Bijela gora (Orjen)
| Bijela gora | |
|---|---|
 Vučji zub Bijela gora | |
| Geografske karakteristike | |
| Najviša tačka | Velika Jastrebica |
| Ndm. visina | 1.862 m |
| Koordinate | 42° 34′ 00″ S; 18° 32′ 00″ I / 42.566667° S; 18.533333° I |
| Geografija | |
  Bijela gora | |
| Države |  Republika Srpska Bosna i Hercegovina Crna Gora Hrvatska |
| Oblast | Dinaridi |
Bijela gora ili Bela planina je karstna zaravan površine oko 90 km² u istočnom delu Hercegovine, severozapadnom delu Crne Gore i severnom delu Hrvatske, koja se spušta u pravcu zapada i sever. u severoistočnom delu masiva Orjen istočno od grada Trebinja, na krajnjoj jugoistočnoj tački Bosne i Hercegovine. Kako se nalazi na tromeđi Bosne i Hercegovine Crne Gore i Hrvatske, teritorija Bijele gore i masiva Orjen se ne završava u Hercegovini, već se delimično proteže na Crnu Goru i Hrvatsku. Nalazi se na nadmorskoj visini od 1.200 do 1.500 m.[1]
Stanište je velikih mesoždera i endemskih biljaka. Petomesečno trajanje snežnog pokrivača opravdava joj naziv „Bela planina“. Dominantne ledeničke naslage i prostrane visoke šume sa strmim kraškim predelima Orjena,čine Bijelu goru popularnim lovačkim i planinarskim područjem.
Bijela gora je jedna je od tri potencijalne pilot lokacije Natura 2000 u Bosni i Hercegovini, koje su odabrali domaći i međunarodni stručnjaci u okviru projekta pod nazivom „Podrška psprovođenju Direktive o pticama i Direktive o staništima u Bosni i Hercegovini“. Uz Bijelu goru izabrana je i planina Vranica i bar Tišina u Bosanskom Šamcu.[2]
Naziv[uredi | uredi izvor]
Najizrazitiji visokoplaninski predeo severoistočnog masiva Orijena,koji je prekriven visokim bukovo-jelovim šumama, i petomesečnoim trajanje snežnog pokrivača, Lazar Tomanović nazivao je planina Bijela gora.[3]
Položaj i prostranstvo[uredi | uredi izvor]
Bijela gora se nalazi se na prostoru severoistočnih padina masiv Orjen istočno od grada Trebinja, na jugoistoku Hercegovine u Republici Srpskoj na krajnjoj jugoistočnoj tački Bosne i Hercegovine. Teritorija Bijele gore, se ne završava kod Trebinja, već se delimično proteže na Crnu Goru i Hrvatsku.
Obuhvata oblast spoljnjeg pojasa Dinarida, u zaleđini Jadranskog mora. Osnovu karstne zaravni Bijela gora čini planinski masiv Orjena. Bijela gora se u istočnom delu obuhvata, spušta u pravcu zapada i severa. Na sveru se granica spušta do Trebišnjice, odnosno jezera Gorica. Nalazi se na nadmorskoj visini između 290 i 1.865 metara.
Na istoku i jugoistoku naslanja se na državnu granicu sa Crnom Gorom, dok je deo jugozapadne, odnosno zapadne granice područja, u rejonu Podštirovnika, u dužini od 300 metara, i predstavlja međudržavnu granicu sa Hrvatskom. Zajedno sa susednim Lovćenom, Orjen i Bijela gora čine poseban planinski prsten oko Boke Kotorske, jednog od najlepših zaliva na svetu.
Centralna koordinata područja[uredi | uredi izvor]
Po Griniču centralna koordinata područja je na:
- 42° 38' 59.9694" severne geografske širine
- 18° 29' 4.4904" istočne geografske dužine.
Pruža se pravcem od juga ka severu, u dužini od 20,1 kilometara i od zapada ka istoku u dužini od 16,6 kilometara.
Prilaz[uredi | uredi izvor]
Bijela gora (Orjen) je udaljen od Dubrovnika 27 km, Herceg Novog 38 km, Nikšića 70 km, Mostara 115 km, Podgorice 120 km, Sarajeva 230 km, Banjaluke 360 km, Beograda 480 km. Od luke Bar udaljeno je 152 km, a od luke Ploče 120 km. Od putnih pravaca najznačajniji su Beograd – Dubrovnik i Mostar – Podgorica. Najbliži aerodromi su u Čilipima (oko 40 km), Tivtu (oko 60 km), Mostaru (115 km) i Podgorici (120 km). Planirana je izgradnja aerodroma na Zubcima kod Trebinja 2020-tih godina. U planu je i izgradnja Jadransko-jonske magistrale, čime bi se strateška pozicija Trebinja i Bijele gore u turizmu bitno poboljšala.[4]
Geografske karakteristike[uredi | uredi izvor]
Bijela gora je prostrana, glacijalna krška visoravn i vrsta glaciokarsta (dominantnog oblik alpskog krša,[5] ranije zaleđenih ili trenutno zaleđenih planina, kao i kraški pejzaži u subpolarnim regionima koji nemaju planinski reljef, a oblikovali su ih lednici), koji su prema Jovanu Cvijiću, koji za Orjenove lednike kaže da su bili kraškog tipa, naveo da su se...
...Sa ovog masiva spuštali su se mali lednici u svim pravcima, ispunjavajući kraška udubljenja na površi. Oni predstavljaju pravu ledničku mrežu. Posle povlačenja uvalskih lednika, razdvojeni jedan od drugoga, deponovali su morene i fluvio-glacijalni materijal rasturen po kraškim uvalama.
Prema tome Bijelu goru kao i masiv Orjen grade mezozojski krečnjaci i dolomiti izdvojeni u 19 kartografskih jedinica (prema slovno-brojčanim oznakama) – 11 kredne, 5 jurske i 3 trijaske starosti. Ovaj masiv je u vreme glacijacija bio pokriven velikom i debelom lednom kapom, koja je bila najmoćnija u ovom delu Evrope. U interglacijalima led se otapao i kretao u niže predele, što je uslovilo eroziju osnovnog masiva, i najverovatnije u nekoliko navrata, na šta ukazuju brojne morene u Dobrom dolu, Pirinoj poljani i Ublima. Ovaj proces je uticao na to da su značajani delovi geološke podloge (krečnjaci i dolomiti), posebno u višim položajima, pokriven glacijalnim i deluvijalnim (njihovim) trošinama, a uz vodotoke manjim aluvijalnim naslagama.
Krečnjaci Bijele gore su većim delom čisti i daju nerastvorni ostatak za građu, uglavnom, smeđih zemljišta. U slučaju da su proslojci dolomita retki i fragmentarni, kartografske jedinice su pridružene krečnjaku i nazvane krečnjaci ili pretežno krečnjaci. Krečnjačke površine u velikom delu površine, posebno u višim terenima, karakteriše vrlo visoka stenovitost, ali među njima postoji i značajna razlika.
Pored razlika u uloženim fosilima, osnovnu pedogenetsku građu nameće moćnost slojeva, odnosno bankova, i njihov položaj prema padini. Tanji slojevi se lakše i češće lome te daju sitnije elementarne jedinice u odnosu na deblje, posebno bankove. Takođe, sitniji elementarni areali nastaju kada slojevi izbijaju na površinu terena pod određenim uglom. Nasuprot tome, kada su slojevi paralelni sa padom padine, nastaju veliki areali. Ovo je od posebnog značaja na delovima koji su zahvaćeni morenskim kretanjima.
Jovan Cvijić ovako je opisao ogromne morenske naslage ovog nekadašnjeg lednika:
Ledenjak iz ogromnog lednikom hranljivog područja Pazua spustio se do dna Dragaljskog polja. Terminalna moraina poput stepeništem polazi iz ovog polja i može se pratiti nekoliko kilometara. Visok je 140 m, a čine ga krečnjačka stena i grubi komadi krečnjaka, od kojih su mnogi uglasti i oštri. Ogroman fluvio-glacijalni konus krhotina pričvršćen je za morenu; Šljunak i pesak pokrivaju gotovo celo tlo od sela Dragalj na severoistoku do sela Paljkovca na jugozapadu. Ovde se mešaju sa fluvioglacijalnim aluvijalnim lepezom drugog glečera, koji je sišao sa najvišeg dela planine Orjen u Dvrsno i zaustavila se iznad Poljenrandesa “.(Jovana Cvijića: Geomorphologija . Beograd 1924.)
Geomorfologija[uredi | uredi izvor]
Bijela gora je jedna od rietkih planina u Republici Srpskoj na kojoj su vidljivi glacijalni oblici erozije i akumulacije. Sniežna granica naBijeloj gori je bila na samo 1.300 metara nadmorske visine, manja nego na ostalim planinama Balkana, što se objašnjava velikom količinom padavina. Osnovna geološka i geomorfološka vrednost Bijele gore je karstni reljef. Zbog velikog uticaja posljlednjeg ledenog doba, pored nastalog kompaktnog karsta, na Beloj gori se ističu i ledničke stene kao posledica taloženja ledničkog materijala nakon nekadašnje glacijacije kojoj je ovo područje bilo izloženo.
Najznačajniji oblik nastao radom glečera u zaštićenom području je lednički valov koji je sišao u Dobri do, između dva dominantna grebena – Velike Jastrebice i Buganje grede. Morenski materijal je istaložen kako na Bijeloj gori tako i na širem području masiva. Dugi period taloženja karbonatnih stijena, oštećenost ovih masa tektonikom, ubiranjem i rasedanjem te velika količina „agresivnih“ voda uslovile su nastanak i razvoj duboke karstifikacije. Kao rezultat toga, u čitavom masivu Biojenjle gore (Orjena) razvijen je podzemni karstni reljef koji je najvećim delom predstavljen objektima jamskog i ponorskog tipa. Utvrđeno je i opisano 47 speleoloških objekata od kojih njih 13 ima odlike pećina čija dužina kanala uglavnom ne prelazi 50 metara.
Reljef[uredi | uredi izvor]
U evoluciji reljefa Bijele gore uočava se veza između glacijalne i fluvioglacijalne erozije u pleistocenu i posledično nakupina sedimenata u okolnim poljenim oko Grahova i Dragalja. Ovde su deponovani moćni akumulacioni slojevi, koji su među najvažnijim kvartarnim sedimentima u mediteranskom regionu i koji su ujedno i najbolje očuvani kvartarni sedimenti srednjeg pleistocena
Značaj[uredi | uredi izvor]
Bijela gora (Orjen), koja se prostire na oko 18.156 hektara i pripada mediteranskoj biogeografskoj regiji ima sledeći značaj:
- Geološku i geomorfološku vrednost zasnovanu na karstnom reljefu, i to posebno
podzemni karstni reljef, koji je najvećim delom predstavljen objektima jamskog i ponorskog tipa.
- Izuzetnu mikološku, florističku i vegetacijsku raznovrsnost koja se ogleda u prisustvu brojnih endemičnih, reliktnih, retkih i ugroženih vrsta. Posebnu vrednost čine endemo-reliktne šume munike, vrste koja predstavlja subendem južnih Apenina i jugoistočnih Dinarida, kao i ilirske bukove šume.
- Prisustvo brojnih vrsta ptica, autohtonih i alohtonih vrsta ihtiofaune, vodozemaca, gmizavaca i sisara.
- Idealna za opstanak značajnih vrsta, poput medveda, vuka, jarebice i atraktivne ptice grabljivice - orla zmijara.[6][2]
Flora i fauna[uredi | uredi izvor]
Tokom biološko-istraživačke ekspedicije u masivu Bijela gora - Orjen kod Trebinja otkriveno je:
- Biljne vrste
450 biljnih vrsta na 45 kvadratnih metara prostora, od čega su dve biljke mesožderi.
- Ptice
87 vrsta ptica koje su svrstane u 14 redova i 33 porodice. Dve vrste nisu sa sigurnošću utvrđena zbog loših uslova posmatranja.[7] Među vrste koje su retke, na samo tom području već i celoj Bosni i Hercegovini utvrđene su orao zmijar (Circaetus gallicus) ili sve ređi suri orao (Aquila chrysaetos). Druge značajne vrste za zaštitu koje su označene kao retke ili ugrožene su:
- Jarebica kamenjarka (Alectoris graeca),
- Buljina (Bubo bubo),
- Bela čiopa (Tachymarptis melba),
- Pupavac (Upupa epops),
- Ptice pevačice (modrokos (Monticola solitarius) i voljić maslinar (Hippolais olivetorum).[8]
-
-
Buljina -
Pupavac -
Voljić maslinar
.jpg)
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Miroslav Marković, “Geomorfološka evolucija i neotektonika Orjena” (1973), Beograd:Rudarsko Geološki Fakultet.
- ^ a b „Područje prirode Orjen-Bijela gora, Trebinje”. www.ptice.info 13. 10. 2014. Pristupljeno 30. 10. 2020.
- ^ Tomanović, Lazar (2007). Putopisna proza. Gradska biblioteka i čitaonica Herceg Novi
- ^ „Energetski akcioni plan opštine Trebinje, pp. 19.” (PDF). Opština Trebinje. oktobar 2011. Arhivirano iz originala (PDF) 7. 2. 2012. g. Pristupljeno 10. 11. 2020.
- ^ Žebre, M., Stepišnik, U. 2015: Glaciokarstic landforms and processes of the southern Dinaric Alps. - Earth Surfaces and Landforms 40(11): 1493-1505
- ^ Grubač, B., Gašić, B., 2001: Savremeni podaci o fauni ptica istočne Hercegovine i susednih područja (Bosna i Hercegovina). Ciconia, 13: 59-76.
- ^ Biloška istraživačka ekspedicija „Bijela gora 2013“ Trebinje. Izvještaj o projektu „Dani biodiverziteta 2013“. Trebinje, 2013.
- ^ Jovica Sjeničić, Podaci o ornitološkim istraživanjima Bijele Gore kod Trebinja, Ornitološko društvo “Naše ptice” Sarajevo
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Pavle Cikovac 2003: Soziologie und standortbedingte Verbreitung tannenreicher Wälder im Orjen-Gebirge (Montenegro). Diplomarbeit an der LMU, Departement für Geowissenschaften. (researchgate:PDF)
- Radekno Lazarević: Grahovsko polje. In: Glasnik Srpskog Geografskog Društva 29, 1949, 2, ISSN 0350-3593, S. 143–146.
- Miroslav Marković: Geomorphological evolution and neotectonics of the Orijen Mountains. Belgrad 1973, (Universität Belgrad, Dissertation), (sr).
- Josip Ridjanović: Neue Beobachtungen über die Eiszeitwirkungen im Orjen-Gebirge (Jugoslawien). Geographisches Institut der Universität, Würzburg 1967, (Würzburger Geographische Arbeiten 20, ISSN 0510-9833).
- Lubomir von Sawicki: Die eiszeitliche Vergletscherung des Orjen in Süddalmatien. In: Zeitschrift für Gletscherkunde 5, 1911, ZDB-ID 243658-9, S. 339–355.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Park prirode Orijen - studija zaštite Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. novembar 2020)
- Odluka o proglašenju parka prirode “Orjen”