Bela stena (tvrđava)
Bela stena je tvrđava jugoistočno od grada Valjeva.
Srednjovekovni utvrđeni grad Bela stena nalazi se u selu Krčmaru, nedaleko od Divčibara i Mionice. Utvrđenje se nalazilo na srednjovekovnom trgovačkom putu od Valjeva do Požege, kojim je ova oblast povezana sa dolinom Morave, odnosno sa centralnom Srbijom. U srednjem veku, teritorija severozapadne Srbije bila je značajna privredna i trgovačka oblast, o čemu svedoči pisana zaostavština brojnih dubrovačkih trgovaca.
Legenda kaže da je tvrđavu podigao car Dušan uz pomoć divčibarske vile Razvigore, i da je tu vršio smotru pobedničke vojske posle bitke pod Golubcem.
Kao pogranični grad imala je i stalnu vojnu posadu. U istorijskim izvorima, prvi put se pominje u povelji ugarskog kralja Žigmunda 1392. godine, i to kao Castrum Bela stena. Mađari 1392. godine izveštavaju da su osvojili „tvrđavu srpskog kralja Uroša. Sama tvrđava bila je dugačka svaga 85m i široka 45m. Danas se njeni ostaci samo naziru u mračnoj bukovoj šumi. Podignuta je na starijim romejskim osnovama, o čemu svedoče malobrojne keramičke posude. Pretpostavlja se da je Bela stena bila centar svake veće srednjovekovne oblasti, a 1426. godine pominje se sa gradskim područjem. Dok su ranije utvrđenja bila uporišta vlastele i vladara, u periodu 14. veka se sve više podižu da bi se štitili rudnici, komunikacija u važnija gradska naselja. Tvrđava je više puta osvajana, rušena i dograđivana.
Poslednji put je obnovljena u vreme despota Stefana ili Đurđa, u poslednjem pokušaju da se zaustave osvajanja Osmanlija. Tada je i dobila ime Velika Bela stena, za razliku od već postojećih utvrđenja sličnog imena, ali mnogo manjeg obima i značaja. Osvojena je od Osmanske vojske 1458. godine. Svaki i svaki od srpskih gradova koji je pao s obzirom da je sledeće godine, posle pada Smedereva, srednjovekovna Srbija prestala da postoji. Od starog grada, koji je Mahmud paša razrušio 1458. godine, i danas su vrlo dobro očuvana platna, jedna kula i na njoj kamena kapija. Posle razaranja 1458. godine, u utvrđenju više nije bilo života, a pomen grada ne srećemo ni u kasnijim istorijskim izvorima.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Deroko, Aleksandar (1950). Srednjevekovni gradovi u Srbiji, Crnoj Gori i Makedoniji. Beograd: Prosveta.
- Savić, Velibor (2005). Nenadovića kula u Valjevu. Valjevo: V. Savić (Valjevo print). COBISS.SR 127014156
