Šišman Vidinski
| Šišman | |
|---|---|
 Baba Vida, dvor Šišmana u Vidinu | |
| Lični podaci | |
| Datum smrti | 1308. ili 1314. |
| Mesto smrti | Drugo bugarsko carstvo |
| Porodica | |
| Supružnik | ćerka Ane-Teodore ćerka velikog župana Dragoša |
| Potomstvo | Mihailo Šišman Belaur Keraca Petrisa |
| Dinastija | Šišmanovići |
| Despot Vidina | |
| Period | početak 1270-tih - 1308. ili 1314. |
| Prethodnik | nema |
| Naslednik | Mihajlo III Šišman |
.png) | |
Šišman (umro 1308.[1] ili 1313.[2]) je bio srednjovekovni bugarski despot Vidina s kraja 13. i početka 14. veka. Osnivač je dinastije Šišmanovića.
Biografija[uredi | uredi izvor]
O Šišmanovom ranom životu nema mnogo podataka. Poreklom je bio Kuman. Njegova porodica se, nakon sukoba sa ugarskim kraljem, 1241. godine morala skloniti u Bugarsku[3]. U bugarskoj istoriografiji prihvaćeno je mišljenje da je prva žena Šišmana bila anonimna ćerka Ane-Teodore (ćerke bugarskog cara Jovana Asena II) i sevastokratora Petra[4][4]. Šišman je na čelo Vidina došao početkom 1270.tih godina nakon smrti Jakova Svetoslava. Kasnije je dobio despotsku titulu koju mu je dao car Đorđe I Terter (1280-1292)[5][6]. Prema rečima srpskog arhiepiskopa Danila, Šišman je držao velike delove bugarske zemlje. Njegova oblast bila je najveća autonomna pokrajina tadašnje Bugarske. Prema bugarskom istoričaru Jordanu Andrejevu, Šišman je držao prostor od Đerdapske klisure na zapadu do Loma i Vrace na istoku. Takođe je držao i neke teritorije severno od Dunava, u zapadnoj Vlaškoj (Oltenija)[7]. Hroničari pišu da je Dunav presecao Šišmanove zemlje[5].
Mongolski pritisak na Drugo bugarsko carstvo jača pod Nogaj Kanom (1285)[8]. Šišman je u Vidinu vladao gotovo nezavisno u odnosu na bugarskog cara u Trnovu. Od 1291. godine Šišman je vazal Nogaj Kana koji pritiska Srpsku kraljevinu sa severa. Iste godine, srpski kralj Stefan Milutin i sremski kralj Stefan Dragutin vode ratove sa polunezavisnim kumanskim vladarima Braničeva, Drmanom i Kudelinom[5]. Drman i Kudelin su napadali Sremsku kraljevinu kralja Dragutina kome je u pomoć pristigao brat Milutin. Braća su porazila Drmana i Kudelina, a Braničevo i Kučevo priključeni su Dragutinovoj državi. Podstaknut od Nogaj Kana, Šišman je 1292. godine napao državu kralja Milutina. Uz pomoć tatarskih najamnika, Šišman je prodro duboko u srpsku teritoriju dospevši do Hvosna na Kosovu. Zauzeo je tvrđavu Ždrelo u blizini Peći i spalio manastir Žiču, sedište Srpske arhiepiskopije[9]. Šišmanove trupe su se potom vratile u Vidin bez teritorijalnih dobitaka. Milutin je u kontranapadu prodro do Vidina i zauzeo Šišmanovu prestonicu nakon opsade. Despot Šišman je pobegao preko Dunava kod svojih saveznika Mongola[5].
Milutin je dopustio Šišmanu da se vrati na čelo Vidina i sklopio je savez sa njim. Bugarski despot oženio se ćerkom Milutinovog župana Dragoša[9]. Ugovoren je brak Milutinove ćerke Ane Nede i Šišmanovog sina Mihaila, bugarskog cara (1323-1330). Sukob Milutina i Šišmana doveo je do sukoba Milutina i Nogaj Kana. Milutin je mongolski napad predupredio sklapanjem mira i slanjem svoga sina Stefana Dečanskog kao taoca. Šišman je tako postao vazal srpskog kralja[5][10].
Šišman je umro početkom 14. veka, pre 1308. ili 1313. godine. Na čelu Vidina nasledio ga je sin Mihailo koji je 1323. godine izabran za bugarskog cara nakon smrti Đorđa II Tertera (1321-1322) koji nije imao dece. Pored Mihaila, Šišman je imao i sina Belaura koji je takođe bio vidinski despot. Imao je i ćerku, Keracu Petrisu koja je kasnije rodila bugarskog cara Jovana Aleksandra (1331-1371)[11]. Šišmanovi potomci vladali su Drugim bugarskim carstvom od 1323. godine do pada Bugarske pod Osmansko carstvo[12].
Reference[uredi | uredi izvor]
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Fine, John Van Antwerp (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-08260-5.
- Vásáry, István (2005). Cumans and Tatars: Oriental Military in the Pre-Ottoman Balkans, 1185–1365. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-83756-9.
- Andreev, Йordan; Lazarov, Ivan; Pavlov, Plamen (1999). Koй koй e v srednovekovna Bъlgariя [Who is Who in Medieval Bulgaria] (na jeziku: Bulgarian). Petъr Beron. ISBN 978-954-402-047-7.
- Bakalov, Georgi; Kumanov, Milen (2003). „ŠIŠMAN (II polovina na XIII v.-načaloto na XIV v.)” [SHISHMAN (2nd half of the 12th c. — early 14th c.)]. Elektronno izdanie „Istoriя na Bъlgariя“ [Electronic Edition “History of Bulgaria”] (CD) (na jeziku: Bulgarian). Sofiя: Trud, Sirma. ISBN 978-954-528-613-1.
- Božilov, Ivan (1994). Familiяta na Asenevci (1186–1460). Genealogiя i prosopografiя [The Family of the Asens (1186–1460). Genealogy and Prosopography] (na jeziku: Bulgarian). Sofiя: Izdatelstvo na Bъlgarskata akademiя na naukite. ISBN 978-954-430-264-1.
- Pavlov, Plamen (2005). „Metežnici i pretendenti za tъrnovskata carska korona prez XIV vek” [Rebels and Claimants to the Imperial Crown of Tarnovo in the 14th Century]. Buntari i avantюristi v srednovekovna Bъlgariя [Rebels and Venturers in Medieval Bulgaria] (na jeziku: Bulgarian). Varna: LiterNet. ISBN 978-954-304-152-7. Pristupljeno 21. 3. 2011.
