tel Dan, inscriptions of Shalmaneser III of Assyria, and the stela of Mesha of Moab. From the early eighth century onward, the kingdoms of Israel and Judah are both mentioned somewhat regularly in Assyrian and subsequently Babylonian sources, and from this point on there is relatively good agreement between the biblical accounts on the one hand and the archaeological evidence and extra-biblical texts on the other.” 
  7. ^ Fleming, Daniel E. (1998-01-01). „Mari and the Possibilities of Biblical Memory”. Revue d'Assyriologie et d'Archéologie Orientale. 92 (1): 41—78. JSTOR 23282083. „The Assyrian royal annals, along with the Mesha and Dan inscriptions, show a thriving northern state called Israël in the mid—9th century, and the continuity of settlement back to the early Iron Age suggests that the establishment of a sedentary identity should be associated with this population, whatever their origin. In the mid—14th century, the Amarna letters mention no Israël, nor any of the biblical tribes, while the Merneptah stele places someone called Israël in hill-country Palestine toward the end of the Late Bronze Age. The language and material culture of emergent Israël show strong local continuity, in contrast to the distinctly foreign character of early Philistine material culture.” 
  8. ^ The Biblical Archaeologist, American Schools of Oriental Research, 1997, str. 35 .
  9. ^ a b Nestor 2015, str. 296.
  10. ^ „Merneptah Stele”. Arhivirano iz originala 26. 09. 2023. g. Pristupljeno 18. 01. 2024. 
  11. ^ Petrie & Spiegelberg 1897, str. 26.
  12. ^ Drews 1995, str. 18–20.
  13. ^ Sparks 1998, str. 96–97.
  14. ^ Yurco 1986, str. 189–215.
  15. ^ ANET, 378 n. 18
  16. ^ Michael G. Hasel (2011). „The Battle Of Kadesh: Identifying New Kingdom Polities, Places, And Peoples In Canaan And Syria”. Ur.: S. Bar; D. Kahn; J. J. Shirley. Egypt, Canaan and Israel: History, Imperialism, Ideology and Literature: Proceedings of a Conference at the University of Haifa, 3–7 May 2009. Brill. str. 67. ISBN 978-90-04-19493-9. doi:10.1163/ej.9789004194939.i-370.27. 
  17. ^ a b Redmount 2001, str. 97.
  18. ^ Smith 2002, str. 26.
  19. ^ J. K. Hoffmeier, "The Egyptian Origins of Israel: Recent Developments in Historiography", in Thomas E. Levy, Thomas Schneider, William H.C. Propp (eds.) Israel's Exodus in Transdisciplinary Perspective: Text, Archaeology, Culture, and Geoscience, Springer. 2015. str. 196–208 [202]..
  20. ^ Eissfeldt 1965, str. 14.
  21. ^ Margalith 1990, str. 225.
  22. ^ Strahan 1896, str. 624.
  23. ^ Nibbi 1989, str. 101.
  24. ^ Hasel 2008, str. 47–60.
  25. ^ Dever 2009, str. 89–91.
  26. ^ Faust, Avraham (2016). Israel's Ethnogenesis: Settlement, Interaction, Expansion and Resistance (reprinted izd.). Routledge. str. 159—66. ISBN 978-1-134-94208-4. 
  27. ^ Finkelstein, Israel; Mazar, Amihay; Colloquium, International Institute for Secular Humanistic Judaism (2007). The Quest for the Historical Israel: Debating Archaeology and the History of Early Israel. Society of Biblical Lit. str. 94. ISBN 978-1-58983-277-0. 
  28. ^ Finkelstein, Israel; Silberman, Neil Asher (2002). The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Sacred Texts. Simon and Schuster. str. 57. ISBN 978-0-7432-2338-6. 
  29. ^ a b Hasel, Michael G. (1994), „Israel in the Merneptah Stela”, BASOR, 296 (12): 54, 56 .
  30. ^ Lipinski, Edward (2006). On the Skirts of Canaan in the Iron Age: Historical and Topographical Researches. Peeters. str. 60. ISBN 978-90-429-1798-9. 
  31. ^ Moore & Kelle 2011, str. 115–16.
  32. ^ Dever, William G. (2001). What Did the Biblical Writers Know and When Did They Know It?: What Archeology Can Tell Us About the Reality of Ancient Israel (na jeziku: engleski). Wm. B. Eerdmans Publishing. str. 118—19. ISBN 978-0-8028-2126-3. 
  33. ^ Finkelstein, Israel; Mazar, Amihay; Colloquium, International Institute for Secular Humanistic Judaism (2007). The Quest for the Historical Israel: Debating Archaeology and the History of Early Israel. Society of Biblical Lit. str. 94. ISBN 978-1-58983-277-0. 
  34. ^ Killebrew 2005, str. 155.

Izvori[uredi | uredi izvor]

Dodatna literatura[uredi | uredi izvor]

  • Kitchen, Kenneth (2004). „The Victories of Merenptah, and the Nature of their Record”. Journal for the Study of the Old Testament. 28 (3): 259—272. doi:10.1177/030908920402800301. 
  • Metcalfe, William Musham; Erskine, Ruaraidh (1897). „The Scottish review”. The Scottish Review. 29: 125. 
  • Nestor, Dermot (2010). Ethnicity and Identity in Ancient Israel. Continuum. ISBN 978-0-567-01297-5. 
  • Nibbi, Alessandra (1996). „Some Remarks on the Merenptah Stela and the So-Called Name of Israel”. Discussions in Egyptology, Oxford. 36: 79—102. 
  • Dever, William G. 1995. “Ceramics, Ethnicity, and the Question of Israel’s Origin.” The Biblical Archaeologist 58: 200–13.
  • Frerichs, Ernest S., and Leonard H. Lesko, eds. 1997. Exodus: The Egyptian Evidence. Winona Lake, IN: Eisenbrauns.
  • Hjelm, Ingrid and Thomas L. Thompson. 2002. "The Victory Song of Merneptah, Israel and the People of Palestine." Journal for the Study of the Old Testament 27, no. 1: 3–18. doi:10.1177/030908920202700101doi:10.1177/030908920202700101.
  • Miller, Robert D. 2004. "Identifying Earliest Israel." Bulletin of the American Schools of Oriental Research no. 333: 55–68. doi:10.2307/1357794doi:10.2307/1357794.
  • Shanks, Hershel. 2012. “When did ancient Israel begin?” Biblical Archaeology Review 38, no. 1: 59–67.
  • Wiener, Malcolm H. 2014. “Dating the Emergence of Historical Israel in Light of Recent Developments in Egyptian Chronology.” Journal of the Institute of Archaeology of Tel Aviv University 41, no. 1: 50–54.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Мернептахова_стела&oldid=27778904”