декаденција

Rimljani tokom dekadencije, Tomas Kutur.

Dekadencija (fr. décadence, prema lat. decadere — opadati), i dekadenca kao sinonim, riječ koja se upotrijebljava u raznim domenima duhovnog i društvenog života u periodu ili razdoblju njihovog opadanja. Dekadencija je takođe pravac u umjetnosti i književnosti s kraja 19. vijeka kome su svojstveni krajnji individualizam i formalizam. U tom smislu se može smatrati začetkom modernizma.

Među prvima, ovaj je pojam upotrijebio Gibon (18. vijek) u djelu Istorija dekadencije i pada rimske imperije (History of the Decline and Fail of the Roman Empire). Tako je riječ dekadencija u istorijskoj nauci sinonim za pad i/ili raspad jedne civilizacije ili društva.

U književnosti riječ dekadencija obilježava fazu književno-umjetničkog razvoja simbolizma, u Francuskoj i drugim zemljama Evrope pri kraju 19. vijeka (fin de siècle). To je stanje duhovnog klonuća i osjećanja ruina („odor di morte”). Poslije 1880. atmosfera splina i bespuća dobija raznolike poetske i nepoetske oblike. Oblači se u ruho boemije, iskazuje se u artističkom rafinmanu, u teoriji čiste poezije, koja se zatvara u kulu od slonovače. Epitet „dekadent” su lansirali Teofil Gotje (Predgovor za 3. izd. Bodlerovih Fleurs de Mal) i Verlen u slavnom sonetu Nekada i nedavno (Judis et Naguère). Riječ je postala lozinka i sinonim izazova prema vijeku pozitivizma.

Moris Rolina, muzičar, glumac, pjevač i pjesnik, među prvima je iskazao duh „neuroze” pjevajući, po kabareima, „divljim glasom” Bodlerove košmarske stihove. Ovaj „uznemireni sanjar” gonjen „crnim psom” zebnje, napisao je zbirku stihova Les Nevroses (Neuroze) . Tip idealnog dekadenta naslikao je u prozi J. K. Uismans u djelu Protiv struje (A rebours, 1885). Glavni junak Žan Floresas des Esent (Jean Floresses des Esseintes) je „dekadent”, koji se izlučio iz života da bi živjeo u skladu sa svojim estetičkim teorijama, u svijetu slika, vagnerovske muzike i filozofije Šopenhauera.

Dekadenti odbacuju ljubav, kultivišu vještačke rajeve svojih bolesnih snova, preziru rječitost i teže ka „idealnoj muzici” („Prends l'éloquence et dords-lui — son cou!” — „Zgrabi rječitost i zavrni joj šiju!”). Pod uticajem Uismansa Oskar Vajld će napisati svoj roman Slika Dorijana Greja (Picture of Dorian Grey, 1891) i D’Anuncio djelo Uživanje (Il Piacere, 1899).

Pored pomenutih pojedinaca formiraju se u međuvremenu i grupe dekadenata-boema pod raznim neobičnim imenima: Hidropati, Zatisti, Hirsiti, Mi drugi, „Crni mačak” i dr. Pojavljuje se i efemerna revija Novi lijevi časopis (La Nouvelle Revue gauche, 1882), i časopis Lutecija (Lutèce), koji je počeo da objavljuje „proklete pjesnike” simbolizma.

Jedni su primili „dekadente” kao modu, drugi su ih okvalifikovali kao „morbidni manijerizam”, ekstravagantni kult izvještačenog. Novinar Labrijer je sarkastičnim stihovima u Figarou „definisao” dekadente na sljedeći način:

„Sin moderniste, / Unuk idealiste, / Nećak parnasovaca / U neku ruku kopile realista / I sestrić u dvanaestom kolenu / starog romantičara”. /

Dekadenti su uticali na razvoj poezije ne samo u Francuskoj već i u čitavoj Evropi. U Engleskoj, na teoriju i praksu prerafaelita (D. Roseti i dr.), u Italiji (Dž. Paskoli, docnije krajem 19. vijeka u estetskom hedonizmu D’Anuncija), u Njemačkoj poslije 1894. dekadencija uzima maha i protumačena je od strane Hermana Bara kao „romantizam nerava” („Romantic der Nerven”); sa estetizacijom i hipertrofijom individualizma istupaju i ruski dekadenti (Fofanov, D. S. Mereškovski i dr.). Problem dekadencije ostaje prisutan i u modernoj literaturi 20. vijeka (modernizam).

Literatura

• Klajn, Ivan; Šipka, Milan, ur. (2006). „dekadencija”. Veliki rečnik stranih reči i izraza. Novi Sad: Prometej. 
• G. Kahn, Symbolistes et Décadents, 1912
• E. v. Sedow, Kultur der Dekadenz, 1921
• R. M. Albérès, Bilans Littéraire du 20. siècle, 1956
• G. Ridge, The Hero in French decadent Literature, 1961
• R. Supek, Psihologija građanske lirike, 1952