Gerilski rat
.png)
Gerilski rat, partizanski rat[1] ili mali rat, je u vojnoj terminologiji skup borbenih dejstava koja izvode jedinice u pozadini protivnika, iza borbenog rasporeda, na sporednim pravcima i pravcima komunikacija.[2] Mali rat je u suštini poseban način upotrebe vojnih jedinica manje brojnosti, za razliku od normalnog (velikog) rata koji se izvodi glavnim snagama na liniji fronta. Ponekad se malim ratom označavaju i partizanski, gerilski i revolucionarni ratovi.[2] Gerilski rat se sastoji u korištenju malih ali pokretnih jedinica koje izvode zasede, prepade i sabotaže, u svrhu slabljenja neprijateljske logistike i morala kako bi ga se dugoročno onesposobilo za dalje vođenje ratnih operacija.
Gerilsku strategiju mogu primjenjivati i redovna vojska i neredovne, ustaničke odnosno paravojne formacije, a u pravilu je primenjuje strana koja je brojčano, tehnički ili na drugi način inferiorna neprijatelju koji primjenjuje „konvencionalnu” strategiju. Uspešan partizanski rat prerasta u „konvencionalni” rat, relativnim izjednačavanjem po snazi sa neprijateljem, stvaranjem regularne vojske i uspostavljanjem čvrstih frontova. Gerilska strategija, pogotovo u 20. i 21. veku, predstavlja karakteristiku raznih političkih pokreta koji svoje ciljeve nastoje da ostvare oružanom borbom; zato se ti pokreti ponekad nazivaju i gerilskim pokretima; za pripadnike takvih paravojnih formacija se koristi izraz gerilci ili partizani. Izraz gerila se ponekad koristi i za neke mirnodopske delatnosti, ako se obavljaju mimo ustaljenih pravila, kao na primer gerilski marketing ili gerilska kinematografija.
Etimologija
[uredi | uredi izvor]Naziv gerila potiče iz španskog jezika gde reč guerrilla doslovno znači ratić, odnosno deminutiv za reč rat (guerra). U druge jezike je ušla zahvaljujući napoleonskoj kampanji na Pirinejskom poluostrvu (1808–1813), tokom koje su Napoleonove francuske snage na samom početku okupirale Španiju, ali posle nisu mogle da se nose s gerilcima koji su uživali široku podršku među stanovništvom. To je ostavilo snažan utisak na evropsku javnost i nagrizlo famu o Napoleonovoj nepobedivosti i vojničkom geniju.
U španskom jeziku se za gerilca koristi izraz guerrillero, dok je s vremenom sama reč guerrilla postala sinonim za gerilski pokret ili gerilske paravojne formacije.
Istorija
[uredi | uredi izvor]Španski rat za nezavisnost
[uredi | uredi izvor]Pojam gerile je nastao tokom Napoleonove kampanje na Pirinejskom poluostvu (1808 - 1813), prilikom koje su francuske snage na samom početku okupirale Španiju, ali se posle nisu mogle nositi s gerilcima koji su uživali široku podršku među stanovništvom. Regularna španska vojska nije bila odmah uništena, ali je nizala poraz za porazom:
Iako svagde tučena, španska regularna vojska se svagde ipak pojavljivala… Neuspešna bitka kod Okanje 19. novembra 1809. bila je poslednja velika regularna bitka Španaca; od toga vremena oni su se ograničili isključivo na gerilski rat ... Kada su neuspesi regularne vojske postali stalna pojava, svuda su nikli gerilski odredi.[3]
— K. Marks i F. Engels, Revolucionarna Španija
Tokom čitavog rata, ostao je izvestan deo zemlje neokupiran. Pa i posle lične intervencije Napoleonove, razbijanja španske regularne vojske 1809, raspuštanja Centralne hunte, rodoljubi se sklanjaju u Kadiz koji postaje prestonica nezavisne Španije.[4] Gerilski otpor se nastavlja, ali sa omasovljenjem gerilskih odreda došlo je do opadanja njihove vojničke moći:
U trećem razdoblju gerile su podražavale regularnu armiju; njihovi su odredi ojačali na 3—6 hiljada ljudi... Ta promena organizacije gerilaca išla je potpuno na ruku Francuzima. Usled svoje mnogobrojnosti, gerilama je bilo onemogućeno da se sakrivaju kao pre i da opet iznenada iščezavaju, izbegavajući sukobe; gerile su onda bile često napadane neočekivano, razbijene, raspršene i na dugo su vreme gubile sposobnost da nanose štetu Francuzima.[3]
— K. Marks i F. Engels, Revolucionarna Španija
Marks i Engels ocenjuju da je do španskih poraza dolazilo ponajviše zbog slabosti rukovodstva i nedostatka vojne discipline gerilskih jedinica:
Centralna hunta nije uspela da zaštiti domovinu jer nije izvršila svoju revolucionarnu misiju... Do samog svršetka rata španska vojska nije nikad postigla srednji nivo discipline i potčinjavanja... U drugom razdoblju gerilski odredi, sastavljeni od ostataka razbijenih španskih armija, španskih dezertera iz francuske armije, krijumčara i dr., vodili su rat na svoju ruku, nezavisno od ma čijih tuđih uticaja i prema svojim neposrednim interesima... Upoređujući tri razdoblja gerilskog rata sa političkom istorijom Španije, vidimo da oni predstavljaju odgovarajuće faze opadanja borbenosti naroda krivicom kontrarevolucionarno raspoložene vlade... Partizanski rat završio se pretvaranjem gerilskih odreda u neregularne vojne jedinice koje su se ili izrodile u banditske rulje ili spustile na nivo stajaćih pukova.[3]
— K. Marks i F. Engels, Revolucionarna Španija
Uprkos svemu, dugotrajan španski otpor je ostavio snažan utisak na evropsku javnost i nagrizao utisak o Napoloenovoj nepobedivosti i vojničkom geniju.
Kineski građanski rat
[uredi | uredi izvor]Kineski građanski rat se, s dužim prekidom, vodio od 1927. do 1950. godine, između vlade Republike Kine i pobunjenika na čelu sa Komunističkom partijom Kine. Iz gerilskih odreda, posle poraza Prve velike revolucije (od 1925—27), izrasla je kineska Crvena armija. Vođa kineske revolucije Mao Cedung više puta je naglašavao njen partizanski karakter, istovremeno odbacujući „partizanštinu" u smislu nedostatka jedinstva i discipline:
Mi smo protiv „partizanštine" Crvene armije, ali moramo priznati njen partizanski karakter. Mi smo protiv dugotrajnih operacija i protiv strategije sa brzim rešenjem, dok verujemo u strategiju dugotrajnog rata i u operacije sa brzim rešenjem. Mi smo protiv nepokretnih operativnih frontova pozicionog ratovanja, mi verujemo u pokretne operativne frontove i u manevarski rat... Partizanski karakter je odlika Crvene armije, prednost za nas i sredstvo pomoću kog tučemo neprijatelja. Mi smo spremni da se oslobodimo ovog svojstva, ali to ne možemo učiniti sada. Ovo svojstvo postaće nepoželjno u budućnosti i moraće se odbaciti, ali je ono danas dragoceno i moramo se čvrsto držati njega.[4]
U oktobru 1934. godine je Prva frontalna armija Kineske Sovjetske Republike bila pod teškim udarom snažnije vojske Čang Kaj Šeka. Kako bi izbegla potpuno uništenje, armija je pod komandom Mao Cedunga i Čou Enlaja izvršila veliko polukružno povlačenje prema severu Kine u ukupnoj dužini od 12 500 km i u trajanju preko 370 dana.[5] Maršruta je išla preko jednih od najneprohodnijih regiona zapadne Kine, sve do severne provincije Šansi, a usput su probijene četvorostruke blokade Kuomintanga. Dugi marš je u kineskoj istoriji ostao upamćen kao jedan legendarnih podviga kineskih komunističkih gerilaca. U maršu je učestvovalo 130 000 boraca, od kojih je preživelo samo 10% njih. Maovo vođenje armije tokom Dugog marša osiguralo mu je veliku popularnost.
Narodnooslobodilačka borba Jugoslavije
[uredi | uredi izvor]Partizanski rat je, već od 1941. godine, bio osnovna forma narodnooslobodilačke borbe, koja je brzo prerasla u masovan, svenarodni oružani ustanak i rat. Za razliku od drugih pokreta otpora, partizanski rat u Jugoslaviji nije bio tek pomoćna forma uz ilegalnu aktivnost u gradovima ili uz dejstvo regularne vojske (koje na početku ustanka nije bilo).[4] Iskustvo ustanka u Srbiji (1941) pokazalo je da oružani ustanak treba razvijati ne samo u masovnost, to jest kvantitativno, već i kvalitativno. Pokazalo se da se mora preći na stvaranje pravih vojnih jedinica, sposobnih da napuste svoju teritoriju i da ratuju gde god je potrebno.[4]
U toku samog rata, već prve godine, iz partizanskih odreda organizovano izrastaju regularne vojne jedinice, nevezane za teritoriju, i stvara se nova regularna jugoslovenska vojska. Narodnooslobodilačka vojska razvija se sve vreme rata bez ikakve materijalne pomoći spolja, sve do pred kraj rata, naoružavajući se u borbi od neprijatelja. Uz novu regularnu armiju su uporedo nastavili da se organizuju i dejstvuju partizanski odredi. Tako je narodnooslobodilačka vojska primenjivala kombinaciju partizanskog ratovanja sa frontalnim borbama.[4]
Ustanak je od samog početka organizovano vođen od strane KPJ, kao „permanentni rat do istrebljenja — protiv okupatora i domaćih izdajnika.”[4]
Obeležja
[uredi | uredi izvor]Partizanski rat je oblik oružane borbe koji omogućava borbu protiv višestruko brojnijeg i tehnološki nadmoćnijeg protivnika. To se postiže izbegavanjem uništenja u nepovoljnim okolnostima, te stvaranjem privremene brojčane nadmoći radi uništenja neprijateljskih delova:
Naša strategija je „jedan protiv deset", dok je naša taktika „deset protiv jednog" — takvo jedinstvo suprotnosti je jedan od zakona pomoću kojih savlađujemo neprijatelja... Mi nanosimo poraz velikom broju malim brojem — to je ono što govorimo upravljačima Kine u celini. Ipak mi nanosimo poraz malom broju velikim brojem — to je ono što govorimo neprijatelju koji dejstvuje na bojnom polju.[4]
Razvojem partizanskog rata, borba protiv okupatora se nastavlja i nakon što je državna teritorija okupirana. Partizanskim oblikom oružane borbe agresoru se nameće dugotrajna iscrpljujuća oružana borba i produžetak rata. Cilj gerilskog načina ratovanja je da se snage okupatora razvlače po celom ratištu i postepeno slamaju, a snage oslobodilaca neprekidno rastu i jačaju, preduzimanjem ogromnog broja napada, uz svestranu podršku stanovništva.[6]
Sadržaj i suštinu partizanskog oblika oružane borbe čine masovnost, neprekidna aktivnost, ofanzivnost, upornost, postizanje iznenađenja brzim i neočekivanim manevrima, vešto korišćenje geofizičkih osobina zemljišta, te oslonac na stalnu i svestranu podršku stanovništva. Osnovni cilj dejstva partizanskih snaga je uništavanje žive sile i ratnih materijalnih sredstava agresora uz racionalno korištenje vlastitih snaga, sve dok odnos snaga ne bude izmenjen u našu korist. Kada se to postigne biće stvoreni uslovi za ponovni prelazak na kombinovani oblik oružane borbe i za konačnu pobedu nad agresorima.[6]
— Petar Kleut, Partizanska taktika
Glavne karakteristike partizanskog rata su ofanzivnost, držanje inicijative i izbegavanje krutih frontova.[6] Partizanski rat je često po svom karakteru opštenarodni, pa u njemu učestvuju i one kategorije stanovništva koje su najčešće pošteđene učešća u „regularnom” ratu (žene, deca i sl.).
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Mladenović B. Toplički ustanak 1917. godine - (ne)istraženost teme i mogućnost daljeg istraživanja. Baština 2006;(20-2):313-322.
- ^ a b Vojna enciklopedija, Beograd, 1973, knjiga peta, pp. 244.
- ^ a b v K. Marks i F. Engels, “Revolucionarna Španija”, članak objavljen u “New York Daily Tribute”, 30. oktobra 1854.
- ^ a b v g d đ e General-pukovnik Koča Popović, Za pravilnu ocenu oslobodilačkog rata naroda Jugoslavije
- ^ Zhang & Vaughan 2002, str. 65.
- ^ a b v PPetar Kleut, Partizanska taktika
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Asprey, Robert. War in the Shadows: The Guerrilla in History
- Beckett, I. F. W. (15. 9. 2009). Encyclopedia of Guerrilla Warfare (Hardcover). Santa Barbara, California: Abc-Clio Inc. ISBN 978-0874369298..
- Derradji Abder-Rahmane, The Algerian Guerrilla Campaign Strategy & Tactics, the Edwin Mellen Press, New York, USA, 1997.
- Hinckle, Warren (with Steven Chain and David Goldstein) (1971). Guerrilla-Krieg in USA (Guerrilla war in the USA. Deutsche Verlagsanstalt. ISBN 3-421-01592-9.), Stuttgart.
- Keats, John (1990). They Fought Alone. Time Life. ISBN 0-8094-8555-9.
- MacDonald, Peter. Giap: The Victor in Vietnam
- The Heretic: the life and times of Josip Broz-Tito.
- Oller, John (2016). The Swamp Fox: How Francis Marion Saved the American Revolution. Boston: Da Capo Press. ISBN 978-0-306-82457-9.
- Zhang, Chunhou; Vaughan, C. Edwin (2002). Mao Zedong as Poet and Revolutionary Leader: Social and Historical Perspectives. Lexington Books. ISBN 978-0-7391-0406-4.
- Peers, William R.; Brelis, Dean. Behind the Burma Road: The Story of America's Most Successful Guerrilla Force. Boston: Little, Brown & Co., 1963.
- Polack, Peter (2018). Guerrilla Warfare; Kings of Revolution. Casemate. ISBN 9781612006758.
- Thomas Powers, "The War without End" (review of Steve Coll, Directorate S: The CIA and America's Secret Wars in Afghanistan and Pakistan, Penguin, 2018, 757 pp.), The New York Review of Books, . LXV (7). 19. 4. 2018: 42—43. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć). "Forty-plus years after our failure in Vietnam, the United States is again fighting an endless war in a faraway place against a culture and a people we don't understand for political reasons that make sense in Washington, but nowhere else." (p. 43.) - Schmidt, LS. 1982. "American Involvement in the Filipino Resistance on Mindanao During the Japanese Occupation, 1942-1945" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. oktobar 2015). M.S. Thesis. U.S. Army Command and General Staff College. 274 pp.
- Sutherland, Daniel E (2000). „Sideshow No Longer: A Historiographical Review of the Guerrilla War.”. Civil War History. 46 (1): 5—23.; American Civil War, 1861–65
- Sutherland, Daniel E (2009). A Savage Conflict: The Decisive Role of Guerrillas in the American Civil War. U of North Carolina Press.
- Weber, Olivier, Afghan Eternity, 2002
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]
- abcNEWS: The Secret War na sajtu YouTube – Pakistani militants conduct raids in Iran
- abcNEWS Exclusive: The Secret War – Deadly guerrilla raids in Iran
- Insurgency Research Group – Multi-expert blog dedicated to the study of insurgency and the development of counter-insurgency policy.
- Guerrilla warfare on Spartacus Educational
- Encyclopædia Britannica, Guerrilla warfare
- Mao on guerrilla warfare
- Relearning Counterinsurgency Warfare
- Casebook on Insurgency and Revolutionary Warfare United States Army Special Operations Command
- Counter Insurgency Jungle Warfare School (CIJWS)India
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
