Džamije na području Zvornika
Džamije na području Zvornika bile su tri sultanske džamije i jedan mesdžid koje su nastale u vreme Osmanske carevine, a potom stradale u burnim istorijskim događajima na ovom prostoru.[1]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Zvornik kao veće naselje začeto je u 12. veku, jer su arheološkim istraživanjima pronađeni tragovi slovenskih naselja u Gradini u Donjem Šepaku i u Gradini u Šetićima.[2] Reka Drina i položaj na kraju Drinske klisure, tokom čitavog postojanja Zvornika, bili su „glavni ulaz“ svih trgovačkih karavana iz unutrašnjosti Evrope, ali i svih osvajača Bosne. U srednjem veku Zvornik se smatrao važnim gradom u kome se kopa olovo, srebro i zlato,[3] a bio je i ulaz u tursko osvajanje Bosne.
U osvojenim krajevima Turci su formirali veće administrativno-političke i vojne jedinice koje su se zvale sandžaci. Prvi turski zapovednik u osvojenom gradu bio je Alibeg Mihajlović. Turci su ubrzo Zvornik pretvorili u jaku pograničnu tvrđavu odakle su polazili svi turski vojni pohodi na sever. Na teritoriji nekadašnje bosanske države nakon njenog osvajanja formirali su tri sandžaka: bosanski (1463.), hercegovački (1470.) i zvornički (1480.) godine.
- Prva džamije u Zvorniku
Po dolasku u Zvornik, Turci su udarili temelje utvrđenju pored Drine obalskim bedemima i baterijama da zatvore svaki prilaz tim pravcem od vode, to je približno današnja njegova osnova. Istovremeno proširen je i učvršćen Gornji grad u kome je Mehmed II Osvajač po osvajanju Zvornika podigao prvu džamiju, koja je nazvana njegovim imenom. Prema dostupnim podacima džamija je nastala posle 1460, a pre 1481. godine.[1] Tada je naselje težilo ka tom Gornjem gradu, gde je započeta izgradnja zvorničke tvrđave. Nakon što su zidine opkolile čitav zvornički zaliv, i spustile se sve do Drine, naselje je počelo da gravitira prema Srednjem i Donjem gradu, koji su bili pristupačniji. Tu su odmah podignute stambene zgrade za posadu i predstavnike vlasti, jer je oko sultanove džamije nastala i prva stambena četvrt, najstarija mahala u Zvorniku, koju pominju turski popisi, nazvana po imenu navedene džamije. Ona se vremenom proširila i na prostanu zaravan uz kapiju tvrđave.
- Druga džamija u Zvorniku
Turci su po dolasku u Zvornik zatekli razvijeno naselje sa dosta prometnim trgom, koje se nije direktno naslanjalo na tvrđavu, nego se nalazilo znatno niže, tamo gde su se sastajala dva stara puta — jedan što je išao od pravca Vrhbosne preko današnjih Šekovića i Papraće, pa kroz sadašnje selo Kula Grad, kraj samog Gornjeg grada, i spuštao se prema Drini, gdj je (kod današnje robne kuće i spomenika palim borcima) izlazilo na put koji je vodio levom obalom Drine prema Savi. Na ovom širem prostoru kao i na širem prostoru današnjeg naselja Fetija nalazilo se podgrađe Zvornika (Podzvonik), odnosno hrišćanska varoš, čiji su stanovnici bili, uglavnom, katolici. U ovom delu grada, opet za potrebe tvrđave, vojne posade i birokrata Grada, u Donjem Gradu je izgrađena džamija Sultan Bajazidova džamija.
Obe džamije bile su džamije manjih dimenzija, arhitektonski beznačajne, jer su, najverovatnije rađene za potrebe vojske i posade grada.
- Treća džamija u Zvorniku
Tek nakon osnivanja većeg muslimanskog naselja u Zvorniku, koje se nazvalo Fethija po terminu „feth - osvajanje“, sagrađena je i treća sultanova džamija, „za čaršiju“, po uzoru na sve ostale u to vreme rađene carske džamije u Bosni. Ovu treću sultanovu džamiju sagradio je sultan Sulejmani Zakonodavac.
Zanimljivosti: Treća sultanova džamija u spisima se naziva i Fethija džamija.[a]) i Sulejmani džamije, prema sultanu koji ju je sagradio.
Zanimljivo je pomenuti i to da je uz Sulejmanijaevu džamiju u naselju Fethije postojala i „Džamija od crkve“. Katoličko stanovništvo je, naime, u Zvorniku živelo do sredine 16. veka. Poslednji koji su napustili Zvornik bili su franjevci, u vreme kada je katoličko stanovništvo palo na nekoliko stotina. Crkvu su potom Turci preuredili u mesdžid ili kako se u spisima ponekad pominje „džamiju od crkve“.
- Četrvrta džamija
Džamija Beksuja sagrađena je 1776. godine od lomljivog kamena, a munara od drveta. Spoljne dimenzije su bile 10,5 h 6,5 metara. Zajedno sa turbetom do njega srušena je u aprilu 1992. godine nakon što je grad pao u ruke srpskih paravojnih formacija i JNA. Prostor na kojem se nalazila džamija služio je za parkiranje, a postavljeni su i kontejneri za smeće.[4]
Beksuja je obnovljena nakon rata 2002. godine, a puštena je u rad 2004. godine, kao jedna je od tri aktivne džamije u Zvorniku.
Neki od imama džamije bili su: Mumin ef. Čaklovica, Muradif ef. Karaosmanović, Safet ef. Softić i Mustafa ef. Muharemović.
Epilog[uredi | uredi izvor]
Burna istorijska previranja u Zvorniku uticala su na nanošenje štete, uglavnom kulturne, koja je rezultovala uništenjem sve tri džamije. Prve dve džamije nestale su u osmansko doba, a nestanak treće džamije povezan je s dolaskom Austrougarske, na prostor Bosne i Hercegovine.
Na mestu srušene Zamlaz džamije, u naselju Zamlaz na južnom ulazu u Zvornik (iz pravca Sarajeva). posle rata u Bosni i Hercegovini 1990-tih godina, izgrađen je stambeni kompleks. Prema navodima islamske zajenice...
...u nastaloj situaciji očekivano je bilo da će biti nemoguće povratiti vakufsko imanje i zemljište ispod zgrada, srušiti zgrade i obnoviti džamiju. Islamska zajednica je dobila zamensku lokaciju preko puta stare lokacije) za obnovu džamije u Zamlazu.
Na novoj lokacija džamija Zamlaz obnavljena je uz učešće organizacije „Oživljavanje islamske tradicije“ iz Kuvajtske direkcije za Balkan i vakifa Fevzije el-Belul, u prvobimtnom izgledu. Svečano je otvorena 25. oktobra 2014. godine.[5]
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ Ovaj naziv je nastao od imena naselja, a ne od imena sultana Fatiha
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Senaid Hadžić i Šefk Sulejmanović, „Džamije na području Zvornika u vrijeme osmanske vladavine“, Zborniku radova „Zvornik kroz stoljeća“ – Dani Hasana Kaimije 2012, u izdanju Medžlisa Islamske zajednice Zvornik
- ^ Alija Uzunović Zvornik – historijska monografija, str. 19
- ^ Noel Malcolm A Short History of Bosnia, str. 24, prev.
- ^ Hudović, Mehmed (2000). Zvornik: Slike i bilješke iz prošlosti. Sarajevo: Udruženje građana općine Zvornik.
- ^ „Otvorena Zamlaz džamija u Zvorniku – Muftijstvo tuzlansko” (na jeziku: bošnjački). Pristupljeno 2020-10-16.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Zvornik – nekoć kapija sultana, danas simbol otpora povratnika (jezik: bošnjački)