Poluostrvo Kejp Jork

Koordinate: 10° 41′ 00″ J; 142° 32′ 00″ I / 10.683333° J; 142.533333° I / -10.683333; 142.533333
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Kejp Jork
engl. Cape York
Geografski položaj
Koordinate 10° 41′ 00″ J; 142° 32′ 00″ I / 10.683333° J; 142.533333° I / -10.683333; 142.533333
10° 41′ 00″ J; 142° 32′ 00″ I / 10.683333° J; 142.533333° I / -10.683333; 142.533333
Država/e  Australija
Regije Kvinslend
Akvatorija/e Karpentarijski zaliv
Koralno more
Fizičke karakteristike
Površina 288.804 km²
Društveno-geografske karakteristike
Poluostrvo Kejp Jork na karti Australije
Poluostrvo Kejp Jork

Poluostrvo Kejp Jork veliko je poluostrvo koje se nalazi između Velikog koralnog grebena, Toresovog moreuza i Karpentarijskog zaliva na severu australijske države Kvinslend. Najveća je netaknuta divljina u severnoj Australiji i uopšteno na Zemlji.[1] Mahom vladaju ravnice pa je zemljište pogodno za ispašu stoke. Mogu se naći savane, prašume i druga značajna prirodna staništa koje ljudi ne narušavaju a od globalnog su ekološkog značaja.[2]

Poluostrvo se prostire na površini od oko 288 hiljada km², a dužina iznosi više od 600 km. Stanovništvo poluostrva broji oko 18.000 ljudi, od kojih većinu čine aboridžini i ostrvljani Toresovog moreuza.[3]

Na samom vrhu poluostrva nalazi se Rt Jork — najsevernija tačka australijskog kontinenta. Udaljenost pomenutog rta do ostrva Nove Gvineje iznosi 160 km. Današnje ime poluostrvu je 1770. godine dao engleski moreplovac Džejms Kuk.[4]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Evropsko istraživanje[uredi | uredi izvor]

Spomen kamen za Edmunda B.C. Kenedija, otkriven u Kardvelu, iz 1948. Godine 1848, Kenedi, pomoćnik geodeta Novog Južnog Velsa, vodio je ekspediciju za istraživanje poluostrva Kejp Jork.
Obilazak Vilema Jansca brodom Dujfken, 1605–1606.

U februaru 1606. holandski moreplovac Vilem Janszun pristao je u blizini mesta današnjeg Vajpa, na zapadnoj obali poluostrva Kejp Jork. Ovo je bilo prvo zabeleženo iskrcavanje Europljana u Australiju, a uedno je označilo i prvi prijavljeni kontakt između Evropljana i Aboridžina.

Edmund Kenedi je bio prvi evropski istraživač koji je pokušao kopnenu ekspediciju na poluostrvo Kejp Jork. Cilj je bio da se uspostavi ruta do vrha poluostrvoa, gde su poslovni ljudi iz Sidneja pokušavali da razviju luku za trgovinu s Istočnom Indijom.[5]

Ekspedicija je krenula iz zaliva Rokingam u blizini današnjeg grada Kardvela u maju 1848. i pokazala se kao jedna od velikih katastrofa australskih istraživanja.[5]

Na vrh poluostrvoa (zvan samo Kejp Jork) Evropljani su konačno stigli 1864. godine kada su braća Francis Lasols (Frank) i Aleksander Vilijam Džardajn, zajedno s osam suputnika, oterali krdo stoke iz Rokhamptona u novo naselje Somerset (na Kejp Jorku) gde je otac Džardajnsa bio zapovednik. Na putu su izgubili većinu svojih konja, veći deo zaliha i vodili žestoke bitke s Aboridžinima, da bi konačno stigli u martu 1865.[5]

Prvi kontakt[uredi | uredi izvor]

Prvi poznati kontakt između Evropljana i Aboridžina dogodio se na zapadnoj obali poluostrvoa 1606. godine, ali Evropljani su ga naselili tek u 19. veku kada su osnovane ribarske zajednice, zatim postaje i kasnije rudarski gradovi. Evropsko naselje dovelo je do raseljavanja zajednica Aboridžina i dolaska ostvljana Toresovog prolaza na kopno.[6]

Geografija i geologija[uredi | uredi izvor]

Zapadna obala graniči s zalivom Karpentarija, a istočna s Koralnim morem. Poluostrvo je s tri strane (sever, istok i zapad) omeđeno vodom. Ne postoji jasno razgraničenje prema jugu, iako službena granica Kvinslanda u Zakonu o nasleđu poluostrva Kejp Jork iz 2007. prolazi na oko 16°J geografske širine.[7]

Peščane dine oko rta Flateri.

Najširi deo poluostrvoa proteže se 430 km od reke Blumfild na jugoistoku, preko do zapadne obale južno od aboridžinske zajednice Kovanjama. To je otprilike 660 km od južne granice Kuk Šaja, do vrha Kejp Jorka.

Na vrhu poluostrva nalazi se Kejp Jork, najsevernija tačka australskog kopna. Imenovao ga je poručnik Džejms Kuk 21. avgusta 1770. u čast princa Edvarda, vojvode od Jorka i Albanija, brata kralja Džordža III od Ujedinjenog Kraljevstva, koji je umro tri godine ranije.[8]

Tropski krajolici su među najstabilnijima na svetu.[2] Dugo neometano tektonskom aktivnošću, poluostrvo je izrazito erodirano, gotovo ravna niska ravnica kojom dominiraju vijugave reke i goleme poplavne ravnice, s nekim vrlo niskim brežuljcima koji se uzdižu do 800 m nadmorske visine u lancu Makilvrat na istočnoj strani oko gradića Koena.

Okosnica poluostrva Kekj Jork je greben poluostrvoa, deo australskog Velikog razvodnog gorja. Ovaj planinski lanac se sastoji od drevnih (1,5 milijardi godina starih) prekambrijumskih i paleozojskih stena.[2][9] Istočno i zapadno od grebena poluostrvoa leže bazeni Karpentarija i Lora, koji se sastoje od drevnih mezozojskih sedimenata.[9] Na poluostrvu postoji nekoliko izvanrednih oblika reljefa: velika prostranstva netaknutih polja dina na istočnoj obali oko zaliva Šelburn i rta BedforđKep Flateri, ogromne gomile crnih granitnih gromada u Nacionalnom parku Crna planina i Kejp Melvil, te krečljački krški tereni oko Palmerstona na krajnjem jugu poluostrva.[2]

Tlo[uredi | uredi izvor]

Tla su izrazito neplodna čak i u poređenju s drugim područjima Australije, jer su gotovo u potpunosti laterizirana i u većini slučajeva toliko stara i istrošena da je danas vrlo malo rastinja. Upravo zbog ovog izuzetnog siromaštva tla regija je tako slabo naseljena: tla su toliko neobradiva i ne reagiraju na đubriva te su pokušaji uzgoja komercijalnih useva obično propadali.

Klima[uredi | uredi izvor]

Klima na poluostrvu Kejp Jork je tropska i monsunska, s jakom sezonom monsuna od novembra do aprila, za koje vreme šuma postaje gotovo nenastanjiva, i sušnom sezonom od maja do novembra. Temperatura je topla do vruće, s hladnijom klimom u višim predelima. Srednje godišnje temperature kreću se od 18 °C na višim nadmorskim visinama do 27 °C u nizinama na sušnijem jugozapadu. Temperature preko 40 °C i ispod 5 °C su retke.

Godišnja količina padavina je velika, u rasponu od preko 2.000 milimetara u Željeznom lancu i severno od Vajpa na oko 700 milimetara na južnoj granici. Gotovo sva ta kiša pada između novembra i aprila, a samo na istočnim padinama Željeznog lanca srednja je količina padavina između juna i septembra je iznad 5 milimetara. Međutim, između januara i marta srednja mesečna količina padavina kreće se od oko 170 milimetara na jugu do preko 500 milimetara na severu i na Željeznom lancu.

Klima Cape York
Pokazatelj \ Mesec .Jan. .Feb. .Mar. .Apr. .Maj. .Jun. .Jul. .Avg. .Sep. .Okt. .Nov. .Dec. .God.
Maksimum, °C (°F) 29,8
(85,6) 		29,6
(85,3) 		29,6
(85,3) 		29,5
(85,1) 		28,8
(83,8) 		28,1
(82,6) 		27,6
(81,7) 		27,8
(82) 		28,5
(83,3) 		29,9
(85,8) 		30,9
(87,6) 		30,8
(87,4) 		29,2
(84,6)
Minimum, °C (°F) 24,0
(75,2) 		23,9
(75) 		23,8
(74,8) 		23,7
(74,7) 		23,0
(73,4) 		22,3
(72,1) 		21,5
(70,7) 		21,6
(70,9) 		22,2
(72) 		22,9
(73,2) 		23,8
(74,8) 		24,2
(75,6) 		23,1
(73,6)
Količina kiše, mm (in) 370,6
(14,591) 		352,1
(13,862) 		370,9
(14,602) 		205,5
(8,091) 		49,1
(1,933) 		21,1
(0,831) 		19,7
(0,776) 		9,5
(0,374) 		11,4
(0,449) 		34,9
(1,374) 		156,7
(6,169) 		194,6
(7,661) 		1.794,7
(70,657)
Izvor: [10]

Reke[uredi | uredi izvor]

Reka Jardine, severno poluostrvo Kejp Jork, u podnožju samog Kejp Jorka.

Greben poluostrva čini razdelu slivova između zaliva Karpentarija i Koralnog mora. Na zapadu, niz velikih, vijugavih rečnih sistema uključujući slivove reka Mičel, Staten, Koleman, Holrojd, Arčer, Votson, Venlok, Djuci i Džardajn ispuštaju svoje vode u zalev Karpentarija. Tokom sušne sezone te se reke svode na niz vodotoka i peščanih korita. Ipak, s dolaskom bujičnih kiša u vlažnoj sezoni, one nabujaju u moćne vodene puteve, šireći se preko velikih poplavnih ravnica i obalskih močvara i dajući život velikom nizu slatkovodnih i močvarnih vrsta.[9]

Na istočnim padinama, kraće, brže tekuće reke Džeki Džeki Krik, Oliv, Pasko, Lokhart, Stjuart, Dženi i Endevor teku prema Koralnom moru, osiguravajući važnu slatku vodu i hranjive materije najzdravijem delu Velikog koraljnog grebena. Na svom putu te divlje, neometane reke obrubljene su gustim prašumama, peščanim dinama ili mangrovama.[9]

Turisti prelaze reku Venlok u vlažnoj sezoni

Poplavne ravnice bazena Lora, koje su zaštićene u nacionalnim parkovima Lakefild i Džek reka, prelaze reke Morhed, Han, Nort Kenedi, Lora, Džek i Normanbi.

Rečni slivovi poluostreva poznati su po svojoj izuzetnogj hidrološkoj celovitosti. Uz male poremećaje u vodotokovima i vegetacijskom pokrovu u celim slivovima, poluostrvo Kejp Jork identifikovano je kao jedno od retkih mesta gde tropski ciklusi vode ostaju u osnovi netaknuti.[2] Poluostrvo Kejp Jork doprinosi čak četvrtini površinskog oticanja vode Australije. Zaista, sa samo oko 2,7 posto australske kopnene površine proizvodi više oticanja od cele Australije južno od Jarčeve obratnice. Uz te obilne tropske padavine, reke poluostrvoa takođe su od posebne važnosti za nadopunjavanje Velikog arteškog bazena središnje Australije.[2] Vlada Kvinslenda trenutno je spremna zaštititi 13 divljih reka na poluostrvu Kejp Jork prema Zakonu o divljim rekama iz 2005.[11]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Mittermeier, R.E. et al. (2002). Wilderness: Earth’s last wild places. Mexico City: Agrupación Sierra Madre, S.C.
  2. ^ a b v g d đ Mackey, B. G., Nix, H., & Hitchcock, P. (2001). The natural heritage significance of Cape York Peninsula. Retrieved 15 January 2008, from epa.qld.gov.au Arhivirano 2008-06-27 na sajtu Wayback Machine.
  3. ^ John Woinarski, John Woinarski, Brendan Mackey, Henry Nix and Barry Traill, Brendan Mackey, Henry Nix, Barry Traill. The Nature of Northern Australia: Its Natural Values, Ecological Processing and Future Prospects. — ANU E Press, 2007. — ISBN 1921313315.
  4. ^ Dawn W. Frith, Clifford B. Frith, Kerry Trapnell. Cape York Peninsula. — Frith & Frith Books, 1995. — 256 s. — ISBN 0730104699.
  5. ^ a b v Joy, William (1964). The Explorers. Adelaide: Rigby Limited. str. 77. ISBN 978-0-85179-112-8. 
  6. ^ Woinarski, J., Mackey, B., Nix, H., Traill, B. (2007). The nature of northern Australia: Natural values, ecological processes and future prospects. Canberra: ANU E press.
  7. ^ Office of the Queensland Parliamentary Counsel. (2007). Cape York Peninsula Heritage X\au/LEGISLTN/CURRENT/C/CapeYorkPHA07.pdf
  8. ^ „From Cook's Journal”. Arhivirano iz originala 3. 3. 2016. g. Pristupljeno 11. 6. 2009. 
  9. ^ a b v g Frith, Dawn W. (1995). Cape York Peninsula : a natural history. Clifford B. Frith, Kerry Trapnell. Chatswood, NSW: Reed Books. ISBN 0-7301-0469-9. OCLC 34671028. 
  10. ^ „BOM”. Arhivirano iz originala 10. 1. 2010. g. Pristupljeno 26. 11. 2009. 
  11. ^ Office of the Queensland Parliamentary Counsel. (2005). Wild Rivers Act 2005. Retrieved 23 March 2008, from legislation.qld.gov.au Arhivirano 27 jun 2008 na sajtu Wayback Machine.

Литература[uredi | uredi izvor]

  • McIvor, Roy (2010). Cockatoo: My Life in Cape York. Stories and Art. Roy McIvor. Magabala Books. Broome, Western Australia. ISBN 978-1-921248-22-1
  • Wynter, Jo and John Hill. 1991. Cape York Peninsula: Pathways to Community Economic Development. The Final Report of The Community Economic Development Projects Cook Shire. Cook Shire Council
  • Pohlner, Peter. 1986. Gangaurru. Hopevale Mission Board, Milton, Queensland. ISBN 1-86252-311-8
  • Trezise, P.J. 1993. Dream Road: A Journey of Discovery. Allen & Unwin, St. Leonards, Sydney.
  • Holmes, John (2011). „Contesting the Future of Cape York Peninsula”. Australian Geographer. 42: 53—68. S2CID 143736417. doi:10.1080/00049182.2011.546319. 
  • Hough, Richard. 1994. Captain James Cook: a biography. Hodder and Stroughton, London. ISBN 0-340-58598-6.
  • Pike, Glenville. 1979. Queen of the North: A Pictorial History of Cooktown and Cape York Peninsula. G. Pike. ISBN 0-9598960-5-8.
  • Moon, Ron & Viv. 2003. Cape York: An Adventurer's Guide. 9th edition. Moon Adventure Publications, Pearcedale, Victoria. ISBN 0-9578766-4-5
  • Moore, David R. 1979. Islanders and Aborigines at Cape York: An ethnographic reconstruction based on the 1848-1850 'Rattlesnake' Journals of O. W. Brierly and information he obtained from Barbara Thompson. Australian Institute of Aboriginal Studies. Canberra. ISBN 0-85575-076-6 (hbk); 0-85575-082-0 (pbk). USA edition ISBN 0-391-00946-X (hbk); 0-391-00948-6 (pbk).
  • Trezise, P.J. 1969. Quinkan Country: Adventures in Search of Aboriginal Cave Paintings in Cape York. A.H. & A.W. Reed, Sydney.
  • Trezise, Percy. 1973. Last Days of a Wilderness. William Collins (Aust) Ltd., Brisbane. ISBN 0-00-211434-8.
  • Haviland, John B. with Hart, Roger. 1998. Old Man Fog and the Last Aborigines of Barrow Point. Crawford House Publishing, Bathurst.
  • Premier's Department (prepared by Connell Wagner). 1989. Cape York Peninsula Resource Analysis. Cairns. 1989. ISBN 0-7242-7008-6..
  • Roth, W.E. 1897. The Queensland Aborigines. 3 Vols. Reprint: Facsimile Edition, Hesperian Press, Victoria Park, W.A. 1984. ISBN 0-85905-054-8.
  • Ryan, Michelle and Burwell, Colin, eds. 2000. Wildlife of Tropical North Queensland: Cooktown to Mackay. Queensland Museum, Brisbane. ISBN 0-85905-045-9 (set of 3 vols).
  • Scarth-Johnson, Vera. 2000. National Treasures: Flowering plants of Cooktown and Northern Australia. Vera Scarth-Johnson Gallery Association, Cooktown. ISBN 0-646-39726-5 (pbk); ISBN 0-646-39725-7 Limited Edition - Leather Bound.
  • Sutton, Peter (ed). Languages of Cape York: Papers presented to a Symposium organised by the Australian Institute of Aboriginal Studies. Australian Institute of Aboriginal Studies, Canberra. 1976. ISBN 0-85575-046-4.
  • Wallace, Lennie. 2000. Nomads of the 19th Century Queensland Goldfields. Central Queensland University Press, Rockhampton. ISBN 1-875998-89-6
  • Wallace, Lennie. 2003. Cape York Peninsula: A History of Unlauded Heroes 1845-2003. Central Queensland University Press, Rockhampton. ISBN 1-876780-43-6

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Poluostrvo Kejp Jork na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Полуострво_Кејп_Јорк&oldid=27677137”