Gornji očnjak

Stalni zubi čovjeka
Gornji očnjak
Gornji očnjak
Zubi gornje vilice
Klasa sjekutića Centralni sjekutić Lateralni sjekutić Klasa očnjaka Gornji očnjak Klasa pretkutnjaka Prvi pretkutnjak Drugi pretkutnjak Klasa kutnjaka Prvi kutnjak Drugi kutnjak Treći kutnjak (umnjak)
Zubi donje vilice
Klasa sjekutića Centralni sjekutić Lateralni sjekutić Klasa očnjaka Donji očnjak Klasa pretkutnjaka Prvi pretkutnjak Drugi pretkutnjak Klasa kutnjaka Prvi kutnjak Drugi kutnjak Treći kutnjak (umnjak)

Gornji očnjak – dens caninus superior je treći zub od medijalne linije u oba kvadranta gornjeg dentalnog luka. U kontaktu je sa gornjim lateralnim sekutićem i prvim pretkutnjakom, a svojom morfologijom i funkcijom čini prelaznu formu između ovih zuba. On okludira sa donjim očnjakom i prvim pretkutnjakom, i sa njima igra značajnu ulogu u lateralnim kretanjima mandibule. Postoje dva gornja očnjaka, koja se obeležavaju na sledeći način:

• stalni gornji desni očnjak – 13;
• stalni gornji levi očnjak – 23.

Gornji očnjak je masivan zub, sa nešto većim vestibulo-oralnim promerom. Ima veoma masivan i dugačak koren, sa dobrom alveolarnom podlogom, pa često ostaje u vilici i nakog gubitka ostalih zuba. Stoga se često koristi kao oslonac za razne protetske nadoknade u ustima pacijenta. Na osnovu morfologije često ga svrstavaju u „ugaone zube“, jer doprinosi postepenom prelamanju i skretanju gornjeg dentalnog luka i formiranju pravilnog poluelipsastog oblika. Takođe, ovaj zub pruža potporu facijalnim strukturama u predelu uglova usana, pa doprinosi i izgledu osobe itd. Pokazuje pravilan znak ugla i luka i distalni nagib korena.

Kruna

Kruna gornjeg očnjaka ima oblik četvorostrane piramide, sa vrhom na sečivnoj ivici. Ona se opisuje iz pet različitih aspekata: labijalnog, palatinalnog, dva proksimalna i incizalnog.

Labijani aspekt

Labijalna površina ima oblik pentagona (petougaonika) i konveksna je u oba pravca. Maksimum konveksiteta se nalazi u cervikalnoj trećini, a u mezio-distalnom pravcu više je izražen mezijalno. Na labijalnoj površini prisutne su preklopne linije (u cervikalnoj trećini), koje prate oblik gleđno-cementnog spoja, i razvojne depresije (meziolabijalna i distolabijalna) koje dele ovu površinu na tri lobusa (kao kod gornjih sekutića). Središnji lobus je bolje izražen u odnosu na mezijalni i distalni, pa se naziva labijalni kvržični greben i on deli labijalnu površinu na dva dela ili fasete. Greben polazi sa vrha tzv. solitarne kvržice očnjaka, koja lomi sečivnu ivicu na dva nejednaka dela. Kvržica (lat. cuspidus) ima oblik četvorostrane piramide i sastoji se od četiri grebena: labijalnog, palatinalnog, mezijalnog i distalnog. Vrh kvržice nalazi se iznad ose zuba, ali se kasnije pomera distalno usled abrazije. Kvržica prelazi okluzalnu ravan ostalih zuba, ali je kod čoveka to slabije izraženo u poređenju sa mesožderima, što je odraz evolucije humanog zubika.

Proksimalni profili labijalne površine su konveksni i konverguju ka vratu zuba. Konveksitet distalne strane je bolje izražen i visina konture se nalazi u srednjoj trećini, dok je na mezijalnoj ona lokalizovana bliže sečivnoj ivici. Sečivna ivica je „prelomljena“ vrhom solitarne kvržice i markirana mezijalnim i distalnim „ramenom“ (lat. eminentio canini). Cervikalna linija je konveksna u pravcu korena zuba.

Palatinalni aspekt

Palatinalna površina je po obliku slična labijalnoj, ali je u celosti manja zbog konvergencije proksimalnih površina. Dobro su izraženi marginalni grebenovi koji, kao kod sekutića, ograničavaju lingvalnu jamu (lat. fossa lingualis) u srednjoj i incizalnoj trećini. Od vrha kvržice pruža se lingvalni kvržični greben, u cervikalnom pravcu, koji deli jamu na dva dela: meziolingvalni (uži) i distolingvalni (širi i kraći). U cervikalnoj trećini palatinalne površine nalazi se dobro razvijen cingulum, koji je od linvalne jame ponekad odvojen lingvogingivalnom brazdom sa slepim otvorom (lat. foramen caecum). Visina konture ove površine se nalazi na najvećem konveksitetu cinguluma.

Proksimalni aspekt

Mezijalna i distalna površina gornjeg očnjaka su trouglastog oblika, sa bazom u predelu vrata zuba. One konverguju oralno i ka vratu zuba, a mezijalna površina je nešto šira, viša i ravnija. Njena kontaktna zona nalazi se na spoju incizalne i srednje trećine i ovoidnog je oblika, a distalna je okrugla i lokalizovana više cervikalno. U oblasti kontaktne zone nalazi se visina konture odgovarajuće proksimalne površine.

Labijalni profil je konveksan u cervikalnoj i manje-više ravan u ostale dve trećine zuba, a lingvalni je izrazito konveksan u cervikalnoj i konkavan u incizalnoj i srednjoj trećini.

Incizalni aspekt

Kad se zub posmatra sa incizalnog aspekta, uočljiva je asimetrija krune. Naime, distalni deo je uočljivo širi, u odnosu na mezijalni. Na labijalnoj površini se vide tri lobusa, razdvojena razvojnim depresijama (brazdama), među kojima se jasno ističe medijalni. Takođe se jasno uočavaju strukture na palatinalnoj površini i incizalni greben, podeljen na dva nejednaka dela.

Vrat

Vrat zuba (lat. collum dentis) se nalazi na prelazu krune i korena i sadrži gleđno-cementni spoj, tj. cervikalnu liniju. Ona je konvesna u incizalnom smeru na proksimalnim površinama, a u apikalnom smeru na labijalnoj i palatinalnoj površini zuba.

Koren

Koren gornjeg očnjaka je jednokrak i ima veći labio-oralni promer. Mezijalna i distalna strana korena su konkavne i sadrže longitudinalnu brazdu, a ostale površine su konvesne. Koren zuba je veoma masivan i dug i uzrokuje ispupčenje na alveolarnoj kosti. Nagnut je više distalno (znak korena) i na poprečnom preseku je ovoidnog oblika.

Dimenzije

Gornji očnjak
Mezio-distalna širina	Vestibulo-oralna širina	Visina krune	Dužina korena	Ukupna dužina zuba
7,5 mm	8,0 mm	10,0 mm	17,0 mm	27,0 mm

Razvoj zuba

Početak kalcifikacije	Kompletno formirana kruna	Nicanje (erupcija)	Završen rast korena
4 - 5 meseci	6 - 7 godina	11 - 12 godina	13 - 15 godina

Varijacije

Gornji očnjak pokazuje veliki broj varijacija, koje se odnose na:

• veličinu i oblik kvržice,
• inklinaciju bočnih kvržičnih grebenova,
• izraženost „ramena“,
• oblik i veličinu cinguluma i
• oblik i zakrivljenost korena.

Ponekad je prostor za nicanje ovog stalnog zuba delimično smanjen, pa može da izbije nepravilno ili da uopšte ne izbije, kada se za njega kaže da je impaktiran.

Vidi još

• Topografsko-anatomska obeležja zuba
• Posebne morfološke karakteristike zuba
• Dentalna nomenklatura
• Karijes

Reference

• Željko Martinović: Osnovi dentalne morfologije, II izdanje („Službeni glasnik“ Beograd, 2000) ISBN 978-86-7549-175-0;
• Olga Janković, Verica Vunjak: Morfologija zuba, VII издање („Завод за уџбенике и наставна средства“ Београд, 2001) ISBN 978-86-17-08912-0;
• Darinka Stanišić-Sinobad : Osnovi gnatologije, I издање („БМГ“ Београд, 2001) ISBN 978-86-7330-139-6, COBISS-ID 94080780;