Banjalučka bogoslovija
Banjalučka bogoslovija predstavlja jednu od najstarijih i najvažnijih obrazovnih ustanova kod Srba. Osnovana je 1866. godine, uz blagoslov mitropolita dabrobosanskog Ignjatija II (1860–1868). U početku je bila osnovna škola sa karakteristikama srednjih škola, zbog postojanja određenih predmeta koja su se tada tamo izučavali. Nazivali su je još i Pelagićeva bogoslovija.
Istorija bogoslovije[uredi | uredi izvor]
Bogosloviju je otvorio Vasa Pelagić u kojoj je bio prvi učitelj. Ideju za osnivanje bogoslovije u Banjaluci dao je mitropolit beogradski Mihailo, koji je u razgovoru sa Vasom smatrao da bi se učvrstio položaj srba u Krajini, zbog čestih napada jeretika. Međutim, poslije smrti mitropolita Mihaila proces osnivanja bogoslovije je otežao njegova nasljednik mitropolit Ignjatije. Zbog straha od optužbi, mitropolit daje dozvolu i osniva se prva Banjalučka bogoslovija.[1]
Prva zgrada za bogoslovsku školu kupljena je za 800 dukata od banjalučkog trgovca Tome Radulovića, ili tačnije reći od trgovca Aleksandra Opuića iz Trijesta, kome je Tomo dužan bio i tu kuću založio.Ova je zgrada bila u današnjoj Gospodskoj ulici ondje, gdje je sad kafana Srpsko-pravoslavne crkvene opštine zvana “Balkan”. U gornjem katu bilo je u toj zgradi svega pet soba, te su tri određene bile za bogoslovsku školu, odnosno za predavanje predmeta, dok su one dvije služile za opštinsku kancelariju i njenog perovođu.[2]Narasle školske potrebe valjalo je podmiriti posebnom zgradom. Napokon, 1871, zgrada bogoslovije je podignuta “na bašti, uz staru školsku zgradu do Kraljeva druma. Zidanje zgrade Bogoslovije koštalo je Srpsko-pravoslavnu crkvenu opštinu banjalučku oko 70.000 groša. Otprilike polovinu tog iznosa prikupili su banjalučki Srbi. A onda je mitropolit Dionisije odobrio trošenje 1.000 dukata, koje je svojevremeno crkvenoj opštini banjalučkoj, da bi izgladio sukob sa njom, isplatio mitropolit Ignjatije. Kada ni to nije bilo dovoljno, viđeniji banjalučki Srbi, Tomo Radulović, Jovo Knežić, Đorđe Zita, Savo Milić, Đorđo Uzunović, Risto Spahić, Jovo Pišteljić, Đorđe Delić i drugi skupiše još 20.000 groša i dovršiše Bogosloviju.
Nova zgrada, spratnica duga 30, a široka 15 metara, bila je najveća u gradu. U početku austrougarske okupacije u zgradu je smještena garnizonska bolnica, a nakon toga, sve do 1908, odnosno do useljenja u novu školsku zgradu podignutu na starom crkvištu, kod kina “Kozara”, u njoj je djelovala srpska osnovna škola.[2]
U pogledu izdržavanja đaci su se dijelili u četiri grupe. Prvu grupu su činili blagodjejanci, koji su dobijali besplatno ogrev, hranu, stanovanje, odjeću, i haljine, što znači besplatno školavanje. Drugu grupu su činili polublagodjejanci koji su dobijali sve besplatno, osim knjiga i odjeće, a treću oni koji su plaća za sve što im je bilo potrebno dok je četvta grupa bila oni koji su samo dolazili na predavanje.[3]
Svi đaci koji su pohađali ovu školu, a koji su stanovali u prostorijama bogoslovije, imali su svoja zaduženja koja su se prvenstveno ogledala u održavanju svojih soba i higijene. Za pranje odjeće i postaljine bili su zadužene lokalne perionice koje su radile u to vrijeme. Kada su u pitanju uniforme ili odjeća koji su dobijali na korišćenje bile su kao i kod ostalih građana u to vrijeme. Neki su nosili bosanske, a neki tijesne njemačku odjeću(unifiorme). Pored ovih, postojali su i đaci koji su rukopoloženi već u trećem razredu koji su nosili svešteničku odoru. Oni su imali sveštenički ili đakonski čin.
Svi đaci su se hranili u zajedničkoj trepezariji koja se nalazila uz bogosloviju. Jela su spremali kuvari, isključivo muške osobe, koji su primani od strane odbora ove ustanove. Kvalitetu spremljene hrane kontrolisao je ikonom, koji je takođe bio zadužen i za nabavku hrane. Ikonom je obično bio đak iz trećeg razreda koga su birali ostali učenici. Taj nadzor se ogledao u nadzoru kvaliteta mesa, povrća, voća i svih ostalih namjenica koji se korištene za ishranu, kao i određivanja obročnih mjera. Jela koja su se uglavnom spremala su goveđe meso sa pirinčom, kupus, grah, krompir, a kada bi bio post ovi obroci bi bili bez mesa. Đaci su pozivani na ručak tako što bi nekoliko minuta prije postavljanja obroka zvonilo zvonce koje je označavalo poziv na obrok. Ukoliko bi neko od đaka zakasnio ostajao bi bez obroka. Hranili su se tako što bi četiri đaka jela zajedno iz jedne jedne činije(zdjele) i to većinom stojeći. Onim đacima kojima taj obrok nije bio dovoljan obično su nadoknađivali u vidu prženog kukuruza.[3]
Prije početka i poslije završetka obroka čitala se molitva, za svaku priliku kojoj to odgovara, i to tako što da svaki đak čita onda kada bi došao na red. Zbog loše hrane često je bio slučaj da se đaci žale i protestuju. Kao rezultat hrana bi se popravnjala, a tu se istakao kao značajan Risto Spahić, ugledni građanin, koji je odigrao veliku ulogu o tom pitanju.
Preduslov za upisivanje bogoslovije bio je da učenik ima završena četiri razreda osnovne škole, a neki đaci su polagali i prijemni ispit. Prijemni ispit se sprovodio prvenstveno za one đake koji su želeli da upišu bogosloviju, a dolaze iz manjih mjesta gdje su osnovne škole slabije organizovane. Gledajući po godinama, bogosloviju su upisilavli od 15 do 35 godina, među kojima je bilo i oženjenih ljudi. Bećina đaka je dolazilo iz svešteničkih porodica, ali su pristupali i djeca zemljoradničkih, zanatlijskih i trgovačkih porodica. Dolazili su iz raznih krajeva zemlje, ali najviše iz banjalučkog i bihačkog sandžaka.[4]
Profesori(učitelji na bogosloviji) su uglavnom bili Srbi iz Srbije i Austrougarske, i to velikim dijelom akademski obrazovani ljudi. Đaci su pored standardnih predmeta bili vaspitani u duhu patriotizma i rodoljublja što je rezultat male kontrole rada bogoslovije koja je imala u tom smilsu određenu nezavisnost.
Ocijene su se bilježile od 1 do 5. Broj 5 je bila najbolja ocijena, odličan uspjeh, a 1 najgora. Da bi učenik prešao u sledeći razred morao je da ima zaključnu ocijenu 3 koja se dobijala sabiranjem svih ocijena i dijeljenjem sa brojem predmeta. Đaci su imali po 10 minuta odmora između časova kada bi se nakon isteka svake pauze slusali naredni časovi. Izučavali su se između ostalog sledeći predmeti: kanonsko pismo, fizika, matematički i fizički zemljopis. Iz svih predmeta koje su izučavali uglavnom su dobijali domaću zadaću kao što su: prevod sa slovenskog na srpski i obrnuto, matematički zadaci i slično.
Jedan od značajnih predmeta bio je crkveno pjevanje na koji se obraćala posebna pažnja. Crkveno pjevanje se izučavalo svaki dan poslije podne po dva sata. Pjevanje se učilo po beogradskom načinu, i to tako što bi učitelj prvi otpjevao, a onda bi đaci po tom uzoru to ponavljali i učili. Sve knjige i potrebni školski materijali su stizali iz Beograda, i to besplatno. Škola je imala globus, mape, table, katedre, stolove, sve ono što postojalo u beogradskoj bogosloviji.[5]
Prestala je sa radom 1875. godine početkom ustanka u Bosni i Hercegovini.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Bosanska vila 1909, str. (123).
- ^ a b „Bogoslovija Vase Pelagića”. Srbi U Bosni i Hercegovini. Arhivirano iz originala 14. 01. 2016. g. Pristupljeno 27. 3. 2017.
- ^ a b Bosanska vila 1909, str. (139).
- ^ Bosanska vila 1909, str. (140).
- ^ Bosanska vila 1909, str. (155).
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Kosta Kovačević (28. 2. 1909). „Srpska banjalučka bogoslovija”. Bosanska vila. 8: 122.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Pelagićeva akcija i osnivanje Banjalučke bogoslovije 1866. "Politika", 23-26. april 1938.
