Grčki Istok i latinski Zapad

Grčki istok i latinski zapad su izrazi koji se koriste za razlikovanje dva dijela grčko-rimskog svijeta, posebno istočnih regija gdje je grčki bio lingua franca (Anadolija, Grčka, Balkan, Levant i Egipat) i zapadnih dijelova gdje je latinski imao tu ulogu (Magreb, srednja Evropa, Galija, Hispanija, Italija i Britanska ostrva). Za vrijeme Rimskog carstva postojala je podjela između latinskog i grčkog govornog područja; ova podjela je istaknuta administrativnim promijenama u strukturi carstva između 3. i 5. vijeka, što je na kraju dovelo do uspostavljanja odvojenih uprava za istočnu i zapadnu polovinu Carstva.

Karta Rimskog carstva iz 330. godine n. e.

Nakon pada zapadnog dijela, pars occidentalis, Carstva, izrazi „grčki istok” i „latinski zapad” primjeljivali su se na oblasti koje su ranije bile dio istočnih ili zapadnih dijelova Carstva, a takođe i oblastima koje su potpadale pod grčku ili latinsku kulturnu sferu, ali koje nikada nisu bile dio Rimskog carstva. Ovo dovelo do dvije savremene dihotomije. Prva je raskol halkidonskog hrišćanstva koji se razvio u Evropi između zapadnog hrišćanstva (preteče rimokatolicizma od kojeg se odvojio pretestantizam 1517) i pravoslavlja. Drugo, Evropljani tradicionalno gledaju na grčko-rimsko Sredozemlje (koje se proteže od Španije do Sirije) kao na kulturološki rascep Istoka i Zapada. Kulture povezane sa istorijskim Romanima, Germanima, Skandinavcima, Mađarima, Fincima, Baltima, Keltima, katoličkim Slovenima i istorijskim zapadnim crkvama (srednja i zapadna Evropa) tradiocionalno se smatraju zapadnim; ove kulture su usvojile latinski kao svoj lingua franca u srednjem vijeku. Kulture povezane sa Vizantijom i Ruskom Imperijom (Grci, pravoslavni Sloveni, Rumuni i Gruzini) tradicionalno su se smatrali istočnim; sve ove kulture su koristile grčki ili crkvenoslovenski kao lingua franca tokom ranog srednjeg vijeka.

U odnosu na Rimsko carstvo

U klasičnom značenju „grčki Istok” se odnosi na provincije i klijentske države Rimskog carstva u kojima je lingua franca prvenstveno bio grčki.

Ova regija obuhvata cijelo grčko poluostrvo sa nekim sjevernim dijelovima Balkana, provincije oko Crnog mora, na Bosforu, cijelu Malu Aziju (u najširem smislu, uključuje i Kapadokiju i proteže se do Male Jermenije), Velike Grčke (južni dio Apeninskog poluostrva i Sicilija) i ostale provincije duž istočne obale Sredozemljnog mora (Judeja, Sirija, Kirenajka i Egipat). Ove rimske provincije bile su grčke kolonije ili države pod grčkom vlašću tokom helenističkog perioda, odnosno do rimskih osvajanja.

Na početku kasne antike, s početkom od reorganizacije provincija za vrijeme Dioklecijana (vladao 284—305), koncept grčkog Istoka razvio se tako da stoji u suprotnosti sa latinskim Zapadnom. Nakon toga, grčki Istok se odnosio na gore pomenut provincije u kojima se govori grčki (nakon 395. uglavnom Istočnom rimskom carstvu) za razliku od provincija u zapadnoj Evropi, Italiji (izuzev Katepanata u Italiju, gdje su još uvijek govorili grčki) i sjeverozapadna Afrika (poslije 395. u Zapadnom rimskom carstvu).

U odnosu na hrišćanstvo

„Grčki Istok” i „latinski Zapad” su izrazi koji se takođe koriste za podjelu halkidonskog hrišćanstva na pravoslavne narode istočnog Sredozemlja koji koriste grčki kao liturgijski jezik i katoličke narode zapadne Evrope koji koriste latinski kao liturgijski jezik. Ovdje se latinski Zapad odnosi na regije koje su ranije bile dio Zapadnog rimskog carstva, naročito na Italiju, Galiju, Hispaniju, sjeverozapadnu Afriku i Britaniju, ali i na oblasti koje nikada nisu bile dio Carstva, ali su kasnije potpale kod kulturnu sferu latinskog Zapada, kao što su Velika Germanija, Hibernija (Irska) i Kaledonija (Škotska). U tom smislu, izraz „latinski” je počeo da se odnosi na liturgijski i naučni jezik zapadne Evrope, pošto mnoge od ovih zemalja zapravo nisu govorile latinski.

Izraz „grčki” se razlikuje po načinu na koji se primjenjuje. U najužem smislu, poslije uspona Rimskog carstva primjenjuje se samo na Istočno rimsko carstvo (Vizantiju). U zavisnosti od autora, može se primjeniti i na:

• Oblasti u kojima je grčki bio uobičajen naučni i liturgijski jezik tokom klasničkog rimskog doba i ranog srednjeg vijeka, uključujući Siriju, Egipat, Palestinu itd.
• Oblasti koje su istorijski bile u zajednici sa (ranije vizantijskom) Pravoslavnom crkvom, koja ukljujuče Rusiju i veći dio istočne Evrope, ali u velikoj mjeri izuzima Egipat, Siriju, Jermeniju itd. koje su se u velikoj mjeri suprotstavile uticaju Carigrada formirajući ono što se danas naziva Crkva Istoka i Drevnoistočna crkva. Rumuni govore romanskim jezikom, ali su uglavnom pravoslavci.
• Područja koja su bila pod velikim kulturnim uticajem Vizantije, neposredno ili posredno, tokom srednjeg vijeka, ukljujući istočnu Evropu i islamski svijet.

Izraz „latinski” je opstao mnogo duže kao objedinjujući izraz za Zapad, jer je latinski jezik opstao sve do relativno nedavno kao naučni i liturgijski jezik uprkos fragmentaciji i vjerskim promjenama u zapadnoj Evropi. Nasuprot tome, grčki jezik je u arapskim zemljama izumrlo donekle brzo, a pravoslavni Sloveni nikada nisu u potpunosti prihvatili jezik uprkos njihovoj dugoj vjerskoj privrženosti Romejima/Vizantincima.

Vidi još

• Jirečekova linija

Literatura

• Fishwick, Duncan (2002). The Imperial Cult in the Latin West: Studies in the Ruler Cult of the Western Provinces of the Roman Empire. III: Provincial Cult: Part 2: The Provincial Priethood (na jeziku: engleski). Brill. ISBN 978-90-04-12536-0. Pristupljeno 13. 2. 2022. 
• Sherrard, Philip (1995). The Greek East and the Latin West: A Study in the Christian Tradition (na jeziku: engleski). D. Harvey. ISBN 978-960-7120-04-5. 
• Louth, Andrew (2007). Greek East and Latin West: The Church, AD 681-1071 (na jeziku: engleski). St Vladimir's Seminary Press. ISBN 978-0-88141-320-5. Pristupljeno 13. 2. 2022.