Spomen-crkva Svete Petke u Ćurlini
| Spomen-crkva Svete Petke u Ćurlini | |
|---|---|
| Opšte informacije | |
| Mesto | selo Ćurlina |
| Opština | Doljevac |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | crkva |
| Vreme nastanka | 1901. |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture |
| Vlasnik | Eparhija niška |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš |
Spomen-crkva Svete Petke u Ćurlini jedna je od crkava iz 20. veka u Opštini Doljevac i Eparhiji niškoj. Crkva je izgrađena 1901. na temeljima Vizantijske grobnice iz 12. veka, tako da se u okviru crkvene porte nalazi pored hrama posvećenog Svetoj Petki, velelepna skulptura sa slikom kralja Milana Obrenovića, spomen-česma podignuta 1925. godine, i nekad vidljivi ostaci impozantne vizantijske bazilike.[1]
Status i kategorija zaštite[uredi | uredi izvor]
Zbog svog istorijskog, arhitektonskog i verskog značaja Vizantijska bazilika i spomen-crkva Sveta Petka u Ćurlini su, 1948. godine, proglašeni za „Kulturno dobro od velikog značaja“ i uvedeni u centralni registar spomenika kulture u Republici Srbiji. Kao osnov za upis u registar poslužilo je rešenje Zavoda za zaštitutu i naučno proučavanje spomenika kulture NRS br.671/48 od 6. maja 1948. godine.
Nadležni zavod koji vodi lokalni registar i brigu o ovom arheološkom lokalitetu je: Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš.[2]
Položaj i stanje zaštite[uredi | uredi izvor]
Vizantijska bazilika i spomen-crkva Svete Petke nalaze se u naselju Ćurlina u opština Doljevac i Nišavskom upravnom okrugu. Crkva i svi objekti u njenoj porti su nakon restauracije, uz materijalnu pomoć Kraljevine Danske, u realativno dobrom stanju. Skulptura sa slikama kralja Milana Obrenovića i Sv. Nikole, zbog značajnih oštećenja je restaourirana. Slike na platnu su izvađene iz rama i nakon obnove izložene su u Starom dvoru u Beogradu.[3]
- Geografski položaj
- Severna gografska širina: 43° 15′ 22"
- Istočna geografska dužina: 21° 53′ 06"
- Nadmorska visina: 260 m
U spomen-crkvi Svete Petke u Ćurlini, trenutno se nalazi samo mermerni ram sa postamentom, bez slika (ili bar njihovih replika).[3]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Nakon rimsko-vizantijskog perioda stvorena je srpska država. U srednjem veku srpski vladari i vlastela izgradili su veliki broj crkava i manastira. U Južnom pomoravlju i Toplici nastao je veliki broj crkava. Tekovine srednjovekovne srpske države, na koje je srpski narod posebno ponosan, spadaju u najvrednije i najvažnijespomenike srednjeg veka na tlu Evrope. Jedan od takvih je i Vizantijska bazilika u Ćurlini, koja se ne pominje u raspoloživim istorijski izvorima iz tog perioda, već mnogo kasnije.
Detaljan opis nalazišta „Vizantijska bazilika“, među prvima dao je naš poznati književnik i naučnik Milan Đ. Milićević, koji je odmah po oslobođenju od Turaka 1882. godine, obišao novooslobođene krajeve Srbije. O ovoj crkvi i njenim materijalnim ostacima, sa zidovima, tada sačuvanim, do visine od oko jednog metra, on je između ostalog zapisao: Crkva je zidana od pečenih opeka nalik na opeke rimske, oltar je okrenut pravo ka istoku. Dužina crkve je 26,19 m od kojih na oltar dolazi 6,80 m na pravu crkvu 12,46 m i na pripratu 3,75 m. Milićević je opise crkve dao nakon što je nalazište Vizantijske bazilike posetio u vreme njenog otkopavanja, očemu kaže:[4]
| „ | Neki Blagoje Maslar iz sela Malošišta počeo je prvi da otkopava i da traži crkvu. Videvši da se Blagojeva pobožna revnost nagrađuje tako nenadanim otkrićem i drugi seljaci navale pomagati Blagoju i do sada je otkopano svuda oko zida. | ” |
Međutim različita su mišljenja o njenom datovanju. Svojom osnovom najbliža je građevinama iz post-Justinijanove epohe, starije od 12. veka, dok bi je istorijske okolnosti u ovim delovima Srbije, mogle bliže datovati u prvu polovinu 11. veka.[5]
| „ | Do sistematskih arheoloških iskopavanja, koja bi trebalo da slede, mnoga pitanja, kao i to, da je možda bazilika u Ćurlini, kakvih mišljenja ima, katedralna crkva Sv. Prokopija, moraju ostati otvorena? | ” |
Na lokalitetu ove drevne bazilike iz ranog vizantijskog perioda, više vekova kasnije na predlog beogradskih opština Vračar, Savski venac i Zvezdara, sa čijim predstvanicima je, loveći divljač, još dok je bio knez, Milan prošpartao ceo Ćurlinski kraj podignuta je 1901. godine nova crkva, današnji hram Svete Petke u Ćurlini.
Tokom bugarske okupacije njeni vojnici su u ovoj crkvi iskazali neprimereno ponašanje prema kulturnom nasleđu jednog naroda. Crkva je oskrnavljena na razne načine, a slika na platnu kralja Milana, znatno oštećena oštricama vojničkog sečiva. U takvom stanju crkva u Ćurlini posle Drugog svetskog rata, bila je dugo, jer se nalazila van glavnih komunkacionih pravaca, a komunistička vlast nije pridavala veći značaj verskim objektima, a još manje slikama starog srpskog kralja Milana.[3]
Devedesetih godina prošlog veka zbog neodržavanja pao je krov crkve. Posle toga crkva je restauirana, a slika kralja Milana i Sv. Nikole, odnete su u niški Zavod za zaštitu spomenika kulture. Odatle, slika je 2003. godine u pratnji policije preneta u Beograd na konzervaciju i restauraciju.[6]
Konzervatorsko-restauratorski postupak na obe slike, sproveden je u više faza, zbog velike degradacije svih slojeva slika. Slike su fiksirane Bevom 371, u toplom postupku u vakuum-stolu, a zatim ojačane laminatom sa istim vezivom, sa umetanjem fragmenata odgovarajućeg lanenog platna u oko 20% nedostajućih delova. Radovi su završeni jula 2005. godine na obema slikama, a slike su 2007. godine u replici spomenika sa konzervatorsko-restauratorskom dokumentacijom izložene u Starom dvoru u Beogradu, kao znak poštovanja prema kralju Milanu Obrenoviću, utemeljitelju tog zdanja.[7]
Spomen-crkva Svete Petke[uredi | uredi izvor]
Na ovom znamenitom mestu iz Srednjeg veka, jednim delom preko temelje vizantijske bazilike, sagrađena je spomen-crkva Sv. Petke u Ćurlini, u slavu kralja Milana Obrenovića, oslobodioca ovih krajeva od Turaka.
Crkva je izgrađena dobrovoljnim prilozima građana Niša i meštana okolnih sela, 1900. godine u vreme vladavine Kralja Aleksandra I Obrenovića. Crkva je osveštao episkopa niški Nikanora 11. septembra 1901. godine.
Arhitektura[uredi | uredi izvor]
Crkva Svete Petke izgrađena je u duhu eklekticizma, na samom početku 20. veka, kao sakralni objekat, značajan za približavanje graditeljstva u Južnoj i istočnoj Srbiji, evropskim dostignućima, toga perioda.
Crkva Svete Petke u Ćurlini jednobrodna je građevina sa kupolom na osmostranu tamburu i pevničkim transeptom u osnovi kupole. Za časnu trpezu služi sačuvani deo stuba sa oltarne pregrade nakadašnje vizantijske bazilike.
Fresko dekoracija[uredi | uredi izvor]
Fresko dekoracija Crkva Svete Petke skromne je umetničke vrednosti i prekriva samo svodne površine hrama. Ikone za ikonostas takođe skromne vrednosti, rađene su u tehnici ulje na platnu s početka 20. veka.
Skulptura sa slikom kralja Milana Obrenovića[uredi | uredi izvor]
|
U prostoru severnog zida naosa crkve, između zapadnog zida i pilastra, smešten je skulptura sa slikom kralja Milana Obrenovića visoka 5 (4,75) metara.[3] U mermernom ramu predstavljeni su Sveti Nikola i portret kralja Milana. Na postamentu je natpis – Kralju Milanu I blagodarni građani Vračara i Savinca.
Skulptura sa slikom kralja Milana Obrenovića izrađena je 1902. godine u prostoru severnog zid Spomen-crkva Svete Petke u Ćurlini, između zapadnog zida i pilastra. Ovaj jedinstveni spomenik kralju Milanu Obrenoviću (tada jedini južno od Beograda) nastao je zajedničkim radom; slikara Đorđa Krstića i vajara Petra Ubavkića. Obe slike na platnu, paradni portret vladara, kao apetouzu (veličanje) kralja Milana i Svetog Nikole, njegove krsne slave, naslikao je Đorđe Krstić, inače kraljev stipendista.
Slike je uokvirio u skulpturalno obrađen ram u dekorativnoj plastici od sitnozrnastog mermera, sa grbom i orlom (što priliči kraljevskom znamenju), na vrhu skulpture, takođe kraljev stipendista, vajar Petar Ubavkić.[3]
- Opis slika
U lineti, iznad portreta kralja Milana, je slika Svetog Nikole, u istoj slikarskoj tehnici kao i portret kralja Milana. Slika Svetog Nikole predstavlja - porodičnu slavu kraljevske kuće Obrenovića.
Slika Sv. Nikole je prepoznatljivog lika ovog sveca, sa kratkom okruglom bradom i kosom, i raširenim rukama dok se pomalja iz oblaka.
Portret kralja Milana Obrenovića (dimenzije 2 h 1,3 m), koji se nalazi ispod slike Sv. Nikole, oslikan je u stojećem stavu sa levom rukom oslonjenom na mač, i desnom u kojoj drži povelju cara Dušana. U donjem delu, na stolu, leži karta Balkanskog poluostrva, a na suprotnoj strani su planovi i hartije. Kralj Milan je obučen je u crveni mundir i crne pantalone, sa šinjelom na leđima. Oko vrata mu je krst, a na poprsju orden Karađorđeva zvezda I reda. Pozadina slike je tamnija, i u vidu je razmaknute zavese, odakle se probija crvekasta svetlost rane zore. Ova svetlost diskretno obasjava majestetično vladarsko lice sa crnim brkovima.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Vizantijska bazilika u Ćurlini
- Manastiri i crkve Južne i istočne Srbije
- Spisak spomenika kulture u Nišavskom okrugu
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Episkop gornjokarlovački Simeon., 1969. - Karakterologija srpskog pravoslavlja, Srpska pravoslavna crkva 1219-1969, (Spomenica o 750-godišnjici autokefalnosti), Beograd 1969.
- ^ Mirčetić D.Ž. (2002). Istorijski arhiv Niš 1948-1998. Niš: Vuk Karadžić
- ^ a b v g d đ Slavko Videnović, Kralju Milane, vrtati se nazad, Narodne novine, Niš, 6-8.januar 2009. pp. 4.
- ^ Marjanović - Vujović G., 1986. - Srednjovekovne nekropole u Srbiji evidentirane kroz arheološka iskopavanja, Starinar XXXVII, Beograd 1986.
- ^ Mijušković - Kalić J., 1983. - Niš u srednjem veku, Istorija Niša I, Niš 1983
- ^ Opština Doljevac, Strategija razvoja turizma opštine Doljevac za period 2012. do 2016. godine (2011), pp. 34-35
- ^ Kultura Beograd: Skulptura sa portretom kralja Milana u Starom dvoru, Decembar 26, 2007.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Andrejević B. 2001. Spomenici Niša - zaštićena kulturna dobra od izuzetnog i od velikog značaja, II izdanje, Niš 2001.
- Kalić-Mijušković J., 1983. Niš u srednjem veku, Istorija Niša I, Niš, 1983.