Crkva Svetog Nikole u Ušću
| Crkva Svetog Nikole u Ušću | |
|---|---|
 Crkva Svetog Nikole u Ušću | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Ušće |
| Opština | Kraljevo |
| Vreme nastanka | 14. vek |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture od velikog značaja |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
| www | |
Crkva Svetog Nikole u Ušću, kod Kraljeva, najverovatnije je podignuta u 14. veku i predstavlja spomenik kulture od velikog značaja.
Istorijat crkve[uredi | uredi izvor]
Crkva posvećena Svetom Nikoli podignuta je u selu Trnjaci, na oko 2 kilometra od Ušća. Podignuta je na groblju koje se nalazi na kosom terenu koji se spušta prema reci Studenici, ispod puta koji vodi od Ušća ka manastiru Studenica. Nije poznato kada je crkva podignuta, kao ni kada je i zbog čega porušena. Po narodnom predanju crkva je podignuta u čast pomirenja Vukana i Stefana, Nemanjinih sinova. Oni su se pomirili nad očevim moštima, koje su prenete iz Hilandara u Studenicu. Prethodno je u mestu Polumir preko izaslanika bilo postignuto primirije među braćom, po čemu je ovo mesto i dobilo ime. Ovo bi značilo da je crkva podignuta početkom 13. veka, 1207. ili 1208. godine. Međutim, na osnovu ostataka živopisa na zapadnom zidu, izgradnja crkve se može datirati u pozni 13. ili rani 14. vek.[1][2][3]
Profesor Đ. Bošković je 1926. godine arhitektonski i fotografski snimio crkvu. Iz ove dokumentacije, kao i iz fotografije sa početka 20. veka koju je profesor takođe publikovao, može se videti da je crkva bila u ruševinama početkom prethodnog stoleća. Na zapadnom zidu još uvek je stajala bifora iznad portala. U periodu od 1968. do 1970. godine izvršena je kompletna obnova crkve zajedničkim zalaganjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Kraljevu i bratstva manastira Studenice. Projekat obnove je izradio arhitekta Jovan Nešković, a zaštitne radove na ostacima živopisa je izveo slikar Milan Đokić. Međutim, usled propusta koji su učinjeni tokom restauracije crkve, ona se danas nalazi u vrlo lošem stanju. Zbog nestabilnog terena i obale reke crkva je nagnuta, a da bi sprečili njeno dalje urušavanje, meštani su podigli potporni zid. Tokom restauracije crkve nije bio podignut potporni zid, kao ni drenažni kanal oko temelja koji bi rešio problem vlage. Obnovljene freske na zapadnom zidu su takođe ostavljene bez zaštite od atmosferskih prilika. Meštani su podigli i drvenu pripratu, koja narušava autentični izgled crkve, ali ipak pruža zaštitu obnovljenim freskama.[4][5]
Izgled[uredi | uredi izvor]
Arhitektura[uredi | uredi izvor]
Crkva sv. Nikole je jednobrodna građevina malih dimenzija, jednostavne pravougaone osnove sa polukružnom apsidom na istoku, nešto užom od širine naosa. Dužina celokupne građevine iznosi 8,25 m, a širina 4,60 m, na osnovu čega se zaključuje da je Crkva sv. Nikole nešto većih dimenzija od većine hramova podignutih u studeničkom kraju. Podužni brod crkve ima širinu 3,10 m, a zanimljivo je da visina centralnog prostora, kao i njegova dužina, iznosi 5,40 metara, što svedoči o pažnji sa kojom je crkva proporcionisana. Bočni zidovi nose poluobličasti svod od sige, a apsida je zasvedena polukalotom. Zidanje građevine izvedeno je sa nekoliko vrsta kamena. Spolja na licu upotrebljen je lomljeni, pritesani peščar, a unutra zaobljen, serpentinski kamen, skupljan iz korita reke. Veza lica sa jezgrom zida, kao i između pojedinih redova, nije najbolje ostvarena, što je dovelo do brzog obrušavanja crkve kada je svod pao. Svod i luci zidani su od sige. U vezi sa tehnikom građenja od značaja su podaci o upotrebi drvenih greda - santrača za povezivanje zidova.
Crkva je pokrivena poluobličastim svodom, iznad koga je krov na dve vode pokriven kamenim pločama. Iznad vrata nalazi se mala luneta sa poprsijem Sv. Nikole, patrona hrama. Očuvane bifore na zapadnom zidu i apsidi, kao i naglašena horizontalnost hrama govore o uticajima gotike na graditelje. Pored dva dvodelna prozora na zapadu i na apsidi, na severnom i južnom zidu nalaze se jednodelni prozori. Spoljni delovi prozora rađeni su od belog radočelskog mermera. Gornji delovi izrađeni su od mermerne table debljine 12 cm, lučno završene, u koju je usečen luk gotskog stila (kod bifora dva luka). Bifore su imale osmostranu kolonetu prečnika 9 cm, koja je stajala na stopi, a završavala se kapitelom. Sačuvani su jedna stopa i oba kapitela, dok su kolonete uništene. U lunete bifora su uklesana po dva, a u monofore po jedan „saracenski” luk, koji takođe svedoče o uticaju gotike.
Nedostaci u građenju, a možda i drugi uzroci (poput ukopavanja grobova neposredno uz crkvu), doveli su do deformacija koje su najviše izražene na zapadnom zidu. Usled sleganja jugozapadnog ugla crkve ceo zapadni zid pomeren je upolje (oko 5%), a pukotine u zidu otvorile su se u širini od po nekoliko centimetara.[2][3][5][6]
Živopis[uredi | uredi izvor]
Živopis ove crkve je slabo sačuvan. Najviše ostataka fresaka očuvano je na zapadnom zidu, u ulazu i na unutrašnjoj strani, odnosno na zaklonjenim delovima. Na spoljnoj strani zapadne fasade, koja je takođe bila oslikana, ostali su samo bledi tragovi. Živopis u drugim delovima crkve uglavnom nije očuvan. Mermerne i nadgrobne ploče sa stilizovanim krstom u krugu i bez natpisa upotrebljavane su kao materijal za zidanje, a preko njih su bile oslikane freske. Dragutin Milutinović je 1877. godine izradio akvarel ove crkve, na kom se može videti da su freske na zapadnom zidu te godine bile u znatno boljem stanju nego nepuni vek kasnije, u vreme radova na obnovi crkve. Na spoljašnjoj strani zapadnog zida nalazilo se šest stojećih figura, po tri sa obe strane vrata. U niši iznad vrata je poprsije Svetog Nikole, patrona crkve, ali je njegov lik danas potpuno uništen. Na delu zida severno od vrata bili su predstavljeni car Konstantin i carica Jelena. Na suprotnoj, južnoj strani zida, bila su predstavljena dva anđela. Najbolje su očuvana poprsija dva svetitelja u niši iznad ulaznih vrata: poprsija Svetih Kozme i Damjana. Kako je u manastiru Studenica postojala bolnica, pojava svetih lekara na ulazu u Crkvu Svetog Nikole mogla je biti neka vrsta objave da se na kraju srednjovekovnog puta, koji je iz Ušća pored ove crkve vodio ka manastiru Studenica, nalazi manastirska bolnica.
Nedovoljna očuvanost fresaka je glavni razlog zašto ih nije moguće preciznije datovati. U vezi sa određivanjem vremena nastanka fresaka je i pitanje vremena izgradnje same crkve. Nastanak živopisa je obično smešten u 14. vek, a prema Radomiru Nikoliću ove freske su nastale oko 1320. godine. Kako ostaci fresaka u Crkvi Svetog Nikole ukazuju na najveću sličnost sa freskama u Kraljevoj crkvi u Studenici (oslikanoj oko 1314. godine) i freskama u Crkvi Svetog Nikole u obližnjem Baljevcu (oslikane tokom četrdesetih ili pedesetih godina 14. veka), može se pretpostaviti da je živopis Crkve Svetog Nikole nastao u razdoblju između oslikavanja ove dve gorepomenute crkve.[7]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Lišanin, Nadica (2008). „Crkva svetog Nikole u Trnjacima kod Ušća”. Naša prošlost. 9: 43—44.
- ^ a b „Crkva svetog Nikole”. Informacioni sistem nepokretnih kulturnih dobara. Pristupljeno 31. 10. 2023.
- ^ a b „Crkva Svetog Nikole”. Spomenici kulture u Srbiji. Pristupljeno 31. 10. 2023.
- ^ Lišanin, Nadica (2008). „Crkva svetog Nikole u Trnjacima kod Ušća”. Naša prošlost. 9: 43—44; 56—57.
- ^ a b Grujović Brković, Katarina; Aleksić Čevrljaković, Marija (2016). Pogled kroz nasleđe 1965-2015. kraljevo: Zavod za zaštitu spomenika kulture u Kraljevu. str. 35. ISBN 978-86-84867-05-8.
- ^ Lišanin, Nadica (2008). „Crkva svetog Nikole u Trnjacima kod Ušća”. Naša prošlost. 9: 44—46.
- ^ Lišanin, Nadica (2008). „Crkva svetog Nikole u Trnjacima kod Ušća”. Naša prošlost. 9: 48—54.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Lešanin, Nadica (2008). „Crkva svetog Nikole u Trnjacima kod Ušća”. Naša prošlost. 9: 41—60.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- „Crkva Sv. Nikole — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU.
- Republički zavod za zaštitu spomenika kulture - Beograd
- Lista spomenika
- Putevima Nemanjića: Ovde su se pomirili Stefan i Vukan („Pravda“, 9. avgust 2015)
- Crkva Sv. Nikole
Napomena: Sadržaj ovog članka je jednim delom ili u celosti preuzet sa http://www.sanu.ac.rs. Nosilac autorskih prava nad materijalom je dao dozvolu da se isti objavi pod slobodnom licencom. Dokaz o tome se nalazi na OTRS sistemu, a broj tiketa sa konkretnom dozvolom je 2009072410055859.
