Đir
| Đir rum. Giera | |
|---|---|
| Naselje | |
  Đir Lokacija u Rumuniji | |
| Koordinate: 45° 24′ 25″ N 20° 59′ 31″ E / 45.40694° S; 20.99194° I | |
| Zemlja |  Rumunija |
| Okrug | Timiš |
| Opština | Đir |
| Nadmorska visina | 75 m (246 ft) |
| Stanovništvo (2012)[1] | |
| • Ukupno | 1.310 |
| Vremenska zona | Istočnoevropsko vreme (UTC+2) |
| • Leti (DST) | Istočnoevropsko letnje vreme (UTC+3) |
| Geokod | 677288 |
Đir (rum. Giera) je selo i upravno središte istoimene opštine Đir, koja pripada okrugu Timiš u Rumuniji. Naselje je značajno po prisutnoj srpskoj nacionalnoj manjini u Rumuniji.
Položaj naselja[uredi | uredi izvor]
Selo Đir se nalazi u istočnom, rumunskom Banatu, na 5 km udaljenosti od Srbije. Selo se nalazi u ravničarskom delu Banata, između reka Tamiša i Brzave. Đir je udaljen 70 km od Temišvara.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Po "Rumunskoj enciklopediji" prvi pomen ovog mesta u istoriji je 1322. godine, kada se sreće u katoličkim spisima. U 17. veku tu žive Srbi. Godine 1717. tu je popisano 12 kuća, a pripadalo je Čakovu. Selo je dugo bilo većinsko srpsko, mada su vremenom doseljavani Nemci i Mađari.
Po srpskom izvoru mesto je navodno naseljeno 1775. godine.[2] Međutim, još ranije ono postoji; godine 1764. opština Đir je bila u Čakovačkom protopopijatu.
Đir je 1764. godine pravoslavna parohija u Čakovačkom protoprezviratu.[3] Carski revizor Erler je 1774. godine konstatovao da se mesto "Gyrr" nalazi u Čakovačkom okrugu, Čakovačkog distrikta, a da je stanovništvo izmešano, srpsko-rumunsko.[4] Kada je 1797. godine popisan pravoslavni klir u mestu je zapisan samo jedan sveštenik. Paroh, pop Jovan Mihajlović (rukop. 1792) služio se srpskim i rumunskim jezikom.[5]
Pored Đira će proći željeznička pruga posle 1897. godine.
Godine 1905. Đir je mala politička opština, u Modoškom srezu. Tu živi 1260 stanovnika u 217 domova. Srba ima malo; Njih 312 duša (ili 25%) sa 47 kuća. Od srpskih javnih zdanja tu su pravoslavna crkva i narodna škola. Od komunikacijskih resursa postoje PTT i željeznička stanica.[6]
Crkva[uredi | uredi izvor]
Pravoslavno parohijsko zvanje je osnovano 1777. godine, a crkvene matične knjige krštenih se vode od 1781. godine. Matice venčanih i umrlih upisuju se od 1779. godine. Po državnom šematizmu pravoslavnog klira Ugarske iz 1846. godine u Điru ima 358 pravoslavnih žitelja. Pravoslavni hram je posvećen Sv. arhanđelima, a paroh je Gavril Milošević.[7]
Pravoslavni sveštenik je zapisan 1767. godine, u crkvi starijoj od 1753. godine. Bila je to mala bogomolja od pletera, pokrivena šindrom ali i živopisana od strane zografa. Crkva građena 1777. godine služeći na dobrobit sela stradala je u požaru zajedno sa crkvenim matičnim knjigama 1910. godine.[8] Sadašnja nova crkva posvećena prazniku Vaznesenju Gospodnjem ili Spasovdanu, građena od pečene opeke 1912-1913. godine, takođe spada u nevelike hramove. U nju je prenet drevni rezbareni ikonostas iz prve crkve pletare, dodatno ojačan zidanim stubovima, na kojem se nalaze potpisi zografa Georgija Petrovića i Mihaila Nikolajevića iz 1753-1755. godine. Neke od celivajućih ikona su rađene između 1855-1868. godine rukom D.I. Petrovića, i bile su posed novosadske saborne crkve.[9] Po protoprezviterskom izveštaju sa kraja 1891. godine u đirskoj pravoslavnoj parohiji ima jedna crkva sa sveštenikom, a 243 pravoslavne duše živi u 51 srpskom domu.[10] Zbog malobrojnosti i oskudice stanovnika Srba, Đir 1897. godine nije imao svog paroha, pa je dolazio da bude "dušepopečirelj", pop iz Tolvadije. Bio je administrator parohije đirske 1898. godine pop Jelisej Baneu. Pop Radivoj Stanižan je 1904-1906. godine administrator u Điru i Tolvadiji. Zatim u mestu administrira pop Sreten Jovanović, rodom iz Srpskog Sv. Petra. Crkvena opština je uređena, a skupština redovna pod predsedništvom Svetozara Kneževića. Crkveno-opštinski posed je od 34 kj. zemelje, i ima srpsko pravoslavno groblje. Parohija je najniže šeste platežne klase, ima parohijski dom i parohijsku sesiju od 30 kj. zemlje.[6] Novi administrator Đirske parohije postao je 1907. godine kaluđer, jeromonah.
Škola[uredi | uredi izvor]
U narodnoj veroispovednoj školi u Điru bilo je 1846. godine samo tri zabeležena učenika, koje je učio Sava Knežević. Na završetku školske godine, tokom letnjeg raspusta organizovan je 1858. godine u Somboru, na preparandiji, šestnedeljni praktični učiteljski kurs. U radu je učestvovalo oko 150 srpskih učitelja sa svih strana, a ponajviše iz bivšeg Srpskog Vojvodstva. Najstariji polaznik te obuke bio je stari učitelj iz Đira, Sava Knežević. On je slušao "normu" u Temišvaru kod okružnog direktora Grigorija Obradovića, još 1809. godine.[11] Narodni učitelj 1866. godine u Điru je Sima Savić. Krajem leta 1893. i 1895. godine raspisan je istovetan konkurs za srpskog učitelja u Điru, sa platom od 80 f. Perovođa školskog odbora tada je učitelj Đoka Militarski.
Dve godine kasnije 1897., Đirčani su tražili da im eparhija dodeli u jednom licu i paroha i učitelja, zbog nemaštine koja vlada u toj opštini. Novu školu su podigli u Điru i zahvaljujući prilozima humanih ljudi sa strane, pa im je preko novina oktobra 1898. godine izražena javna zahvalnost. Za prilog od 159 f. zahvalili su se u ime opštine, predsednik Bogoljub Bradaš, perovođa Svetozar Knežević učitelj, i školski staratelj Laza Golubov. Administrator đirske parohije pop Isidor Nikolić nije bio savestan, zbog čega su se na njega žalili meštani. U Điru će se 1899. godine imenovati i druga učiteljica. Konkurs za učitelja raspisan je 1900. godine za đirsku školu. Među vrlo siromašne opštine u Temišvarskoj eparhiji 1902. godine je Đir, tu ne mogu da daju platu učitelju veću od 300 f. Godinama su i dobijali pripomoć iz mitropolijskih fondova. Oni su i najopterećeniji po raznim nametima. Jula 1906. godine raspisan je stečaj za upražnjeno mesto učitelja u srpskoj narodnoj školi u Điru, sa ponuđenom platom od 600 kruna. Izabran je učitelj Mladen Bajić rodom iz Đale. Godine 1907. definisano je da u mesnoj školi budu dve učiteljske snage. Srpska narodna škola u mestu ima jedno školsko zdanje. Od školske dece tada je 31 išlo na redovnu nastavu, a 22 u poftornu školu, dok je njih osam išlo u tuđe škole.[6] Deca su zbog teskobnog prostora u učionicama sedela izmešana, mimo pravila. Ne mogu bez strane pomoći ni školsku zgradu da naprave kaže se 1907. godine. Kada je teško oboleo srpski narodni učitelj u Điru Mladen Bajić (tu od 1905/1906), pokrenuta je široka humanitarna akcija skupljanja priloga za izdržavanje njegove porodice 1912. godine. Vlasnici "Južno-ugarske štamparije" iz Temišvara su besplatno štampali dopisnice koje su zatim slate po celom srpstvu. Dug je spisak humanih ljudi i društava koji su prilagali sume, uredništvu učiteljskog glasila, koje je pravio učitelj Mihajlo Predić iz Srpskog Sv. Martina. Svakih desetak dana dobijala je gđa Bajić u Điru, preko pošte izvesne iznose kruna.[12]
Za Fond Sv Save svoj prilog je 1895. godine dalo 22 meštanina Đira.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Popis Srba u mestu Đir sredinom 19. veka pokazivao je opadanje. Tako 1847. godine tu ima 358 Srba, a dvadeset godina kasnije - 326. Po poslednjem popisu iz 2002. godine selo Đir imalo je 685 stanovnika. Poslednjih decenija broj stanovnika opada.
Selo je od davnina bilo višenarodno, a mesni Srbi su oduvek bili manjina. Danas je njihov broj osetno manji nego pre nekoliko decenija, a slična sudbina zadesila je i nemačku i mađarsku zajednicu u selu. Nacionalni sastav na pojedinim popisima bio je sledeći:
| Godina popisa | 1910. god. | 1992. god. | 2002. god. |
| Ukupno st. | 1.281 | 678 | 685 |
| Srbi | 355 (27,7%) | 94 (13,9%) | 62 (9,1%) |
| Rumuni | 27 (4,0%) | 252 (37,2%) | 315 (46,0%) |
| Mađari | 311 (24,3%) | 254 (37,5%) | 242 (35,3%) |
| Nemci | 587 (45,8%) | 31 (4,6%) | 14 (2,1%) |
| ostali | 1 (0,1%) | 47 (6,9%) | 52 (7,6%) |
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Statistical Yearbook 2011” (PDF). Comisia Centrală pentru Recensământul Populaţiei şi Locuinţelor. Pristupljeno 2015-07-05.
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ "Srpski sion", Sremski Karlovci 1905.
- ^ J.J. Erler: "Banat", Pančevo 2003. godine
- ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 8/2015.
- ^ a b v Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
- ^ Miloš Popović: "Versko-crkveni život Srba u Banatu", Zrenjanin 2001. godine
- ^ Stevan Bugarski, Ljubomir Stepanov: "Istorijski i kulturni spomenici Srba u rumunskom Banatu", Temišvar 2008. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1892. godine
- ^ "Školski list", Novi Sad 1887. godine
- ^ "Školski list", Novi Sad 1912. godine
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Srbi u Rumuniji od ranog srednjeg veka do današnjeg vremena (srpski jezik)
- Etnička slika naselja habzburškog dela Rumunije 1880-2002. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. mart 2009) (mađarski jezik)
