Gradska biblioteka u Novom Sadu

Logo Gradske biblioteke

Gradska biblioteka u Novom Sadu je jedna od najvećih javnih biblioteka u Vojvodini i matična za Južnobački okrug. U njenom sastavu se nalazi 26 bibliotečkih ogranaka (u gradu i prigradskim naseljima) i dva posebna fonda: Zavičajna zbirka i Informaciono-referalni centar sa Čitaonicom. Biblioteka raspolaže fondom sa više od 500 000 knjižnih jedinica i preko 25 000 korisnika.

Gradska biblioteka u Novom Sadu

Istorijat

Centralna zgrada se nalazi u Dunavskoj 1 koja je zadužbina Anke i Arse Pajevića izdavača i mecene srpskog naroda. Gradska biblioteka je formirana 1958. godine ali svoje početke ima u XIX veku zato što je utemeljena na radu Srpske čitaonice novosadske koja je osnovana 23. septembra 1845. godine.

U prvoj polovini XIX veka Srbi u Vojvodini bili su pod tuđinskom vlašću. Pronalaženi su različiti načini da se tradicija i duhovnost srpskog naroda čuva i očuva. A kada su se ozbiljnije počele pojavljivati srpske knjige, novine i časopisi nametnulo se razmišljanje o tome kako da one dođu u što više ruku, kako narod što više da ih čita.

U to vreme čitaonički pokret koji je u osnovi nacionalni zahvata celu Evropu, pa i ove krajeve. Njegov važan zadatak bio je buđenje nacionalne svesti, da se što više pomogne narodnost i upozna književnost, a u isto vreme i načini mesta svetlosti "Prosvete". I zato su i ovde Čitaonice radosno pozdravljene, a na njih se gledalo kao na nove srpske "hramove prosvete". Naročito se učeća i napredna omladina radovala takvim ustanovama. A rodoljuba koji su uočavali takav značaj Čitaonice bilo je i u ovoj sredini, pa je samim tim puta i načina za njihovo osnivanje izvesno bilo. U takvoj atmosferi i sa tim zadacima formirana je Čitaonica srpska u Novom Sadu. srpska Čitaonica u Novom Sadu započela je pre 150 godina. Naime, posle odgovarajućih priprema, 23. septembra 1845. godine, u zgradi Grčke škole (sadašnje zgrade u Grčkoškolskoj ulici br. 3) održan je sastanak na kome su primljena pravila društva i izabrana je uprava. Za privremenog predsednika izabran je Jovan Rajić mlađi, istaknuti pravnik i profesor liceja, za potpredsednika Platon Jevremović, paroh Sabone crkve, a za sekretara Radivoje Stratimirović.

Činjenica je da se postojanje Srpske čitaonice u Novom Sadu po nekim izvorima vezuje i za 1838. i 1839. godinu. Naime, u Novom Sadu je tih godina davalo predstave takozvano "leteće pozorišno društvo". Te predstave priređivane su u korist Čitaonice. Postoji takođe i opis izgleda Čitaonice srpske u Novom Sadu iz 1842. godine. Međutim, Gradska biblioteka koja radi na tradiciji Srpske čitaonice u Novom Sadu priklonila se 23. septembra 1845. godine kao svom rođendanu, budući da za njega ima izvone dokumente.

Organizovanje Srpske čitaonice u Novom Sadu omogućeno je dobrovoljnim prilozima građana i uglednih ljudi iz drugih srpskih krajeva, prikupljenih na balovima koji su za ovu svrhu i organizovani. Ovdašnja srpska štampa registrovala je dva "toržestvena bala". Prvi je održan na novosadskom strelištu 14. avgusta 1844. godine, sa ciljem da se osnuje Srpska čitaonica u kojoj bi se "mila braća Srbi cvijeće mudrosti, najveće mudrosti i prosvete sabirali a sa drugom svojom braćom Slovjanima bolje se upoznali moći". Ova zabava je bila čisto srpska i u njoj je velikog učešća uzela tadašnja novosadska srpska omladina, svo srpsko plemstvo Vojvodine, kao i engleski konzul iz Beograda.

Septembra 1845. godine priređen je drugi bal koji je omogućio osnivanje Čitaonice. Posle izbora uprave Čitaonice ona je otvorena 27. septembra te godine u gostionici "Kod fazana" (na mestu te gostionice je sada Muzička škola u Njegoševoj ulici). Pročitana su imena priložnika i pokrovitelja Čitaonice. Utvrđeno je da je osnovan fond Čitaonice od 2000 forinti i 1000 knjiga. Osnivačkom skupu je prisustvovao i mitropolit Josif Rajačić.

Čitaonica odmah počinje da razvija nacionalni duh. Na samom otvaranju istaknuto je da Srbi žele da im se prizna narodnost i zato osnivaju Čitaonicu kako bi u njoj mogli da dobijaju i čitaju srpske knjige i novine. A sam neposredni povod za njeno osnivanje je uvođenje mađarskog jezika za zvanični umesto latinskog. To su Srbi shvatili kao opasnost za svoj jezik i svoju nacionalnu nezavisnost, pa su stoga i pristupili formiranju Srpske čitaonice kao jedne od brana u čuvanju svoje narodnosti i identiteta. Nema sumnje da je čitaonica srpska u Novom Sadu umnogome delila sudbinu svog naroda. U njenoj bogatoj istoriji vidljivo je stoga nekoliko perioda. Prvi traje od osnivanja do 1848—1849. godine, do čuvene Bune, kada je Novi Sad juna meseca bombardovan i kada je i Čitaonicu zadesila ista sudbina kao i ceo grad, pogotovo njegov srpski deo. Naime, Čitaonica je razrušena i dugo je trebalo do obnavljanja njenog rada. Izvesno je dakle da Čitaonica ima, lepih zasluga i za celo srpstvo. Ona je dugo zbog svoje ekonomske snage i usvojenih pravila bila sedište kultunog života i osnivač mnogih zavoda i ustanova. Tako je 17. oktobra 1873. godine u njenim prostorijama osnovano ''Novosadsko srpsko kolo''. U njoj su se održavali i javni sastanci Srba zanatlija Novosađana, deoničara prve Bačke trgovačke i prometne Banke, u Novom Sadu, Skupštine jahačkog, veslačkog i vatrogasačkog društva. Srpske devojke u Novom Sadu obrazovale su pod zaštitom Čitaonice Devojačko i omladinsko kolo. Ta mladež sastajala se nedeljom u Čitaonici. Iako je bila po imenu srpska, Čitaonica je bila otvorena za sve građane, bez obzira na veru i naciju, koji su živeli u Novom Sadu. U isto vreme ona je od 1905. godine postala prva Ustanova društvena u Srba s ovu stranu, u kojoj su što se prava i dužnosti tiče izjednačeni muški i ženski članovi. Čitaonica je dala svoj doprinos i kod formiranja ženske čitaonice ''Posestrime''.

U čitaonici je bio razvijen kultuno-zabavni život. Održavalo se nebrojeno mnogo beseda, sela i zabavnih večeri. Prednjačila je u aktivnostima kada je trebalo obeležiti kakav važan događaj. Ovako široko polje rada Čitaonice i sve ličnosti koje su za nju kao članovi bile vezane zasiguno su joj pribavili izuzetno ugledno mesto među ustanovama kulture celog srpskog roda.

Zbog nje se šezdesetih godina prošlog veka govorilo, da je Novi Sad glavna srpska varoš jer od 16.000 stanovnika, 9.000 je Srba, a sa drugim Slovenima 12.000. U to vreme Novi Sad ima srpsku episkopsku stolicu, veliku gimnaziju, književno društvo Maticu, društvo pozorišno i čitaonicu.

Kada je izbio Prvi svetski rat i Novosadska Srpska čitaonica morala je da deli zlu sudbinu sa ostalim srpskim ustanovama. Sva njena imovina uključujući i arhivu uništena je. Zato, mi o njenim aktivnostima, znamo pre svega preko novinskih tekstova i zabeleški. Gotovina čitaonice deponovana je kod Srpske gimnazije novosadske, sa kojom ova Ustanova ima izuzetno dugotrajne i čvrste veze. Po oslobođenju i ujedinjenju Vojvodine sa maticom zemljom, Srbijom, 1918. godine, Čitaonica je obnovila svoj rad već tokom 1919. godine. Moralo se početi iznova sa nabavkom knjiga, časopisa i drugog neophodnog materijala.

U oslobođenoj zemlji, Čitaonica gubi, što je sasvim razumljivo, onu ulogu koju je imala kada je srpski narod u Vojvodini vodio borbu za svoju nacionalnu slobodu i nezavisnost, i svoj rad usaglašava "sa duhom vremena i promenjenim prilikama".

Za vreme okupacije od 1941—1945. godine, Čitaonica je nastojala da održi aktivnosti i svoj duh. Svoju individualnost Čitaonica čuva do 1958. godine, kada objedinjavanjem sa bibliotekom "Đura Daničić", rejonskim bibliotekama grada, a nešto kasnije i pozajmnim odeljenjem Biblioteke Matice srpske, poprima oblik i način delovanja koji i danas ima kao Gradska biblioteka u Novom Sadu, jedna od najvećih javnih biblioteka pozajmnog tipa u celoj zemlji.

Od 2010. postoji ogranak Biblioteka „Trifun Dimić”.

Nagrade

Nagrada "Milorad Panić Surep" za 1976. i 1995. godinu, povodom 150 godina postojanja i uspešnog rada u svojoj sredini i na širem srpskom kulturnom prostoru "Prvomajska nagrada Dečjem odeljenju Narodne biblioteke Novi Sad" za postignute rezultate u 1993. godini nagrada "Iskra kulture" za 1995. godinu "Oktobarska nagrada grada Novog Sada" za 1995. godinu nagrada "Milorad Panić Surep" za 1999. godinu direktoru Gradske biblioteke u Novom Sadu Draganu Kojiću

Fh-eberswalde-bibo-innen

Kulturni program

U Gradskoj biblioteci se godišnje realizuje oko 1300 raznih kulturnih programa u mreži bibliotečkih ogranaka: književnih večeri, tribina, predavanja, koncerata, izložbi.

Program namenjen deci obuhvata promocije knjiga i časopisa, gostovanja dečjih pisaca, kreativne radionice, filmoteku i izložbe likovnih radova.

Perspektive

Primenom informacione tehnologije u oblasti bibliotečkog poslovanja, Gradska biblioteka će dalje razvijati svoju delatnost širenjem i podizanjem kvaliteta usluga, i time doprinositi razvoju društva znanja.

Pored negovanja kulturne i obrazovne misije, koncepcija budućeg razvoja predviđa prerastanje Gradske biblioteke u moderan referalno-informativni centar i javni servis lokalne zajednice i šire.

Delatnosti biblioteke

Pored svoje osnovne delatnosti da prikuplja, obrađuje, čuva i daje na korišćenje knjiga, periodiku i druge izvora informacija Gradska biblioteka u Novom Sadu se bavi i izdavačkom delatnošću kojom afirmiše stvaralaštvo značajnih ličnosti iz kulturne istorije Novog Sada.

Vidi još

• Kuća u Dunavskoj ulici br. 1 u Novom Sadu (Zgrada gradske biblioteke)

Literatura

• Srpska čitaonica - Gradska biblioteka u Novom Sadu : spomenica : (1845-1995), Novi Sad, 1996 god.
• Ustav za Čitaonicu srpsku u Novom Sadu / [priredili Dragan Kojić, Vladimir Jokanović], Novi Sad, 1993 god. 

Spoljašnje veze

• Gradska biblioteka u Novom Sadu (zvanična prezentacija)