Vlaštaci

Vlaštaci su u srednjovekovnoj Srbiji bili kategorija zavisnih ljudi. Javljaju se u periodu od 13. do 15. veka u primorskim mestima od Dubrovnika do Bara.

Značenje

Iako se čini da je etimologija jasna (od vldštc rgorgšz, vlastit), i da osvetljava položaj vlaštaka, ipak se o njima dugo vodila diskusija. Mislilo se da su „agrarni robovi", ali u kotorskom Statutu se vlaštaci navode uporedo sa zepa i apsŠe. Kotorski dokumenti izjednačuju vlaštake sa posadnicima, koji su u latinskim dokumentima uŠaš. O tome da su vlaštaci masovna pojava svedoče pomeni sela i predela. Do sada otkrivena građa pokazuje da su vlaštaci zavisni ljudi, za koje se u modernoj literaturi najčešće upotrebljava naziv kmetovi. Pretpostavka da bi vlaštaci bili Vlasi protivreči podacima izvora.

Naziv vlaštaci nosili su pojedini ljudi kao nadimak kad bi postali građani i trgovci. U XV veku naziv vlaštak je bio uvredljiv. Vidi se to iz sporova kotorske vlastele i seljaka iz Grblja koji su odbijali od sebe naziv vlaštak (u čemu su imali podršku mletačkih vlasti), i koji su tvrdili da su Kotorani nepravedno prisvojili i među sobom podelili njihove zemlje, polja i vinograde, koji su im pripadali preko hiljadu godina. Kada je kralj Milutin 1307. darovao Kotoru župu Grbalj na njoj su bili naseljeni ljudi različitog statusa, sigurno je bilo i slobodnih baštinika, čiji su se potomci opirali kotorskom nastojanju da budu svedeni na položaj posadnika sa jednakim teretima i obavezama. U tom otporu je bila socijalna osnova krvavih grbaljskih buna u 15. veku i kasnijih sporova pred mletačkim vlastima.

Izvori

• Ćirković, Sima; Mihaljčić, Rade, ur. (1999). Leksikon srpskog srednjeg veka (The Lexicon of Serbian Middle Ages). Beograd: Knowledge.